Ինչ արժեք ունեն Թուրքիայի սպառնալիքները
Հայոց ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագիծը Ֆրանսիայի Սենատում վավերացվելուց հետո Անկարայից հնչող սպառնալիքներն ինտենսիվ բնույթ ստացան: Հաղորդվեց , որ Էրդողանն իր կուսակցության բարձրագույն մարմինը հավաքել ու քննարկել է պատժամիջոցների այն ցանկը, որոնք մտադիր է կիրառել Փարիզի նկատմամբ:
Ներկայացված քայլերի էֆեկտիվությունը հասկանալու համար դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերյալ, իհարկե, մանրամասն ուսումանսիրություններ են հարկավոր, ինչը ժամանակի առումով հենց հիմա անհնար է: Ուստի կփորձենք մակերեսային որոշ անդրադարձ կատարել և վերլուծել, թե Թուրքիայի սպառնալիքներն ինչ արժեք ունեն, մասնավորապես, Ֆրանսիայի համար:
Հետագա դատողությունները կառուցելու համար, հարկ ենք համարում նշել, որ հիմք է ընդունվում այն հանգամանքը, որ խոստացվող պատժամիջոցները միակողմանի լինել չեն կարող: Այսինքն, դրանց հետևլու է սիմետրիկ պատասխան: Մանավանդ որ, Թուրքիան այնքան է կատաղել, որ խոստանում է սիմետրիկ պատասխաններն էլ ինքը ձեռնարկել: Օրինակ` սպառնում են, որ ոչ միայն հետ կկանչեն Փարիզ գործուղված իրենց դիվանագետին (ենթադրվում է` ռազմական հարցերով կցորդին), այլև չեղյալ կճանաչեն Անկարայում Ֆրանսիայի կցորդի հավատարմագիրը:
Իհարկե, Ֆրանսիայի դեսպանին վտարելուն հերթը դեռ չի հասել, բայց իրենց դեսպանին Փարիզից հետ կանչելու և երկկողմ հարաբերությունների մակարդակն իջեցնելու սպառնալիքները վկայում են, որ բոլոր դեպքերում նման զարգացումների դեպքում Փարիզը ձեռքերը ծալած չի նստելու: Իսկ թե ինչի կհանգեցնի դիվանագիտական հարաբերությունների բարդացումը, դժվար չէ գուշակել: Որ դրանք ինչ-որ կերպ կվնասեն Ֆրանսիային, փաստ է, բայց որ այդ կորուստները հաստատ բազմապատիկ անգամ քիչ կլինեն, քան Թուրքիայի կորուստները` Ֆրանսիայի հետ հարաբերությունները փչացնելու դեպքում, դա էլ կարծես կասկած չի հարուցում:
Իսկ պատճառն այն է, որ Թուրքիան որքան էլ հավակնություններ դրսևորի, ամպագոռգոռ հայտարարություններ անի, միևնույն է Ֆրանսիան ՄԱԿ ԱԽ մշտական անդամ, միջուկային տերություն, «Մեծ ութնյակի» անդամ, ԵՄ առանցքային դերակատար պետություն է և այսօր Թուրքիայի համար հաստատ ավելի կարևորություն ունի, քան` Թուրքիան իր համար:
Պատժամիջոցների երկրորդ փաթեթը վերաբերում է ռազմական ոլորտին: Անկարան խոստանում է փակել իր ջրային և օդային տարածքը ֆրանսիական ծովուժի և օդուժի առջև: Խնդրին չտիրապետելու պատճառով դժվարանում եմ որևէ մեկնաբանություն տալ այս առնչությամբ, բայց որոշ փաստեր այնուամենայնիվ արժե հիշատակել: Առաջինը` Թուրքիան թեև ծովային հսկայական սահման ունի (ափեզրի երկարությունը` 7200 կմ է), բայց տարածքային ջրերի հարստությամբ աչքի չի ընկնում:
Դեռ պատմությունից հայտնի է, որ Թուրքիան առանցքային նշանակություն ունի միայն նեղուցների հարցում: Բայց եթե հիշողությունս չի դավաճանում ֆրանսիական նավերն այդ նեղուցներ մտել են հեռավոր 1850-ականներին` Ղրիմի պատերազմին մասնակցելու նխատակով (եթե, իհարկե, չհաշվենք Առաջին աշխարհամարտը, որի ժամանակ Թուրքիայի կարծիքը հարցնող չկար):
Ինչ վերաբերում է մյուս հատվածներին` Էգեյան ու Միջերկրական ծովերին, ապա այստեղ մուտք գործելու համար Թուրքիային լուրջ այլընտրանքներ կան. Էգեյան ծովում, օրինակ, տարածքային ջրերի առումով Աթենքը շատ ավելի նախընտրելի գործընկեր է, դե իսկ միջերկրականում ողջ Հյուսիսային Աֆրիկան է` չհաշված Կիպրոսը, Լիբանանն ու Իսրայելը, որոնք անմիջապես Թուրքիայի «քթի տակ» են:
Գանք Թուրքիայի օդային տարածքին: Այստեղ, իհարկե, Անկարան կարևոր դերակատարություն ունի, որովհետև նրա օդային տարածքը առանցքային էր վերջին տարիներին դեպի Աֆղանստան ու Իրաք ՆԱՏՕ-ի փոխադրումների համար: Ճիշտ է` այս հարցում, արդեն որոշակի վերապահումներ կան (նախ` նշված երկրներում ՆԱՏՕ-ի գործողությունները մոտենում են ավարտին, երկրորդ` այլընտրանքային միջանցք է բացել նաև Ռուսաստանը), բայց թուրքական օդային տարածքի կարևորությունը չարժե նսեմացնել: Միայն մեկ հարց է հետաքրքիր` որքանո՞վ է այն կարևոր հենց Ֆրանսիայի համար: Ի վերջո, դրանից առավելապես օգտվում են ամերիկյան և գերմանական օդանավերը:
Մյուս կարևոր հանգամանքն, անշուշտ, տարածաշրջանային զարգացումներն են, որոնց տրամաբանությունից կախված հնարավոր է ֆրանսիական օդուժի ու ծովուժի` դեպի Արևելք տեղաշարժի անհրաժեշտություն ծագի: Այսօր առկա խնդիրներից նման անհրաժեշտություն առա բերելու ներուժ ունեն երկու երկիր` Սիրիան ու Իրանը: Աշխարհագրության տարրական գիտելիքները վկայում են, որ հարկ եղած դեպքում երկուսին էլ հասնելու համար Ֆրանսիան կարող է հանգիստ շրջանցել Թուրքիայի օդային և ջրային տարածքները:
Թե ինչ կլինի դիվանագիտական ու ռազմական համագործակցության ոլորտում, եթե անգամ Թուրքիան իրականացնի իր սպառնալիքներն, առայժմ դժվար է ասել (բոլոր դեպքերում շատ բան կախված է Փարիզի արձագանքից): Բայց ահա, սպառնալիքների մյուս չափաբաժինը Թուրքիայի համար լուրջ ու իրական կորուստներ է խոստանում: Խոսքը` երկկողմ առևտրաշրջանառությունն ու տնտեսական համագործակցությունը դադարեցնելու մասին է:
Անկարան նման սպառնալիքներ տեղացել է դեռ 2001 թվականին, երբ ֆրանսիական խորհրդարանը ցեղասպանության ճանաչման մասին օրենք էր ընդունում, և նախորդ ամիս` երբ ցեղասպանության ժխտման քրեկանացումը քննարկվում էր Ազգային ժողովում: Բայց թե 2001-ին և 2011-ին Փարիզը ուշադրություն չդարձրեց այդ սպառնալիքներին, ավելին` փորձեց ամեն կերպ հասկացնել, որ զարգացումների նման ընթացքը սպառնում է հենց Անկարային: Նման վստահության հիմքն, ըստ էության, երկկողմ տնտեսական համագործակցության ու առևտրի կառուցվածքն ու ծավալներն են:
«Առևտրի միջազգային կենտրոնի» (International Trade Center) տվյալներով Ֆրանսիայի և Թուրքիայի միջև առևտրաշրջանառությունը 2008-2010թթ. կազմել է 10-15 մլրդ դոլար, ինչը կազմում է Ֆրանսիայի արտաքին առտրի 1, իսկ Թուրքիայի` 5 տոկոսը: Այս ցուցանիշները գրեթե նույնն են երկկողմ արտահանման ու ներմուծման պարագայում (տես աղյուսակները): Սա արդեն իսկ նշանակում է, որ հարաբերությունների խզումից Թուրքիայի կորուստները հնգապատիկ ավելին են լինելու, քան Ֆրանսիայի կորուստները: Բայց քանակական համեմատությունը միայն տեղին չէ:
Աղյուսակ 1
Աղյուսակ 4
Թուրքիայից Ֆրանսիա ամենաշատը արտահանվող 5 ապրանքատեսակների ծավալը 2010 թվականին
Աղյուսակ 5
Ֆրանսիայից Թուրքիա ամենաշատը արտահանվող 5 ապրանքատեսակների ծավալը 2010 թվականին
Այսքանը ֆրանս-թուրքական առևտրային հարաբերությունների ծավալների մասին: Մակերեսային անդրադարձ կատարենք դրանց կառուցվածքին: Ի վերջո ժամանակակից Թուրքիան մնում է արդյունաբերական-գյուղատնտեսական երկիր և Ֆրանսիան այնտեղից ներկրվող յուրաքանչյուր ապրանքատեսակի այլընտրանք կարող է հանգիստ գտնել միջազգային շուկայում (թուրքական տեքստիլը կարելի է փոխարինել հնդկականով, իսկ կենցաղային տեխնիկան, օրինակ, կորեականով): Մինչդեռ Ֆրանսիան Թուրքիայի համար տեխնոլոգիաների աղբյուր է, և քանի որ տեխնոլոգիաները ժամանակակից աշխարհում ոչ ոք հենց այնպես չի վաճառում, Թուրքիայի համար շատ դժվար կամ անհնարին կլինի այլընտրանքային գործընկեր գտնելը: Օրինակ, թուրքական ավիապարկի մեծ մասն «Էյրբաս»-երն են, և դրանց տեխնիկական սպասարկումից հրաժարումը միայն շատ լուրջ կորուստներ կպատճառի թուրքական ավիափոխադրողներին և տնտեսությանն ընդհանրապես: Կորուստներ, որոնք Անկարան իրեն թույլ տալ չի կարող: Հետևաբար, Փարիզում լավ էին հասկանում, երբ նշում էին, որ սպառնալիքներով Թուրքիան իրեն է վտանգի տակ դնում:
Հասկանալու համար, թե Թուրքիան ինչ է արտահանում Ֆրանսիա և ինչ ներմուծում, առաջարկում ենք ծանոթանալ ստորև ներկայացվող աղյուսակում բերված տվյալներին, որոնք նույնպես վերցված են «Առևտրի միջազգային կենտրոնի» հրապարակումներից:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Լավագույն դրամատիկ տենորներից Արսեն Սողոմոնյանը համերգաշարով ցույց կտա՝ արվեստը չունի սահմաններ
