Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ֆրանսիական Սենատի կողմից Ցեղասպանությունների, այդ թվում Հայոց Ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրինագծի ընդունումից հետո թուրքական իշխանությունները, կարծես, փակուղու մեջ են հայտնվել, և այնպիսի, որ նույնիսկ հերթական անգամ հետ չեն կանչել Փարիզում իրենց դեսպանին: Ստեղծված իրավիճակի շուրջ Անկարայի անորոշության մասին խոսում են նաև թուրքական պաշտոնական արձագանքները, որոնք առավելապես զուսպ էին, եթե համեմատենք Ֆրանսիայի խորհրդարանի ստորին պալատի նույն օրինագծի ընդունումից հետո բարձրացրած աղմուկի հետ:

ԱԳ նախարար Դավութօղլուի ղեկավարած գերատեսչությունը տարածեց «նմուշային» մի հաղորդագրություն, մի քանի պաշտոնատար անձիք իրենց վրդովմունք արտահայտեցին, իսկ վարչապետ Թայիբ Էրդողանն առավելապես հանգիստ արձագանքեց Սենատի որոշմանը, հավանական գործողությունների իրագործումը վերագրելով ապագա զարգացումներին:

Թուրքիայի զուսպ արձագանքը սենատի որոշմանը թերևս կարելի է բացատրել այն պարզ հանգամանքով, որ Անկարան գիտակցում է Ֆրանսիային դիմակայելու սեփական անզորությունը: Մի երկրի, որը չընկերկեց մի քանի շաբաթ հնչեցված թուրքական սպառնալիքների ու պատժամիջոցների ցանկի առջև, հավատարիմ մնալով իր անկախ քաղաքական գծին ու սկզբունքներին: Փաստացի, Անկարայի շանտաժի մեխանիզմը, որն անցյալում մեկ անգամ չէ, որ հաջողություններ էր արձանագրել, տապալվեց:

Այս համատեքստում Թուրքիայի իշխող վերնախավը քաջ գիտակցում է, որ չունի համապատասխան ռեսուրսներ դիմակայելու իրեն բացահայտորեն արհամարհած Ֆրանսիային թե′ քաղաքապես, թե′ տնտեսապես և թե′, առավել ևս, բարոյապես: Վերջինն այն առումով, որ ցանկացած եվրոպացու և նույնիսկ թուրք քաղաքացու համար առնվազն ծիծաղելի է Ֆրանսիային մարդու իրավունքներ ու խոսքի ազատություն ուսուցանող Թուրքիայի կերպարը:

Թուրքիայի իշխող վերնախավին մնում է «արժանապատիվ ելքի» միայն մեկ տարբերակ. սեփական ռեսուրսների սղության պատճառով այլ ճակատներ բացել Ֆրանսիայի դեմ պայքարում, մասնավորապես դրանում ներքաշելով երրորդ պետությունների: Նման ռազմավարության մեջ Անկարայի արդարացված ընտրությունը պետք է որ կանգ առներ Բաքվի վրա: Երկու երկրների հասարակական ու քաղաքական շրջանակներում վաղուց է կարծես հասունացել ժամանակը՝ փորձության ենթարկել «մեկ ազգ, երկու պետություն» գաղափարախոսությունը: Չէ՞ որ վերջին անգամ այն արծարծվել էր հայ-թուրքական հարաբերությունների ձախողման ժամանակ, երբ կարգավորման գործընթացի տապալումը վերագրվեց (համենայնդեպս` հրապարակայնորեն) թուրք-ադրբեջանական եղբայրությանը:

Իրանականում թուրքական լրատվամիջոցների լուռ արշավը ադրբեջանական իշխանությունների դեմ սկսվել էր շատ ավելի վաղ: Թուրքիայի հարավկովկասյան քաղաքականությունը գերի պահող Ադրբեջանին վարկաբեկող թուրքական լրատվական գիծն անցնում էր տարաբնույթ փորձագետների ու վերլուծաբանների հոդվածներում: Ադրբեջանին մեղադրում էին՝ ասենք, Հյուսիսային Կիպրոսի մահացած ղեկավարի թաղմանը թույլ պատվիրակություն ուղարկելուց սկսած միչև ռուս-ադրբեջանական էներգետիկ համագործացության ընդլայնման համար:

Սենատի որոշումից հետո այդ մեղադրանքներն առավել հստակեցվին: Օրինակ՝ Հուրիեթի լրագրողը Աքյոլը հարցնում` «Ինչո՞ւ է լռում Ալիևը, մարդ, ով Գանձակում թուրքական գերեզմանոցի թուրքական դրոշը իջեցնել տվեց, երբ Թուրքիան Հայաստանի հետ արձանագրություններ էր ստորագրում»:Նույն պարբերականի լրագրող Ահմեթ Ալի Բիրանդ էլ նշել էր, թե «Ադրբեջանցի եղբայրները և արտգործնախարարությունը կարևոր հայտարարություններ արեցին: Սակայն հարգելի նախագահը դեռ լռում է, և Թուրքիան, փաստորեն այդ պայքարում կրկին մենակ մնաց:

Ադրբեջանի ատգործանախարարությունն, իրոք, կարևոր հատարարություններ արեց, նշելով, թե Սենատի ընդունած օրինագիծը կարող է «լուրջ վնաս պատճառել տարածաշրջանային որոշ գործընթացներին այդ երկրի մասնակցությանը»՝ բացահայտ ակնարկելով Մինսկի խմբի գործընթացին: Ալիևյան վարչակազմի այլ պաշտոնյաներ ևս քննադատեցին Ֆրանսիային, մեղադրելով այդ երկրին հայամետ քաղաքականություն վարելու համար:

Ամեն դեպքում, Ադրբեջանի դժգոհությունը թույլատրելիի սահմաններում էր, իսկ օբյետկիվության ու հայամետության մասին հայտարարությունները լիովին տեղավորվում էին Ադրբեջանի՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ու մասնավորապես համանախագահ Ֆրանսիայի հանդեպ խրոնիկ դժգոհության հարթությունում:

Բաքուն, այնուհանդերձ, զերծ մնաց առավել կտրուկ հայտարարություններից, մինչ այդ ասված էլ առավել մեղմեց: Մասնավորապես, ԱԳՆ ներկայացուցիչ Թելման Աբդուլլաևը լրատվամիջոցներից մեկի տված հարցին ի պատասխան նշել էր, թե Ֆրանսիային Մինսկի խմբից հանելու հարցը օրակարգում չկա:

Այսքանով ամեն ինչ կավարտվեր, եթե չլիներ Բաքվում Թուրքիայի դեսպան Հուլուսի Քըլըջը, ով հայտարեց, թե անհրաժեշտ է վերանայել Ֆրանսիայի մասնակցությունը ԼՂ հակամարտության գործընթացում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին: Երբ ադրբեջանական կողմը կրկին չարձագանքեց, հարթակ իջավ Թուրքիայի ԱԳ նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն, ով շաբաթ օրը հայտարարեց, թե Ֆրանսիայի պետք է ոչ ավել, ոչ պակաս բացառել Մինսկի խմբից, և որ ինքը նույնիսկ այդ առնչությամբ նամակ է ուղարկելու ԵԱՀԿ-ին՝ Ֆրանսիական իշխանությունների հայամետության և ԼՂՀ միջնորդության հարցում ոչ օբյեկտիվության փաստարկներով (Դավութօլուի փաստարկներն ավելի քան յուրօրինակ են – «տարածաշրջան կատարած այցի ժամանակ Սարկոզին Հայաստանում մնաց 2 օր, Ադրբեջանում 2 ժամ»):

Մի կողմ թողնելով թուրք արտգործնախարարի՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափում փոփոխություններ կատարելու իրավասությունն ու նախաձեռնության հեռանկարները, անդրադառնանք ԱԳ նախարարի հայտարարության հասցեատիրոջը: Առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե դա Ֆրանսիան է, որը պետք է որ սաստվեր Թուրքիայի հերթական հակաֆրանսիական քայլից: Սակայն, առավել խորը դիտարկումից կարելի է գլխի ընկնել, որ Դավութողլուի ուղերձի թիրախն հենց Բաքուն է: Այլ կերպ ասած, չի խոսի Ալիևը, կխոսի Դավութօղլուն: Ինքնին պարզ է դառնում, որ թուրքական նախաձեռնությունը պետք է սթափեցնի, առաջին հերթին, Բաքվին, փաստացի երկընտրանքի առջև կանգնեցնելով Ալիևի վարչակազմին:

Բաքուն կամ սոլիդարություն պետք է հայտնի Դավութօղլուի հայտարարությանը կամ շարունակի լռել: Ընդորում, երկու պարագայում էլ կլինեն հնարավոր ռիսկեր, որոնք չեզոքացնելու համար Ալիևից բավականաչափ ճկունություն կպահանջվի:
Առաջին դեպքում, եթե Բաքուն համաձայնություն տա դիտարկելու համանախագահող երկիր Ֆրանսիայի փոփոխման հարցը, Ադրբեջանն, ամենայն հավանականությամբ, կստանձնի ԼՂ կարգավորման բանակցային արդի գործընթացի փլուզման ողջ պատասխանատվությունը, ինչը տարիներ շարունակ ջանում էր վերագրել հայկական կողմից:
Եռանախագահների ինստիտուտի փոփոխման խնդիրը, որը պահանջելու է գործընթացում ներգրավված բոլոր կողմերի համաձայնությունը, ինչպես և գործող համանախագահող երկրների հավանությունը, դժվար թե ստանա կողմերի համար առավել օպտիմալ կազմ, քան ներկայումս է:

Ավելին, գործող ձևաչափի արդյունավետությունը բազմիցս է նշվել միջազգային հանրության կողմից, ինչպես և ընդգծվել համանախագահող երկրների ղեկավարների հայտարարություններում: Եթե Բաքուն, որպես հակաֆրանսիական ակտ հանուն թուրք եղբայրության դեմ դուրս գա առկա ձևաչափին կամ փոփոխություններ պահանջի, այն կհանդիպի թե հայկական կողմերի, թե միջնորդների դիմակայությանը, ինքնաբերաբար հետաձգելով առժամանակ բանակցությունների թեման, բնույթն ու հնարավոր հանգուցալուծումը:

Երկրորդ դեպքում, եթե ադրբեջանական կողմը շարունակի լռել և տուրք չտալ թուրքական նախաձեռնությանը, ապա թուրք-ադրբեջանական «մեկ ազգ երկու պետւթյուն» գաղափարախոսությունը ևս մեկ ճգնաժամ կապրի՝ այս դեպքում կրկին Բաքվի համար հեռու գնացող հետևանքներով:

Վերջին ամիսներին թուրքական փորձագիտական և վերլուծական շրջանակները սկսել են վերանայել Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման կորսված հնարավորությունն ու քննարկել նոր հեռանկարները: Վերլուծաբանների դիտարկմամբ, հայկական հարցի լայն իմաստով լուծման համատեքստում երկու երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումն առաջնային քայլ պետք է լինի:

Բացի այդ, հայ-թուրքական հարաբերությունների վերակենդանացումը կարող է որոշակիորեն փոխհատուցել «Զրո խնդիր հարևանների հետ» օր օրի ձախողվող քաղաքականությունն ու չեզոքացնել միջազգային հանրության քննադատությունը: Սա քաջ գիտակցում են նաև Թուրքիայի իշխանությունները և, ամենայն հավանականությամբ, կարգավորման գործընթացի մասով որոշակի քայլեր կձեռնարկեն:

Եթե դա տեղի ունենա, իսկ դա տեղի կունենա վաղ թե ուշ, ապա հայ-թուրքական հարաբերություններում նախապայման դարձած ադրբեջանական գործոնն իսպառ կվերանա: Ժամանակին հայ-թուրքական երկխոսությանը ընդդիմացող միակ երկիրը`Ադրբեջանն այլևս բարոյական իրավունք չի ունենա միջամտելու Հայաստան-Թուրքիա երկոսությանն ու որպես հետևանք կհայտնվի իր համար ցավալի «խաղից դուրս» վիճակում: