Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ռուսաստանի Դաշնությունում  նախընտրական գործընթացների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանի հետ:

- Պարոն Իսկանդարյան, ինչպե՞ս կբնութագրեք ՌԴ-ում տեղի ունեցող նախընտրական գործընթացները:

Ես առանձնապես չեմ կասկածում, որ նախագահական ընտրություններում Պուտինը հաղթանակ կտանի, ավելին, կարծում եմ, որ հաղթանակը կհայտարարվի ընտրությունների առաջին փուլից հետո: Այլ հարց է, թե ինչ տեղի կունենա անմիջապես ընտրություններից հետո, ինչ կկատարվի մինչև ընտրություները և ինչ իրադարծությունների ականատես կլինենք ավելի երկարատև ժամանակահատվածի կտրվածքով: Խոսքը ռեժիմի լեգիտիմության կամ ոչ լեգիտիմության մասին է: Տեղի է ունենում ռեժիմի ապալեգիտիմացում, այսինքն՝ այն դառնում է սակավ լեգիտիմ: Այդ գործընթացը տեղի է ունենում առնվազն խոշոր քաղաքաներում, մասնավորապես Մոսկվայում և Սանկտ Պետերբուրգում: Առաջին, այս երկու քաղաքները Ռուսաստանի համար շատ կարևոր են: Այստեղ է իրականացվում քաղաքականությունը, այստեղ է կառուցվում տնտեսությունը: Երկրորդ, Մոսկվան և Պետերբուրգը շրջակա քաղաքների հետ միասին ունեն մոտ 30 միլիոն բնակչություն: 140 միլիոնանոց Ռուսաստանի համար այն փոքր թիվ չէ:

Ռեժիմի ապալեգիտիմացումը տեղի է ունենում ձևավորվող միջին խավի շրջանում` դա պաշտոնյաներն են, գրասենյակային աշխատողները, միջին և փոքր բիզնեսի ներկայացուցիչները և այլն: Դա շատ կարևոր է, քանի որ բարձր լեգիտիմությամբ Պուտինը և ցածր լեգիտիմությամբ Պուտինը միանգամայն տարբեր բաներ են` քաղաքականապես տարբեր: Եվ կասկածից դուրս է, որ ընտրություններից հետո Պուտինի լեգիտիմությունն էլ ավելի կընկնի:

- Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞վ է պայմանավորված Պուտինի լեգիտիմության այդպիսի անկումը և հասարակության այսպիսի ակտիվությունը:

Դրանք միմյանց հետ կապված երևույթներ են: Նախ, Պուտինի իշխանության գալուց անցել է բավական երկար ժամանակ` արդեն տասներկու տարի է` 2000 թվականից: Երկրորդ` մեծ դերակատարություն է ունեցել քաղաքական դաշտի այդ ամբողջական մաքրումը: Ուշադրություն դարձրեք, թե այսօր ովքեր են կանգնած ամբիոնի մոտ: Հայ ընթերցողի համար պետք է ասեմ, որ պատկերացրեք, եթե ինչ-որ ընտրություններից հետո Երևանում ինչ-որ ցույցեր տեղի ունենան և ամբիոնի մոտ կանգնած լինի ինչ-որ հաղորդավար, ինչ-որ երգիչ, դերասան, ինչ-որ գրող, բլոգեր կամ որևէ այլ մարդ` պարզապես փողոցից: Եվ այդ ամբիոնի մոտ չլինեն ո´չ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, ո´չ Նիկոլ Փաշինյանը, ո´չ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը և ոչ էլ այլ հայտնի քաղաքական գործիչ: Ռուսաստանում այդպես է: Քանի որ այնտեղ քաղաքական հարթակը ամբողջությամբ մաքրված է, ստեղծված է այն միատարր քաղաքական համակարգը, որը չի թույլ տալիս ստեղծել որևէ քաղաքական ընդդիմություն: Խոսքը նրանց մասին չէ ովքեր այնտեղ ֆորմալ կոչվում են քաղաքական ընդդիմություն, օրինակ` Զյուգանով, Միրոնովը: Ամբիոնին է մոտենում այնպիսի մեկը, ինչպիսին է Ակունինը, տիկին Ռինսկան, մարդ, ով օրաթերթում վարում էր հայտնի անձանց վերաբերյալ հրապարակումների բաժինը` ով ում տեսավ, ով ում դավաճանեց և ով ումից բաժանվեց: Սա ցույց է տալիս, որ երբ ստեղծված է բացարձակ միատարր քաղաքական համակարգ և դաշտը բացարձակապես մաքրված է ու տեղը` դատարկ, ծնվում է երկրորդ երևույթը:

Ահա, այն մարդիկ, ովքեր բարեկեցիկ են ապրում, ունեն տուն, մեքենա, ունեն լավ աշխատավարձ, ի վիճակի են գնալ արտերկիր հանգստանալու, նրանք աճում և ձևավորում են միջին խավ: Նրանք ասում են. «Մենք այլևս այսպես չենք ուզում: Մենք այլ կերպ ենք ուզում»: Իսկ բողոքն արտահայտել քաղաքականորեն, հնարավոր չէ: Նրանք, ովքեր քաղաքականորեն ընդդիմանում են իշխանություններին, բանտում են, ինչպես Խադարկովսկին, կամ արտերկրում են, ինչպես Բերեզովսկին, կամ նստած են տանը, և նրանց մասին ոչ ոք ոչինչ չգիտի: Այդ մարդիկ հնարավորություն չունեն օգտվելու ո´չ որևէ տպագիր մամուլից, ո´չ հեռուստատեսությունից: Մարդկանց մոտ բողոք է առաջանում, սակայն բողոքի քաղաքական խողովակներ չկան:

Այս պարագայում հայը քվեարկում է ինչ-որ քաղաքական ուժի օգտին կամ դուրս է գալիս փողոց այդ ուժի համար: Ռացիոնալ է նրա այդ վարքը, թե ոչ, ռադիկալ է, թե ոչ, դա այլ հարց է, բայց նա ունի ինչ որ մեկը, ում համար կարող է... Ռուսաստանցին չունի դա:

- Իսկ ովքե՞ր են «կանգնած» այդ զանգվածային ցույցերի հետևում:

Ով պատահի: Կարևորն այն է, որ այդ դեպքում ամբիոնի մոտ են բարձրանում պատահական մարդիկ: Բողոքը ոչ թե քաղաքական է, այլ քաղաքացիական: Դա իհարկե վտանգավոր է, որովհետև քաղաքական ընդդիմությունը դեռ պետք է ձևավորվի ընթացող գործընթացների արդյունքում: Այդ խառը քաղաքական իրադարձությունների արդյունքում կարող է առաջ գալ ցանկացած մարդ` ոչ միայն երգիչները, օրինակ, ֆաշիստները, ծայրահեղ ազգայնականները, ծայրահեղ ազատականները, մարդիկ, ովքեր քաղաքականությամբ ընդհանրապես չեն հետաքրքրվել և այլն: Երբեմն լրագրողներն այդ իրավիճակը համեմատում են հայկական իրականության հետ, սակայն այդպիսի բան բացարձակապես հնարավոր չէ անել, քանի որ դա սխալ է:

- Իսկ ինչո՞ւ են իրավիճակները Ռուսաստանում և Հայաստանում անհամեմատելի:

Որովհետև Հայաստանում կա ձևավորված քաղաքական ընդդիմություն: Այդ ընդդիմությունը ինչ-որ մեկին դուր է գալիս կամ դուր չի գալիս, բայց եթե Հայաստանում կա սոցիալական դժգոհություն, ապա այդ սոցիալական դժգոհության արտահայտման համար խողովակ գոյություն ունի: Ինչ-որ մեկի համար դա Դաշնակցությունն է, ինչ-որ մեկի համար` ՀԱԿ-ը, ինչ-որ մեկի համար «Ժառանգությունը», ինչ-որ մեկի համար գուցե ԲՀԿ-ն, բայց այդ քաղաքական խողովակները գոյություն ունեն: Բայց սա այն դեպքը չէ, որ մարդիկ քվեարկեն ինչ-որ հումորիստների կամ բլոգերների օգտին, որոնք այդ պահին գտնվում են ամբիոնի մոտ: Սրանք բոլորովին տարբեր իրավիճակներ են: Այստեղ կարելի է կողմերից որևէ մեկի հաղթանակը պատկերացնել: Ենթադրենք տեղի է ունենում բախում և մի քաղաքական ուժը հաղթում է մյուսին: Ռուսաստանում չկա այդպիսի մեկը, ում հաղթես: Իսկ այն, ինչ ընդդիմանում է ռեժիմին, դա քաղաքական ուժ չէ, դա քաղաքացիական անհնազանդություն է, այն հնարավոր չէ ոչնչացնել:

Ռուսաստանում այժմ տեղի ունեցող իրադարձությունները ես կհամեմատեի 1996 թվականին տեղի ունեցող ընտրությունների հետ` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կտրուկ անկում ապրող լեգիտիմություն և դեռևս չձևավորված քաղաքական ընդդիմություն:

Իմ սերնդի ներկայացուցիչները շատ լավ հիշում են, թե ինչպիսի պատահական մարդիկ էին հայտնվում քաղաքական ամբիոնի մոտ, և ինչպես էին նրանք ձևավորում նաև «Ղարաբաղ» կոմիտեն, այնուհետև ՀՀՇ-ն: Այդ ամբողջ վայրիվերումները վկայում էին այն մասին, որ այստեղ իրական քաղաքականություն պարզապես չկար: Հիմա ՌԴ-ում հենց այսպիսի իրավիճակ է, և դրան պետք է ուշադիր հետևել: Ոչ մի լավ բան այս իրավիճակից ես չեմ ակնկալում, և նաև այն պատճառով, որ ՌԴ-ին տնտեսության զարգացման տեսանկյունից բավական բարդ ժամանակներ են սպասվում: Դրանից խուսափելն անհնար է: Սպասվում է ռուբլու՝ դանդաղ կամ արագ արժեզրկում, կենսաթոշակային տարիքի բարձրացում: Կենսաթոշակային ֆոնդի ճեղքվածքը հասնում է տրիլիոնի, և այն ծածկելու միջոցներ պարզապես չկան: Անհնար է խուսափել բարեփոխումների իրականացումից: Այն ժամանակը, երբ հնարավոր էր իրականացնել բարեփոխումներ՝ հիմնվելով կայունացման հիմնադրամի և նավթի բարձր գների վրա, անվերադարձ անցել է: Հետևաբար մարտին իշխանության եկող ուժը ստիպված կլինի իրականացնել հասարակության համար ցավագին քայլեր: Իսկ հիմա մեկ պահ պատկերացրեք, որ ցավագին որոշումներ պետք է իրակացնի ոչ լիգիտիմ իշխանությունը: Դա շատ դժվար է և հղի բողոքի տարբեր դրսևորումներով: Ես չեմ կարող ասել, թե դա երբ տեղի կունենա՝ ընտրություններից մեկ շաբաթ, ամիս, կամ երկու, երեք տարի հետո, բայց դժվար է հավատալ, որ ներկայիս տեմպերով հնարավոր կլինի պահել իշխանությունը ևս 12 տարի՝ երկարացնելով լճացման գործընթացը: Հիմա իրավիճակն այլ է:

-Արդյո՞ք Ձեր հիմնավորումներից կարելի է եզրակացնել, որ զարգացումները կարող են ընթանալ անկանխատեսելի ուղիով:

Այո: Սակայն ես չգիտեմ, թե դա երբ տեղի կունենա, անմիջապես ընտրություններից հետո, թե, այն պահին, երբ իշխանությունները ստիպված կլինեն իրականացնել տնտեսական բարեփոխումներ: Այստեղ առկա են մի քանի հիմնարար հարցեր: Նախ՝ կկարողանան արդյոք, ներկայումս, քաղաքական ամբիոնի մետ կանգնած անձինք զարգացնել այս գործընթացը: Իր հերթին իշխանամետ ուժերը վարում են շատ ճիշտ քաղաքականություն՝ նրանք բաժանում են ընդդիմադիր զանգվածին: Մարտավարական տեսանկյունից դա ճիշտ է և դա կբերի վերջնական հաղթանակի: Սակայն սոցիալական տեսանկյունից վիճակը մի փոքր այլ է: Ռուսաստանը շատ մեծ երկիր է և, օրինակ, Կրասնոդարում ապրող մարդը, Կրասնոյարսկում տիրող իրադրության մասին ինֆորմացիայի այլ աղբյուր չունի բացի հեռուստատեսությունից: Եվ երկար տարիների ընթացքում միատարր դարձած քաղաքական դաշտից հետո նա հանկարծ տեսնում է, որ կարող է լինել նաև հակաիշխանական հանրահավաք: Ստրատեգիական տեսանկյունից դա բոլորովին այլ իրավիճակ է ստեղծում: Սակայն իրավիճակը նրանով է վտանգավոր, որ անկանխատեսելի ու պայթյունավտանգ է: