Ձեր վստահելի աղբյուրը

Միջազգային լրահոսում օրերս տարածված տեղեկատվությունը, որ Իրաքի քրդերը մոտ ապագայում մտադիր են հայտարարել իրենց անկախության մասին, համապատասխան ուշադրության չարժանացավ հայկական մամուլի կողմից այն դեպքում, երբ այդ քայլի իրականացումը կարող է էապես փոխել ուժերի դասավորությունը և քաղաքական իրավիճակը:

Արդյոք Իրաքի Քրդստանի ինքնավարության ղեկավար Մասուդ Բարզանին կգնա այս քայլին մարտի 21-ին, թե սա միայն PR քայլ է, որի նպատակն է գործընթացի նկատմամբ ստուգել միջազգային հանրության և հարևան երկրների արձագանքը:

Կարծքիներն այստեղ տարբեր են, սակայն պարզ է, որ քրդերը կարող են էականորեն փոխել ամբողջ Մեծ Մերձավոր Արևելքի զարգացման տրամաբանությունը և տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական ներկայիս իրավիճակը` այնտեղ ձևավորելով ուժային նոր հարաբերակցություն: Իհարկե, այստեղ մի շարք հարցեր են առաջանում. ինչու է Բարզանին հենց հիմա սկսում խոսել դրա մասին և թերևս ամենակարևորը, ինչպես դա կազդի տարածաշրջանում առկա անվտանագային միջավայրի և քաղաքական հավասարակշության պահպանման վրա:

Իրաքի կազմում ձևավորված Քրդստանի ինքավարությունը, վաղուց արդեն դե-ֆակտո անկախացած պետություն է` անհրաժեշտ բոլոր կառույցներով` իշխանական համակարգով, սեփական բանակով, ոստիկանությունով և այլն: Քրդստանի իշխանությունները 2005թ.-ին նույնիսկ անցկացրել են անկախության հարաքվե, որին ինքնավարության բնակչության 98,8% դրական պատասխան էր տվել: Ի դեպ Իրաքյան Քրդստանի մայրաքաղաքը հռչակված Էրբիլում գտնվող Բարզանիի կառավարությունն այս քայլերն իրականացրել է առանց Բաղդադի կարծիքը հաշվի առնելու:

Քրդական ռազմական և ոստիկանական կառուցների ձևավորման հարցում վերջինիս օգնում է ոչ միայն ԱՄՆ-ը, այլև Իսրայելը, ինչը լուրջ մտահոգություն է առաջացնում Անկարայում: Սակայն, անկախ այս ամենից, մինչ վերջերս անկախության հռչակման մասին որևէ պաշտոնական հաղորդագրություն չկար, քանի որ Մասուդ Բարզանին լավ է հասկանում, որ այս գործընթացին ոչ միայն դեմ է Թուրքիան, որի հետ նա ցանկանում է լավ հարաբերություններ պահպանել, այլև ԱՄՆ-ը, որից նա տնտեսական և քաղաքական մեծ կախվածություն ունի: Հասկանալի է նաև, որ անկախություն ձեռք բերելու փորձերը առաջացնում են Իրանի և արաբական երկրների դժգոհությունը, որոնք խուսափում են իրենց տարածքներում գործող քրդական շարժումներից:
Հիշեցնենք, որ Իրաքում ապրող քրդերի թիվը, ըստ տարբեր տվյալների, 5 մլն է, այն դեպքում երբ հարևան Իրանում 8 մլն, իսկ Թուրքիայում 15-20 մլն է, ևս 2 մլն` Սիրիայում: Հասկանալի է, որ մարդկային մեծ ռեսուրս ունեցող քրդական գործոնը ի զորու է «պայթեցնելու» ողջ տարածաշրջանը, և այստեղ «դետոնատորի» դեր կարող է խաղալ Իրաքյան Քրդստանը, եթե վերջինս իսկապես հայտարարի իր անկախության մասին: Քրդերի ժողովրդագրական աճը` տարեկան 3,1%, կրկնակի, իսկ շատ դեպքերում նաև եռակի գերազանցում է տարածաշրջանի մյուս ազգերի` թուրքերի, պարսիկների և արաբների աճի տեմպերին: Բնակչության թվի աճի բարձր տեմպերից զատ նկատելի է նաև քուրդ ազգի ինքնագիտակցության զարթոնքն, ինչին նպաստում է նաև քրդերի ավանդական ցեղախմբային համակարգի քայքայումը:

Այզգային ինքնագիտակցության ձևավորման գործընթացն ակտիվ էր հատկապես Թուրքիայի քրդերի մոտ, ինչով պայմանավորված քրդական ազգային շարժումների կենտրոնը եղել է Թուրքիայում: Սակայն, վերջին տարիններին տեղի ուենցած քաղաքական փոփոխությունների` 2003-ին Իրաք ամերիկյան զորքերի ներխուժման հետևանքով, քրդական շարժման կենտրոն է դարձել Իրաքը, որտեղ ավանդաբար ուժեղ են Մասուդ Բարզանիի և Ջալալ Թալաբանիի կուսակցությունները, որոնք որոշակի համաձայնության են եկել իշխանությունը ինքնավարությունում բաժանելով միմյանց միջև:

Ուստի կարող ենք նշել, որ քրդերի մոտ ձևավորվել է սեփական անկախ պետություն ունենալու գիտակցութունը և վերջիններս արդեն իսկ առաջ են քաշում տարածքային հավակնություններ` ներառելով Իրաքի, Թուրքիայի, Իրանի և Սիրիայի տարածքները: Նկատենք, որ քրդական հավակնությունների մեջ է նաև պատմական Արևմտյան Հայաստանի մի զգալի հատվածը:
Ինքնավարության նախագահ Բարզանին ավանդաբար ձգտել է անկախության և այդ հարցում ստացել է ԱՄՆ-ի լայն աջակցությունը: Սակայն հենց նույն ԱՄՆ-ը զսպում էր քրդերի ձգտումները` համոզելով, որ անկախության հռչակումը այս պահին չի բխում քրդերի շահերից:

Իրավիճակը ներկայումս փոխվել է` ամերիկյան զորքերը դուրս են եկել Իրաքից, ինչը քրդերին ազատ գործելու և իրենց քաղաքական նպատակներն իրագործելու լայն հնարավորություն է տալիս: Բաղդադն այլևս չունի նախկին ազդեցությունը Էրբիլի նկատմամբ, մյուս կողմից Սիրիայի շուրջ ստեղված իրավիճակը քրդերը մոտ կարող է կարծիք ստեղծել, թե քանի դեռ աշխարհը Սիրիայով է զբաղված, կարելի է և անկախություն հռչակել:

Կհռչակի արդյոք իր անկախությունը Իրաքյան Քրդստանը մարտի 21-ին, թե ոչ, առայժմ պարզ չէ, սակայն մի բան հստակ է, որ Քրդստանի անկախության հռչակումը, ընդամենը ժամանակի հարց է:

Քրդական հարցը դանդաղ գործող «ական է», որը վաղ թե ուշ պայթելու է` փոխելով ուժերի դասավորությունը տարածաշրջանում: Այդ պայթյունի բեկորների տակ կարող են մնալ ոչ միայն Իրաքն, այլև Թուրքիան, որտեղ կարող է սկսվել թուրք-քրդական երկարատև դիմակայության մի ժամանակաշրջան:

Քրդական «ականը» կխարխլի փխրուն կայունությունը նաև Հարավային Կովկասում և կարող է նոր պատերազմի առիթ դառնալ Ղարաբաղյան ճակատում: Հետևաբար արդեն այսօրվանից պետք է փորձել խորը գիտական վերլուծական մշակումներ, ինչպես նաև պրակտիկ քայլեր կատարել (օրինակ Էրբիլում հյուպատոսություն բացել) հասկանալու համար դեպքերի հնարավոր զարգացումներն ու դրա ազդեցությունը մեր տարածաշրջանի անվտանգային միջավայրի և այդ համտեքստում նաև Հայաստանի ազգային անվտանգության վրա:

Կարեն Բախշիյան