Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայկական տնտեսության զարգացման առանձնահատկությունների ու նաև այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանը վերաբերում Ռուսաստանի հետ համագործակցությանը, պատմում է Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Հայաստանն, ըստ էության, գրեթե քսան տարի ապրում է տնտեսական շրջափակման մեջ: Ինչպե՞ս է երկրին հաջողվում գոյատևել:

Սերժ Սարգսյան - Դուք ճիշտ եք` գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային ինտեգրացիոն ինտենսիվ գործընթացների դարաշրջանում դեպի ծով ուղղակի ելք չունեցող երկրի համար հեշտ չէ զարգանալ երկու անմիջական հարևանների հետ փակ սահմանների պայմաններում: Դա բացասաբար է ազդում ինչպես մեր երկրի տնտեսության, այնպես էլ ողջ տարածաշրջանի լիարժեք զարգացման վրա: Բաքվի ու Անկարայի համակարգված հակահայկական, հակաիրավական քաղաքականությունը չի նպաստում տարածաշրջանային ինտեգրացիային, հանգեցնում է տարածաշրջանի մասնատմանն ու խոչընդոտում է Հարավային Կովկասում ամուր խաղաղության ու կայունության հաստատմանը: Դա լրջագույնս խոչընդոտում է մեր արտադրողների մրցունակությանը: Մեր արտահանողները ստիպված են լրացուցիչ ջանքեր ու միջոցներ ներդնել շրջափակման հետ կապված վնասների փոխհատուցման ու խնդիրների լուծման համար:
Հայաստանի տնտեսությունը համապատասխան կերպով ադապտացվել է` կենտրոնանալով տեղափոխման մեծ ծախսեր չպահանջող ապրանքների արտադրության վրա. օրինակ, մշակված թանկարժեք քարերը, ոսկերչական ապրանքները, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մշակումները: Նույնը կարելի է ասել այն ապրանքների մասին, որոնց արտահանման դեպքում գնային մարժան բավականին բարձր է օրինակ, պղինձն ու մոլիբդենը: Տնտեսական աճին հատկապես նպաստել են չարտահանվող ոլորտները, այդ թվում շինարարությունն ու ծառայությունների ոլորտը: Ոչ քիչ կարևորություն ունի զբոսաշրջությունը. տարեցտարի աճում է օտարերկրյա այն զբոսաշրջիկների քանակը, ովքեր ցանկանում են այցելել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն առաջինն ընդունած երկիրն ու դիտել բիբլիական Արարատը: Հայաստանում ինտենսիվ զարգանում են զբոսաշրջային ժամանակակից ենթակառուցվածքները:
Ներդրումների ներգրավման հարցում քիչ դեր չունի հայկական սփյուռքը: Այսօր հպարտությամբ կարող ենք արձանագրել, որ Հայաստանի ադրբեջանա-թուրքական շրջափակմամբ հետապնդվող նպատակները ոչ միայն չիրականացան, այլև երբեք չեն էլ իրականանալու:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Ինչպե՞ս երկիրը հաղթահարեց ճգնաժամը: Արդյոք վերականգնվե՞լ է տնտեսական աճը:

Սերժ Սարգսյան - 2008-2009 թվականները փորձություն էին բոլոր երկրների տնտեսությունների համար՝ անկախ նրանց զարգացվածության աստիճանից: Հայաստանը տնտեսական առաջին ալիքին կարողացավ դիմակայել արդյունավետ ֆինանսական հսկողության և տնտեսության ֆինանսական հատվածում, այսպես կոչված, «տաք փողերի» բացակայության շնորհիվ: Բայցևայնպես Հայաստանին, ինչպես և շատ երկրների, չհաջողվեց խուսափել տնտեսական ճգնաժամի ազդեցությունից: Նախորդող տարիների ՀՆԱ կայուն աճի ֆոնին 2009 թվականին տնտեսական անկում գրանցվեց: Դա հիմնականում պայմանավորված էր արտաքին ֆինանսական հոսքերի ու ներդրումների կրճատմամբ:
Հայաստանի կառավարությունը օպերատիվ կերպով մի շարք գործողություններ իրականացրեց: Իրավիճակը կարգավորելու նպատակով հակաճգնաժամային քաղաքականության փաթեթում ներկայացվեցին գլխավորապես չորս ուղղություն: Առաջին հերթին, դա արդյունավետ դրամա-վարկային և ֆիսկալ քաղաքականության միջոցով մակրոտնտեսական կայունության վերականգնումն էր, իրական հատվածի ուղղակի օժանդակությունը՝ արտահանման և նորարարական ներուժ ունեցող ընկերություններին սատարելու միջոցով, սոցիալական ուղղվածություն ունեցող ծրագրերի իրականացումն ու հաղորդակցությունների, հիդրոէներգետիկայի ու տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտներում լայնամասշտաբ ենթակառուցվածքային ծրագրերի իրականացումը:
Այսօր մենք կարող ենք ասել, որ ճգնաժամի այդ փուլը հաղթահարված է: Տնտեսության շատ ճյուղերում դրական դինամիկա է նկատվում: Մենք շարունակում ենք իրականացնել բարեփոխումներ ու ծրագրեր՝ ուղղված առավել արդյունավետ տնտեսական համակարգի ձևավորմանը, որն ունակ կլինի հետճգնաժամային մարտահրավերներին համարժեք արձագանքել:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Հայաստանի համար այսօր տնտեսության ո՞ր ճյուղերն են հիմնական: Ինչպիսի՞ն է երկրի տնտեսական ներուժը:

Սերժ Սարգսյան - Ժամանակակից ու մրցունակ տնտեսություն զարգացնելու մեր քաղաքականությունը հիմնված է արտադրական ներուժի արդիականացման, գործարար միջավայրի հետևողական բարելավման, արտաքին առևտրի ընդլայնման համար ավելի բարենպաստ պայմանների ստեղծման, գիտական ներուժի վերարտադրման վրա: Մեծ ուշադրություն է հատկացվում վերամշակող արդյունաբերությանը: Կառավարությունը քայլեր է ձեռնարկում ներդրումներ ներգրավելու և արտահանումը խթանելու ուղղությամբ: Հատուկ ուշադրություն է դարձվում, այդ թվում` հարկային արտոնությունների տեսքով, այն ընկերություններին, որոնք նորարարական ներուժ ունեն, օգտագործում են ժամանակակից տեխնոլոգիաներ: Նոր ռազմավարության շրջանակներում պետությունն օժանդակում է այն ընկերությունների մրցունակության բարձրացմանը, որոնք աշխատում են գյուղատնտեսության, սննդի արդյունաբերության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, դեղագործության, թանկարժեք քարերի մշակման ոլորտներում: Մենք հետևողականորեն աշխատում ենք ծառայությունների ոլորտի զարգացման վրա: Անշուշտ, մեզ համար կարևորագույն նպատակ է եղել և մնում մարդկային կապիտալի զարգացումը, ինչն էլ և հանդիսանում է երկրի երկարաժամկետ զարգացմանը հիմքը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Ինչպիսի՞ն է այսօր հայ-ռուսական տնտեսական համագործակցության մասշտաբը:

Սերժ Սարգսյան - Ռուսաստանի հետ Հայաստանին կապում է ռազմավարական սերտ գործընկերությունը, այդ թվում` տնտեսական ոլորտում: Այսօրվա դրությամբ ստորագրվել են 80 միջպետական համաձայնագրեր ու պայմանագրեր: Մենք արդյունավետ համագործակցում ենք բազմակողմ ձևաչափերով, մասնավորապես` Անկախ պետությունների համագործակցության շրջանակներում: Մենք մի շարք համատեղ խոշոր նախագծեր ենք իրականացնում էներգետիկայի, տրանսպորտի ու հեռահաղորդակցության, լեռնահանքային արդյունաբերության ոլորտներում: Ռուսաստանը Հայաստանի կարևոր առևտրային ու ներդրումային գործընկերն է: Փաստերն ինքնին խոսուն են. Հայաստանում գործում են ռուսական կապիտալի մասնակցությամբ մոտ 1500 ընկերություններ, տարեկան ներդրումների ողջ ծավալի մեկ երրորդը բաժին է հասնում Ռուսաստանի Դաշնությանը: Երկու երկրների առևտրային հարաբերությունները նույնպես պետք է գնահատել կայուն զարգացող: Նախորդ տարի մեր երկրների միջև առևտրաշրջանառությունը կազմել է գրեթե 1 մլրդ դոլար:
Սրանով, իհարկե, փոխադարձ շահավետ գործընկերության հնարավորությունները չեն սպառվում: Համագործակցության ներուժը շատ ավելի լայն է, և ես որևէ խոչընդոտ չեմ տեսնում դրա լիարժեք օգտագործման համար:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Այսօր Հայաստանի տնտեսության առաջ ինպիսի՞ հիմնական խնդիրներ են կանգնած:

Սերժ Սարգսյան - Տնտեսության հետագա դիվերսիֆիկացումը թիվ մեկ խնդիրն է, քանի որ այն կօգնի մեզ նվազագույնի հասցնել արտաքին տատանումների հետ կապված մեր խոցելիությունը: Հատուկ ուշադրություն ենք դարձնում այն հարցերին, որոնք ամրապնդում ու զարգացնում են պետական ու մասնավոր ոլորտների միջև համագործակցության գործուն մեխանիզմները: Դա կնպաստի երկրում տնտեսական ակտիվությանը, խոշորամասշտաբ նախագծերի իրականացմանը և պետության կողմից մասնավոր հատվածին արդյունավետ ծառայությունների մատուցմանը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Շատերն ասում են, որ հայկական տնտեսությունը խիստ մոնոպոլիզացված է: Այս հիմնախնդիրը գիտակցվո՞ւմ է պետության կողմից, և արդյոք քայլեր ձեռնարկվո՞ւմ են մենաշնորհների դեմ պայքարելու համար:

Սերժ Սարգսյան - Նոր սուբյեկտների շուկա մուտք գործելու համար բարենպաստ պայմանների ձևավորումն ու բոլորի համար խաղի հավասար կանոնների ապահովումը մեր տնտեսական քաղաքականության գերակա ուղղություններն են: Նոր գաղափարների զարգացման և առաջադեմ տեխնոլոգիաների ներդրման փորձերը մշտապես գործնական աջակցություն են ստանում պետության կողմից: Ունենալով սահմանափակ ներքին շուկա` պետությունը որդեգրել է արտահանումը խթանելու ուղին՝ ամեն կերպ օժանդակելով նորարարական նախաձեռնություններին: Ազատ մրցակցային միջավայրի կայացումը այդ նպատակին հասնելու կարևորագույն մեխանիզմներից մեկն է: Ձեռքբերումներից բացի առկա են նաև խնդիրեր, որոնց լուծման համար մի շարք համակարգային բարեփոխումներ են իրականացվում, մասնավորապես պետք է ընդգծեմ, որ բավականին արդյունավետ գործում է Տնտեսական մրցակցության պաշպանության պետական հանձնաժողովը, և այդ ինստիտուտին մենք ամեն կերպ կսատարեք ու կուժեղացնենք այն:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Որոշ փորձագետներ գտնում են, որ Հայաստանը լուրջ տնտեսական օգուտներ կքաղի Թուրքիայի հետ սահմանը բացելու դեպքում: Ըստ Ձեզ, այդ օգուտները որքանո՞վ մեծ կլինեն:

Սերժ Սարգսյան - Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման հարցը չի կարելի գնահատել բացառապես երկկողմ տնտեսական կամ քաղաքական հարաբերությունների կոնտեքստում: Ողջամիտ ու ռացիոնալ չէ 21-րդ դարում հարևան երկրի հետ վաղուց արդեն իր դարն ապրած երկաթյա վարագույրի սկզբունքով փակ սահման ունենալ: Այդպիսի դիրքորոշում ունի նաև ողջ միջազգային հանրությունը, որը մեծ եռանդով ընդունեց կարգավորման մեր նախաձեռնությունը: Բայց, ցավոք սրտի, Թուրքիայի ղեկավարությունը ընդունակ չեղավ անհրաժեշտ քաղաքական կամք դրսևորել ու գործընթացը տրամաբանական ավարտին հասցնել:
Ակնհայտ է, որ դրական արդյունքի դեպքում երկու կողմերն էլ շահելու էին: Բայց դա առաջին հերթին նպաստելու էր ավելի զարգացած, դինամիկ ռեգիոնալ տարածության ստեղծմանը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Մի շարք ընդդիմադիր պատգամավորներ բացեիբաց ասում են, որ Ռուսաստանը պետք է հեռանա Հայաստանից` մասնավորապես, և Հարավային Կովկասից` ընդհանրապես: Ո՞ւմ շահերից է բխում նման քայլը:

Սերժ Սարգսյան - Սկսեմ նրանից, որ հայ հանրության մեջ ռուսատյաց քննարկումները երբևէ ժողովրդականություն և ազդեցություն չեն ունեցել: Շատ հնարավոր է, որ նման մարդիկ այդկերպ փորձում են ուշադրություն հրավիրվել իրենց վրա: Մի քանի մարգինալ, էպատաժային գործիչների հայտարարությունները եղանակ չեն ստեղծում: Ավելին, իմ կարծիքով, հայ հանրության լայն շրջանակներում` անկախ քաղաքական հայացքներից, առկա է փոխհամաձայնություն` հօգուտ Ռուսաստանի հետ դաշնակցային փոխշահավետ հարաբերությունների զարգացմանը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Ինչպե՞ս եք գնահատում Ռուսաստանի հետ հարաբերութունները և նրա քաղաքականությունը տարածաշրջանում:

Սերժ Սարգսյան - Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում Ռուսաստանի Դաշնությունը կարևորագույն դերակատարություն ունի. այն լուրջ ջանքեր է գործադրում այստեղ խաղաղության ու բարեկեցության հաստատման ուղղությամբ: Ռուսաստանի նախագահին ես շնորհակալ եմ այն բանի համար, որ նա անձամբ է ներգրավվել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիների որոնման գործընթացում: Ժամանակին՝ 1994 թվականին, ռազմական գործողությունների դադարեցման համաձայնությունը նույնպես հնարավոր դարձավ հենց ռուսական միջնորդության շնորհիվ:
Իսկ ընդհանուր առմամբ, մենք համարում ենք, որ Ռուսաստանն անկեղծորեն շահագրգռված է Հարավային Կովկասում խաղաղության ու կայունության հաստատման մեջ: Որպես ՀԱՊԿ գծով դաշնակիցներ` մենք պարբերաբար խորհրդակցում ենք ՀԱՊԿ պատասխանատվության գոտում խաղաղության ու անվտանգության հարցերով: Երկկողմ մակարդակում մենք սերտ համագործակցում ենք` մեր երկրների զինված ուժերի փոխգործակցության արդյունավետությունը բարձրացնելու նպատակով: Նախորդ տարի ստորագրվեց արձանագրություն, որով երկարաձգվեց Հայաստանի Հանրապետության տարածքում ռուսական ռազմաբազայի տեղակայման ժամկետն ու ընդլայնվեց նրա ռազմավարական պատասխանատվության շրջանակը:

«Էքսպերտ» ամսագիր - Հայաստանում ռուսերենին տիրապետողները գնալով քչանում են: Այս հարցին ուշադրություն դարձվո՞ւմ է:

Սերժ Սարգսյան - Մենք բարձր ենք գնահատում մեր հումանիտար կապերը. համատեղ մշակութային, կրթական, գիտական նախագծերը գտնվում են երկու կառավարությունների ուշադրության կենտրոնում: Մենք նշանակալից ջանքեր ենք ներդնում մեր երկրների երիտասարդության միջև կապերի ընդլայնման համար: Այս իմաստով էական դեր ունեն ԱՊՀ հումանիտար համագործակցության խորհուրդն ու հումանիտար համագործակցության միջպետական հիմնադրամը:
Ինչ վերաբերվում է լեզուների իմացությանը, ապա Հայաստանում դրան առանձնակի հարգանքով են վերաբերում: Մենք, հավանաբար, միակ երկիրն ենք աշխարհում, որտեղ դեռևս միջին դարերից սկսած ամեն տարի Թարգմանչաց տոն է նշվում: Չէ՞որ լեզուների իմացությունը թույլ է տալիս այլ կերպ տեսնել ու ճանաչել աշխարհը, հասկանալ այլոց տեսակետները: Ավանդաբար ռուսերենը մեզ համար եղել է պատուհան դեպի աշխարհը, որի միջոցով մենք շփվել ենք ոչ միայն Ռուսաստանի, այլև մյուս երկրների ու մշակույթների հետ: Հուսով եմ և հավատացած, որ այդ հարստությունը մենք երբեք չենք կորցնի: Ընդհանրապես ես համարում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ պետք է գերազանց տիրապետի իր մայրենի լեզվին և ևս երկու օտար լեզուների: Հայկական դպրոցներում լեզուների դասավանդման հիմքում այս տրամաբանությունն է ընկած, իսկ ռուսերենին ու ռուս գրականությանը հատուկ ուշադրություն է դարձվում: