Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ամանորից հետո, դեռևս ամբողջովին աշխատանքային ռիթմի մեջ չմտած, Հայաստանն արդեն իսկ քաղաքական թեժ կյանքով է ապրում. ընդդիմադիր ուժերը, խոսքները մեկ արած, քննարկում են ընտրական համակարգը փոխելու և 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգ ներդնելու թեման: Երեկ ՀՅԴ-ն ու «Ժառանգություն»-ը հասցրել են արդեն համապատասխան օրինագիծը շրջանառության մեջ դնել խորհրդարանում: Այս ընթացքում մի շարք կուսակցություններ ու գործիչներ, այդ թվում` ԲՀԿ-ն, ՀԱԿ-ը, «Ազատ դեմոկրատներ»-ը, ԱԺՄ-ն, ՄԱԿ-ը և այլն, արդեն իսկ հայտարարել են, որ նախաձեռնությունը կամ իրենց սրտով է, կամ էլ` վաղուց ունեին իրենց նախընտրական ծրագրում:

Համամասնական ընտրակարգի անցնելու կողմնակիցների փաստարկները տարբեր են, բայց հիմնականում հանգում են այն բանին, թե դա անհրաժեշտ է ընտրակեղծիքները բացառելու համար: Այս աղմուկը մի տեսակ անհամոզիչ ու արհեստական է թվում: Հուսանք, որ երբևէ հարցի շուրջ առարկայական քննարկում կկայանա և պատասխաններ կլինեն նաև ստորև ներկայացվելիք հարցերի վերաբերյալ:

Նախ` որտեղի՞ց այդ համոզվածությունը, որ համամասնական ընտրակարգի կիրառմամբ հնարավոր կլինի խուսափել ընտրակեղծիքներից: Մի կողմ թողնենք ընտրակեղծիքների բնույթի ու դրանց առկայության կամ բացակայության մասին դատողությունները: Որևէ տեղ տեսե՞լ եք հիմնարար վերլուծություն կամ հետազոտություն, թե ինչ ծնող պատճառներ են ընտրակեղծիքների հիմքում, որի հիման վրա էլ հնարավոր կլինի դեղատոմս առաջ քաշել: Եթե չկա նման վերլուծություն, առավել ևս` չկա համոզվածություն, ապա ինչո՞ւ պետք է անընդհատ ինչ-որ էքսպերիմենտներ դրվեն ու հետո ձախողման արդարացումներ ներկայացվեն:

Իսկ եթե նման վերլուծություն այնուամենայնիվ կա, ավելին` դրանում մասնագետները հանգել են եզրակացության, որ Հայաստանի պայմաններում արդար ընտրություններ կարելի է անցկացնել միայն 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգով, ապա հեղինակները թող բարի լինեն բացատրություններ տալ երկու կոնկրետ իրողության.
Ա/ ինչո՞ւ Երևանի ավագանու ընտրությունները, որոնք ընդամենը երեք տարի առաջ անց կացվեցին 100 տոկոսանոց համամասնական ընտրակարգով, ոչ բոլորի կողմից որակվեցին արդար ու ընտրակեղծիքներից զերծ:
Բ/ ինչպե՞ս ստացվեց, որ 1990 թվականի Գերագույն խորհրդի ընտրությունները, որոնք բոլորի կողմից ընկալվում են որպես միակ արդար խորհրդարանական ընտրությունները, տեղի ունեցան 100 տոկոսանոց մեծամասնական ընտրակարգով:

Հաջորդը` ինչո՞ւ շահագրգիռ ուժերը որոշեցին ընտրական համակարգի փոփոխություն նախաձեռնել ընտրություններից մի քանի ամիս առաջ: Ի՞նչ է, նրանք այնքան միամիտ են, որ կարծում են, թե հնարավոր է երկու-երեք ամսում համակարգի հիմնարար փոփոխություն կատարե՞լ, այդ փոփոխություններով նախատեսված ինստիտուտներ ու ենթակառույցնե՞ր ստեղծել ու հասցնել ընտրություննե՞ր կազմակերպել:

Հիշեցնենք, որ Ընտրական օրենսգիրքը ընդամենը նախորդ տարի հուլիսին ընդունվեց: Այդ ի՞նչն էր խանգարում այսօր ակտիվություն ցուցաբերող կուսակցություններին իրացնել իրենց նախաձեռնությունն ու նախընտրական ծրագրի այդ դրույթը: Եթե ոմանք որպես արդարացում կներկայացնեն քաղաքական դասավորությունը (իմա` խորհրդարանում մեծամասնություն չունեին), ապա հիշեցնեմ, որ այդ դասավորության մեջ վերջին կես տարում որևէ էական փոփոխություն տեղի չի ունեցել և խորհրդարանում մեծամասնությունը տակավին պահպանում է իր դիրքերն, որքանով կարելի է դատել առկա հայտարարություններից, նաև` մոտեցումն այս հարցում:

Հարցերի մյուս խումբը խնդրի շուրջ առարկայական քննարկումների, ավելի ճիշտ` դրանց բացակայության մասին է: Որևէ տեղ հանդիպե՞լ եք լուրջ հիմնավորումներ Հայաստանում մեծամասնական կամ համամասնական ընտրակարգի կիրառման առավելությունների կամ թերությունների մասին: Նշեմ, որ խոսքը տեսության մասին չէ: Տեսությունն այս հարցի շուրջ բավականին երկար բանավեճի մեջ է և, ինչպես հումանիտար մյուս բնագավառներում, այստեղ նույնպես վերջնական ճշմարտության հավակնող մոտեցում չկա:

Արտերկրում, հատկապես` կայացած ժողովրդավարություններում, երկու համակարգերն էլ պրակտիկ կիրառություն ունեն և երկուսն էլ ունեն իրենց թերությունները: Օրինակ, 100 տոկոսանոց մեծամասնական համակարգի դասական օրինակ է Մեծ Բրիտանիան: Այստեղ երկար ժամանակ քննարկվում է համակարգից հրաժարվելու հարցը` պատճառաբանությամբ, որ ընտրությունների արդյունքները ոչ միշտ են արտացոլում հասարակության տրամադրությունները. եղել են դեպքեր, որ երկրի ողջ տարածքում ձայների բացարձակ թվով առաջատարը խորհրդարանում մեծամասնություն չի կարողացել կազմել:

Իտալիայում ընդհակառակը` 100 տոկոսանոց համամասնական համակարգ է, բայց այն էլ իր թերություններն ունի: Նախ` այս համակարգը քաղաքական դաշտը մասնատում է, այն դարձնում «ատոմացված» (արդյունքում` համակարգին հաղորդում են անկայունություն. Կառավարությունները որպես կանոն արագ փոփոխվում են), երկրորդ` հարիզմատիկ առաջնորդները լոկոմոտիվի դեր են ստանձնում ու իրենց հետևից կապված ցուցակներով խորհրդարան են տանում միանգամայն անհասկանալի գործիչների: Օրինակ` Սիլվիո Բեռլուսկոնին Իտալիայի գործող խորհրդարան է մտցրել մի բույլ գեղեցկուհիների, որոնց քաղաքական ՕԳԳ-ն, մեղմ ասած, այնքան էլ բարձր չէ:

Գանք Հայաստանին: Երբ խնդիրը բարձրացվում է, որևէ կերպ հիմնավորվո՞ւմ է, թե ինչ գործոններ են կարևորվել, ինչն է հիմք ընդունվել: Մենք քաղաքական երկար պատմություն չունենք, իհարկե, բայց առկա փորձն այնուամենայնիվ որոշ եզրահանգումների հիմք տալիս է, չէ՞: Օրինակ, գործարար Հրանտ Վարդանյանի երկու որդիներն էլ այսօր ԱԺ պատգամավոր են: Կարեն Վարդանյանն ընտրվել է համամասնական ընտրակարգով` ՀՅԴ ցուցակով, իսկ Միքայել Վարդանյանը` մեծամասնական ընտրակարգով` Նոյեմբերյանի տարածաշրջանն ընդգրկող թիվ 40 ընտրատարածքից: Երկուսն էլ մի ընտանիքից են, կարելի է ասել` նույն կարողությունների ու հնարավորությունների տեր անձինք: Կարելի է չէ՞, վերլուծել ու որոշ ինդիկատորներով պատկերացում կազմել, թե նրանցից որ մեկի՞ գործունեությունից առավել շատ շահել հասարակությունը:

Իմ տպավորությամբ, մեծամասնական ընտրակարգի դեպքում, որովհետև Միքայել Վարդանյանը բազմաթիվ միջոցներ է ներդրել իր ընտրատարածքի զարգացման, ենթակառուցվածքների ստեղծման ոլորտում, ու նաև նպաստել է բազմաթիվ ընտանիքների սոցիալական ու կենցաղային հոգսերի լուծմանը: Իսկ Կարեն Վարդանյանի վերջին տարիների գործունեությունից իմ հիշողության մեջ մնացել են աշխարհի ամենամեծ շոկոլադը, «Խաչագողի հիշատակարանը» ֆիլմն ու ծխախոտի ակցիզի բարձրացման օրինագծի դեմ ունեցած ելույթներն Ազգային ժողովում: Դե համեմատեք, մի դեպքում տասնյակ հազարավոր մարդիկ են, ովքեր իրենց ընտրած պատգամավորի շնորհիվ այսօր ունեն ջրագծեր, վերանորոգված դպրոցներ, մանկապարտեզներ, սոցիալական այլ հաստատություններ ու այլ աջակցություն, իսկ մյուսում` անվճար շոկոլադ համտեսածների ահռելի բանակ, «Խաչագողի հիշատակարան»-ի աուդիտորիա և մի անորոշ իրավիճակ, որի արդյունքում անկուսակցական գործիչը պատգամավոր է դարձել ՀՅԴ ցուցակով:

Վստահ ենք, որ եթե Կարեն Վարդանյանը երբևէ առաջադրվի մեծամասնական ընտրակարգով, հասարակությունը, առնվազն` այն տարածաշրջանի, որտեղից նա կառաջադրվի, շատ ավելին կշահի, քան այսօր: Այսպիսին են այսօրվա Հայաստանի իրողությունները, իսկ որոշում պետք է կայացնել այդ իրողություններից ելնելով, այլ ոչ թե հիպոթետիկ դատողություններով: Հետագայում գուցե հասարակական զարգացումներն այնպես ընթանան, որ իսկապես խնդիրն օրակարգային դառնա, և գուցե նաև հարց առաջանա, որ ոչ միայն ընտրական համակարգը պետք է փոխվի, այլև` ընտրողները: Բայց դա հետագայի գործ է, ոչ թե` այսօրվա, երբ ընտրություններին ընդամենը մի քանի ամիս է մնացել: