Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ռուս հայտնի լրագրող, փորձագետ Մաքսիմ Յուսինն էլեկտրոնային Взгляд պարբերականում հրապարակած վերլուծականում ղարաբաղյան հակամարտության գոտում կարճաժամկետ կտրվածքով ռազմական գործողությունների հնարավորությունը քիչ հավանական է համարում: Միաժամանակ նա վստահ է, որ պատերազմ սկսելու դեպքում Ադրբեջանը, եթե արտաքին օժանդակություն չունենա, պարտություն է կրելու:
Ստորև թարգմանաբար ներկայացնում ենք Մաքսիմ Յուսինի հոդվածը:

«Երկրորդ ղարաբաղյանը»

Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների ամսվա վերջին Կազանում նախատեսված եռակողմ հանդիպման մոտենալուն զուգընթաց Բաքվից գնալով ավելի ռազմատենչ հայտարարություններ են հնչում:
Ամենահեռուն գնացել է Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության մամլո ծառայության ղեկավար Էլդար Սաբիրօղլուն: Նրա խոսքով` Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման ռազմական տարբերակն անխուսափելի է: «Վերջիվերջո ադրբեջանցի զինվորը կարդարացնի ժողովրդի, երկրի ղեկավարության, գերագույն գլխավոր հրամանատարի հույսերը և թշնամուց կազատագրի օկուպացված տարածքները»,- մամլո ասուլիսում հայտարարել է Սաբիրօղլուն: Այս` ակնհայտորեն ոչ ամենաբարենպաստ ֆոնին էլ բանակցային սեղանի շուրջ են նստելու Դմիտրի Մեդվեդևը, Սերժ Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը:
Հայաստանի ու Ղարաբաղի հասցեին Բաքվից առաջին անգամը չէ, որ սպառնալիքներ են հնչում, բայց այսպես հստակ ձևակերպում, երևի թե, դեռ չէր եղել: Ինչի՞ մասին է սա վկայում: Արդյոք Անդրկովկասում նոր պատերա՞զմ է սպասվում: Միանգամայն հնարավոր է: Միայն թե` ոչ վաղը, ոչ էլ վաղը չէ մյուս օրը: Եթե Բաքուն իսկապես պատրաստվեր հարված հասցնել, հազիվ թե պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյան այդ մասին պոտենցիալ հակառակորդին նախազգուշացներ: Բայց միջնաժամկետ հեռանկարում ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմը միանգամայն հավանական է:

Գլխավոր պատճառն այն է, որ խաղաղ կարգավորումը, որի մասին դիվանագետներն այդքան խոսում են, ոչ մի քայլ առաջ չի գանցել: Կողմերի դիրքորոշումները միմյանցից հեռու են ճիշտ այնքան, որքան տասնյոթ տարի առաջ, երբ ստորագրվեց հրադադարի հաստատման համաձայնագիրը:
ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները (Ռուսաստանից, Ֆրանսիայից ու Միացյալ Նահանգներից միջնորդները) հերթական այցելությամբ ժամանել են տարածաշրջան, որպեսզի փորձեն հանգուցալուծել իրավիճակը: Մինչ օրս նրանց ջանքերը որևէ արդյունք չեն տվել:
Ադրբեջանը հայտարարում է, որ ղարաբաղցի հայերին պատրաստ է տրամադրել «աշխարհում գոյություն ունեցող ամենաբարձր մակարդակի ինքնավարություն»: Բայց դա առավելագույն հնարավոր զիջումն է: Ղարաբաղի անջատման ճանաչելուն Բաքուն դեմ է:
Երևանի ու Ստեփանակերտի համար այս պայմաններն անընդունելի են: Հայերը հայտարարում են, որ երբեք չեն համաձայնի Արցախն Ադրբեջանի կազմ վերադարձնելուն: Նրանք պատրաստ են հակառակորդին վերադարձնել «ղարաբաղյան առաջին պատերազմի» ժամանակ գրաված յոթ շրջանները, բայց ոչ Ղարաբաղը:
Այդ շրջանները հայերին անհրաժեշտ են մեկ նպատակով` որպես բուֆեր նոր հակամարտության դեպքում: Եթե Բաքուն հրաժարվի Ղարաբաղի նկատմամբ հավակնություններից, պատերազմի հարցն օրակարգից դուրս կգա: Կնշանակի Աղդամը, Ֆիզուլին, Ղուբաթլին, Ղանգելանը և մյուս քաղաքները պահելու իմաստ չկա: Հենց այս շրջաններից, և ոչ թե Ղարաբաղից են փախել Ադրբեջանում հաշվվող միլիոնից ավել «ներքին տեղահանվածները»:
Բայց այս «մասնակի տարբերակը» Բաքվին չի բավարարում: Ադրբեջանի իշխանությունները պահանջում են վերահսկողություն բոլոր «օկուպացված շրջանների»` ներառյալ բազմաչարչար Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ: Ստացվում է փակուղի, որից ելք տասնյոթ տարիների ընթացքում չի գտել և ոչ մի միջազգային միջնորդ:

Բաքվի «բազեների» կարծիքով` ոչ առարկայական բանակցությունների միակ այլընտրանքը պատերազմն է: Բայց արդյոք արդբեջանցի զինվորը կարո՞ղ է «արդարացնել ժողովրդի, երկրի ղեկավարության, գերագույն գլխավոր հրամանատարի հույսերը», ինչպես խոստանում է պարոն Սաբիրօղլուն պաշտպանության նախարարությունից: Սրան հավատալը դժվար է: Պատերազմում ամեն ինչ չէ, որ որոշվում է զինված ուժերի քանակով: Թե որքան բարձր է հայերի մարտական ոգին, որքան կարգապահ են նրանք, ես համոզվել եմ 1992 թվականին Ղարաբաղում: Տեսել եմ նաև ադրբեջանցի զինվորներին` համեմատությունն ակնհայտորեն նրանց օգտին չէ:
Իհարկե, այն ժամանակվանից ի վեր շատ ջրեր են հոսել: Ադրբեջանը վերակառուցել ու վերազինել է բանակը` փառք Աստծո, նավթադոլարները բավարար են: Բայց մարտական ոգին, կարգապահությունը, ռազմագիտությունը գնել անհնար է: «Մարտական պատրաստականության տեսանկյունից հայկական ստորաբաժանումները բազմիցս գերազանցում են հակառակորդին: Գաղտնիք չէ, որ հայերը բանակը ունեն, իսկ Ադրբեջանը` միայն զինված ուժեր»,- սա Ուեյն Մերիի, ԱՄՆ Արտաքին քաղաքականության խորհրդի փորձագետի կարծիքն է:

Իհարկե, տնտեսական տեսանկյունից Ադրբեջանը Հայաստանից շահեկանորեն տարբերվում է: Ռազմական կարիքների համար նա ավելի շատ միջոցներ կարող է հատկացնել: Այս իմաստով ժամանակն աշխատում է ի վնաս հայերի: Բայց` ոչ այն արագությամբ, ինչպես կցանկանար Բաքուն: Եթե Ադրբեջանը սկսի պատերազմ ու եթե դրան այլ պետություններ չմիջամտեն, նա կրկին պարտություն կկրի: Իսկ որպեսզի որևէ մեկը չմիջամտի, կհոգա Ռուսաստանը:
Հայաստանը մեր ամենահուսալի դաշնակիցն է Անդրկովկասում և ամենահուսալիներից մեկը ԱՊՀ-ում: Հայաստանի տարածքում տեղակայված է ռուսական ռազմակայան` արտերկրում պահպանված մեր սակավ ռազմական օբյեկտներից մեկը: Ռազմական գործողություններին Մոսկվայի ուղղակի ներգրավման մասին խոսք, իհարկե, չկա. ֆորմալ չեզոքություն պահպանելով` իրավիճակի վրա ազդելու բազում միջոցներ նա ունի: Ակնհայտ է մի բան` Հայաստանի ռազմական պարտությունը նրա դիրքերի թուլացումը Ռուսաստանի ծրագրերի մեջ չեն մտնում:
Բաքվում դա հասկանում են: Ադրբեջանցի քաղաքագետ Էլհան Շահինօղլուն վերջերս տված հարցազրույցում վիրավորված հայտարարել էր. «Հակամարտության ամբողջական կարգավորումը ու Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղությունը հարակից երկրներից ոմանց շահերից չի բխում»: Պարզ է` ակնարկն ում է ուղղված:

Ինչ էլ որ լինի, «ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի» սկիզբը ադրբեջանական ղեկավարության համար չարդարացված ռիսկային քայլ կլինի: Իլհամ Ալիև չի կարող չհասկանալ. Ռազմական գործողությունները չեն սահմանափակվելու «օկուպացված տարածքներում», դրանք տարածվելու են ողջ երկրում: Վտանգի տակ են հայտնվելու նավթահանքերն ու տարանցիկ խողովակաշարերը: Պատերազմը երկար ժամանակով վախեցնելու է ներդրողներին: Ստիպված են լինելու մոռանալ տնտեսական բումի մասին:
Եվ ամենևին էլ փաստ չէ, որ կհաջողվի վերադարձնել Ղարաբաղը: Հետևաբար` արժե՞ նման ռիկսի գնալ: Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության «տաքգլուխներն» իրենց նախագահին վտանգավոր ուղի են ուղղորդում: