Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ադրբեջանում այսօր էլ ապաիրանականացման գործընթացն ակտիվորեն շարունակվում է: Այսօր ելույթ ունենալով Երևանում մեկնարկած թալիշագիտական 2-րդ միջազգային գիտաժողովում, հայտարարեց կանադացի հայտնի պատմաբան, գրող, «British Columbia» համալսարանը ներկայացնող Քավե Ֆառոխը / Kaveh Farrokh/:

Նրա զեկույցի թեման հենց Ադրբեջանում դեռ 1928 թվականից սկսած ապաիրանականացման գործընթացն է, որը, ինչպես շեշտեց պատմաբանը, շարունակվում է մինչ օրս: Ադրբեջանի նորանկախ հանրապետության իշխանությունները շարունակեցին մշակութային ու կրթական մակարդակներում 1826-1990 թթ իրականացված ապաիրանականացման գործընթացը»,-ընդգծեց գիտաժողովի օտարազգի մասնակիցը:

Կանադացի մասնագետը գործընթացը մի քանի փուլերի է բաժանել: Առաջին փուլը /1826-1917 թթ./, ըստ կանադացի պատմաբանի, ընթացել է ցարիզմի օրոք, երբ ռուսական իշխանությունները հովանավորելով ու խրախուսելով թյուրքական մշակույթի զարգացումը` ջանում էին նսեմացնել իրանական բազմադարյա ազդեցությունը տարածաշրջանում: Բանախոսը համարում է, որ ռուսական այս քաղաքականությանը զուգընթաց Կովկասում պանթյուքիստական գաղափարների տարածումը /1826-1917 թթ./, ևս նպաստեց արևելյան Այսրկովկասի ապաիրանականացմանը:

«Արդեն 20-րդ դարի սկզբին ասպարեզ մտան մի շարք պանթյուրքիստ հակաիրանական գրողներ, որոնք հարում էին երիտթուրքերին»,-ասաց Քավե Ֆառոխը, ավելացնելով, որ ներկայիս Ադրբեջանի տարածքի ապաիրանականացման 2-րդ փուլը սկսվեց Բաքվում մուսավաթական ռեժիմի հաստատմամբ և արևելակովկասյան տարածքների համար Ադրբեջան անվան կիրառմամբ, ինչի արդյունքում պանթյուրքիզմն ու ապաիրանականացումը սկսեցին գաղափարապես ներկայացվել պանազարիական տերմինաբանությամբ, այն է «Կովկասյան և Իրանական Ադրբեջանների միություն»: Օտարերկրացի մասնագետը ուշադրություն հրավիրեց փաստին, որ մինչև 1918 թ. այդ տերմինը` Ադրբեջան, օգտագործվում էր բացառապես որպես Արաքսից հարավ ընկած իրանական հյուսիս-արևելյան նահանգի անվանում:

Ապաիրանականացման երրորդ փուլը, ըստ բանախոսի, սկսվեց մուսավաթական իշխանության տապալումից հետո Ադրբեջանում խորհրդային կարգերի հաստատման շրջանից: «Այս փուլում ծրագրված ապաիրանականացման ակտիվ գործընթացն ընթացավ 1930-90 թթ»,-ասաց նա ու հիշեցրեց Մեհդիևայի խոսքերը. «...Խորհրդային իշխանությունները կեղծում էին փաստաթղթերը ու նորովի գրում պատմության գրքերը»: Ըստ բանախոսի, վերջին փուլը սկսեց Ադրբեջանի անկախ հանրապետության հռչակմամբ ու շարունակվում է մինչ օրս:

Հիշեցնենք, որ այսօր Երևանում մեկնարկել է թալիշագիտական 2-րդ միջազգային գիտաժողովը: Այն իր աշխատանքը կշարունակի նաև վաղը: Միջոցառումը «Iran and the Caucasus» ամսագրի 15-ամյակին նվիրված և նրա կողմից իրականացվող հերթական գիտական միջոցառումն է:

Միջոցառման կայացմանը նպաստել է նաև ՀՀ նախագահի աշխատակազմի «Հանրային կապերի և տեղեկատվության կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը, «Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնը, Իրանագիտական կովկասյան կենտրոնը, Թուրքիայի, Իրանի և Կովկասի ուսումնասիրությունների միջազգային ասոցիացիան և ARMACAD-ը /Ակադեմիական համագործակցության և օժանդակության հայկական ասոցիացիան: Միջոցառման հովանավորն է Hyksos հիմնադրամը:

Նշենք, որ գիտաժողովին մասնակցում է մոտ 45 մասնագետ, որից 30-ը տարբեր երկրներից:
Թալիշագիտությունը իրանագիտության բաղկացուցիչ մասն է: Իրանում թալիշների՝ հնագույն այս ժողովրդի բնակության հիմնական տարածքը, այսպես կոչված, Թալիշի շրջանն է, որը բարակ գոտու ձևով փարվում է Կասպից ծովի հարավային ափին և հասնում մինչև Էնզելի նավահանգստից ոչ հեռու Քոփուլ-չալ բնակավայրը: 19-րդ դարի ռուս-պարսկական պատերազմների հետևանքով թալիշները բաժանվել են երկու մասի և բնակվում են ներկայիս Իրանի հյուսիսային /Գիլան/ ու Ադրբեջանի հարավային շրջաններում: Թալիշներն ունեն ինքատիպ մշակույթ, որը հանդիսանում է Կասպից ծոցի հարավային սահմանամերձ մշակութային գոտուն բնորոշ: