Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորության նորանշանակ դեսպան Քեթրին Ջեյն Լիչն օրերս հյուրընկալվել է «ԱրմՌադիոFM107»-ի եթերում և պատասխանել քաղաքագետ Գևորգ Մելիքյանի հարցերին: Ստորև ներկայացնում ենք դեսպանի հետ հարցազրույցը, որի ընթացքում անդրադարձ է կատարվել, ինչպես երկկողմ հարաբերություններին, այնպես էլ տարածաշրջանային խնդիրներին:

-Տիկին Դեսպան, նախևառաջ, թույլ տվեք մաղթել Ձեզ բեղմնավոր և արդյունավետ դիվանագիտական առաքելություն Հայաստանում:
- Շնորհակալություն։

-Եվ բարի գալուստ Հայաստան: Ճի՞շտ է, որ հայերեն եք սովորում:
-Այո։

-Միգուցե շուտով կկարողանաք նաև վայելել Շեքսպիրի, Արթուր Կոնան Դոյլի, Չարլզ Դիքենսի և հայերի կողմից սիրված շատ այլ հեղինակների հայերեն թագմանությունները, ինչպես նաև` հայերենով վայելել հայ գրականությունը: Ձեր կարծիքով դեսպանի համար կարևոր է արդյոք դեսպանընկալ երկրի լեզուն սովորելը: Որքանո՞վ դա կնպաստի այդ երկրի մշակույթը կամ այլ ոլորտներն ավելի լավ հասկանալուն:
-Իհարկե։ Իրականում Միացյալ Թագավորության Արտգործնախարարությունը մշտապես կարևորել է լեզվի իմացությունը, և կարծում եմ, որ դրանով մեր դիվանագիտական ծառայությունն առանձնանում է որոշ այլ դիվանագիտական ծառայություններից։ Լեզուներ սովորելը մենք դիտարկում ենք որպես չափազանց կարևոր մի հանգամանք երկրի էությունն ամբողջովին հասկանալու և ընդլայնելու համար այն մարդկանց խումբը, որոնց հետ շփվում ենք։ Հույս ունեմ, որ հայերենիս իմացությունը կհասնի այն մակարդակի, որ կկարողանամ ազատորեն շփվել մարդկանց հետ։

- Ընդամենը մեկ ամիս է, ինչ Հայաստանում եք։
- Այո։

-Ինչ՞ գիտեիք Հայաստանի մասին նախքան այստեղ գալը և այժմ, երբ արդեն Հայաստանում եք։ Ի՞նչն է Ձեզ ամենաշատը զարմացրել թե´ դրական, թե´ բացասական առումներով։
-Մասնագիտությամբ ես ռուսագետ եմ և ավելի քան քսան տարի առաջ էր, երբ առաջին անգամ եկա այն ժամանակ դեռևս Խորհրդային Միություն` 1991-1992թթ., երբ Խորհրդային Միությունը կազմալուծվեց, և բազմաթիվ հակամարտություններ և այլ խնդիրներ ի հայտ եկան։ Ես բավականաչափ ծանոթ եմ այս տարածաշրջանին, թեև մինչև անցյալ տարի հնարավորություն չէի ունեցել այցելել Հայաստան։ Կարծում եմ` առայժմ ինձ զարմացնում է այն, թե որքան բան է փոխվել։ Երևանի կենտրոնով զբոսնելիս կարելի է նկատել արևմտյան ոճի խանութներ ու ռեստորաններ և բարգավաճում։ Գիտեմ, որ միևնույն ժամանակ այս բարգավաճումը չի տարածվում մարզերի վրա։ Կարծում եմ, որ օտարերկրացի այցելուի համար սա ամենազարմանալին է` հարուստների և աղքատների միջև առկա այս անդունդը և այն մեծ խնդիրը, որը դեռևս ծառացած է Հայաստանի կառավարության առջև։

-Արդյոք Հայաստանը Միացյալ Թագավորության համար կարևոր գործընկեր է: Եթե այո, ապա ի՞նչ առումով:
-Հունվարին լրանում է մեր երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների քսանամյա հոբելյանը։ Մենք առաջին երկրներից էինք, որ նորանկախ Հայաստանի հետ հաստատեցինք դիվանագիտական հարաբերություններ, և այդ ժամանակից ի վեր, կարելի է ասել, Հայաստանը շատ կարևոր տեղ է զբաղեցնում մեր մտքերում և սրտերում, մասամբ նաև` աշխարհագրական դիրքի պատճառով։ Հարավային Կովկասը միշտ էլ կդիտվի որպես շատ կարևոր տարածաշրջան։ Մյուս պատճառն այն է, որ մենք ունենք հայկական սփյուռք, որն իհարկե համեմատած այլ երկրների հետ` մեծ չէ, սակայն Միացյալ Թագավորությում բնակվում են մոտ 18-20.000 հայկական ծագում ունեցող մարդիկ, որոնց ներկայությունը զգալի է շատ դրական կերպով։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում մեր երկկողմ հարաբերություններում կան բազմաթիվ դրական երևույթներ, սակայն կարծում եմ, որ ինձ կհաջողվի մեծ փոփոխություններ մտցնել և հարաբերությունները բարձրացնել մեկ այլ հարթություն։

-Գաղտնիք չէ, որ նավթը և այլ ածխաջրածինները հսկայական դեր են խաղում մեծ տերությունների արտաքին քաղաքականության ձևավորման հարցում: Ոմանք կիսում են այն կարծիքը, որ Մեծ Բրիտանիայի արտաքին քաղաքականության մեջ Ադրբեջանը շատ ավելի կարևոր դերակատարություն ունի, քան` Հայաստանը նավթի և Բաքվում «British Petroleum»-ի ներկայության պատճառով: Դուք համամի՞տ եք այս կարծիքի հետ:
-Ադրբեջանն անկասկած մեզ համար շատ կարևոր էներգետիկ գործընկեր է, և մենք ամենամեծ օտարերկրյա ներդրողն ենք Ադրբեջանում: Պետք է նշեմ, սակայն, որ միայն այդ հանգամանքով չէ պայմանավորված մեր արտաքին քաղաքականությունը։ Տարածաշրջանն ընդհանուր առմամբ շատ կարևոր է մեզ համար էներգակիրների միջանցք լինելու տեսանկյունից, ինչպես նաև` որպես մի տարածք, որտեղ կայունությունը հանդիսանում է մեզ համար հայեցակարգային առաջնահերթություն։ Սակայն դա չի նշանակում, որ մենք Ադրբեջանին գերադասում ենք Հայաստանից: Բոլորովին` ո՛չ։ Առանց Հայաստանում կայունության և զարգացման չի կարող լինել կայունություն և զարգացում տարածաշրջանում։ Այդ իսկ պատճառով Հայաստանի շահերը չափազանց կարևոր են մեզ համար։

-Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-բրիտանական առևտրային հարաբերությունները: Թեև մենք ունենք բրիտանական կապիտալով աշխատող մոտ 20 ընկերություններ և համատեղ ձեռնարկություններ, սակայն կարծես Միացյալ Թագավորությունը դեռևս Հայաստանի հիմնական գործընկերներից չէ։
-Այո, կարծում եմ` մենք ավելի լավ կարող ենք գործել։ Մի փոքր դժվար է դատողություններ անել առևտրային հարաբերությունների ներկայիս ծավալների մասին, որովհետև կարծում եմ՝ առևտրի մի մասը տեղի է ունենում Վրաստանի միջոցով, ինչը չի ներառվում վիճակագրության մեջ։ Սակայն կարծում եմ, որ դա մի բնագավառ է, որտեղ մենք կարող ենք ավելի լավ աշխատել, և մեզ համար սա առաջնային կլինի ապագայում։ Սա քաղաքական առաջնահերթություն ունեցող հարց է կառավարության և մեր Արտգործնախարարության համար, և կարծում եմ, որ երկու կողմերն էլ շահագրգռվածություն ունեն։ Հայ-բրիտանական առևտրի պալատը, որը հիմնադրվեց ընդամենը երկու տարի առաջ՝ 2010թ.-ին, արդեն ունի ավելի քան 40 անդամներ։ Այն մշտապես համալրվում է նոր անդամներով, ինչն իմ կարծիքով ցույց է տալիս, որ Հայաստանում մեծ է հետաքրքրքությունն այդ կապերի հաստատման, ինչպես նաև արդեն առկա հարաբերությունների ընդլայնման հարցում։ Ես ցանկանում եմ անել ամեն ինչ այս գործընթացը զարգացնելու համար։

-Կա՞ն արդյոք ինչ-ինչ խոչընդոտներ Մեծ Բրիտանիայի համար Հայաստանում ներդրումներ կատարելու հարցում: Որո՞նք են հիմնական խոչընդոտները Հայաստանում ներդրումներ անելու համար:
-Կարծում եմ, որ ցանկացած օտարերկրյա ներդրողի անհանգստացնում է բիզնես միջավայրը և հատկապես` կոռուպցիան։ Եվ երբեմն այդ անհանգստություններն ավելի շատ կապ ունեն ընկալումների, քան` իրականության հետ: Սակայն, իհարկե, բրիտանացի ներդրողների մոտ պահպանվում է այն տեսակետը, որ Հայաստանը բարդ շուկա է, և որ երևի թե անհրաժեշտ է ճանաչել ճիշտ մարդկանց ճիշտ ներդրումներ անելու համար։ Եվրամիության մեր գործընկերների նպատակն է Տեխնիկական Աջակցման Ծրագրի և այլ դոնոր ծրագրերի միջոցով, ինչպիսիք ենք` Համաշխարհային Բանկը, ՄԱԿ-ի Զարգացման Ծրագիրը, համոզվել, որ բիզնես միջավայրը հնարավորինս բաց, ազատ ու արդար է, քանի որ դրա արդյունքում է, որ կզարգանա օտարերկրյա ներդրումը։ Եվ ես գիտեմ, որ սփյուռքի բրիտանական համայնքներում կան ներդրողներ, որոնք իսկապես ցանկանում են օգնել Հայաստանին, եթե համոզված լինեն, որ օրենքի առջև հավասար կլինեն և կարժանանան արդար վերաբերմունքի։

-Այսինքն` նրանք կարծում են, որ համակարգը կոռուպացվա՞ծ է, և ապահով չէ՞ ներդրումներ կատարել Հայաստանում։ Որո՞նք են նրանց հիմնական մտահոգությունները:
-Կարծում եմ, որ բիզնես անելու ժամանակ առաջացած հիմնական խնդիրներից մեկն օրենքի գերակայության հարցն է: Սակայն, երբ վստահում ես դատական համակարգին, ապա հավատում ես, որ կան ճանապարհներ այդ խնդիրների լուծման համար։ Այս երկուսը փոխկապակցված են։ Կարծում եմ, որ խնդիրներից մեկն էլ պայմանավորված է մի շարք ոլորտներում առկա մենաշնորհների հետ, որտեղ նորեկներին կարծես թե դժվարությամբ են ներս թողնում։ Խնդրահարույց ոլորտներից է նաև հարկային համակարգը, որը պետք է լինի թափանցիկ և զերծ կոռուպցիայից: Սրանք են հիմնական այն խնդիրները, որոնք հուզում են մեր ներդրողներին։

-Ես գիտեմ, որ Դուք դեռ այդքան էլ ծանոթ չեք Հայաստանի ներքին քաղաքականությանը: Այնուամենայնիվ, որքանո՞վ է այն խճճված թվում Ձեր համար: Որո՞նք են այն ոլորտները, որոնց վրա Հայաստանը պետք է հատկապես ուշադրություն դարձնի:
-Դժվար է այդ հարցին պատասխանելիս` անմիջապես չհիշատակել ընտրությունները: Կարծում եմ, որ հայկական քաղաքական համակարգի համար սա է մեծագույն այն խնդիրը, որին այդ համակարգը բախվելու է թե՛ մայիսին, երբ կմեկնարկեն խորհրդարանական ընտրությունները, և թե՛ այնուհետև կայանալիք նախագահական ընտրություններին։ Եվ ես չեմ կարող մեկ անգամ ևս չշեշտել, թե որքան կարևոր է, որ առաջիկա ընտրություններն անցնեն հնարավորինս ազատ և արդար ձևով։ Եվ սա իսկապես յուրաքանչյուրի պատասխանատվությունն է։ Ակնհայտ է, որ անհրաժեշտ են պարզորոշ ազդակներ քաղաքական ղեկավարության և կուսակցությունների կողմից, սակայն նաև յուրաքանչյուր անհատ քաղաքացու պատասխանատվությունն է պահանջել արդար համակարգ, մերժել կաշառքը և նաև, եթե լինեն ընտրակաշառքի դեպքեր, ապա զանգահարել այն թեժ գծերով, որոնք հիմնվել են Մարդու Իրավունքների Պաշտպանի ու այլոց կողմից ընտրախախտումներն արձանագրելու նպատակով։ Կարծում եմ, որ սա իրոք շրջադարձային պահ է Հայաստանի համար, և եթե ընտրությունները լավ ընթանան, ապա մեծ հնարավորություններ կբացվեն, հատկապես Հայաստան-ԵՄ հարաբերություններում։

-Դուք հետևե՞լ եք Հրազդանի քաղաքապետի վերջերս կայացած ընտրություններին:
- Այո, իհարկե։

-Ի՞նչ կարծիք ունեք այդ ընտրությունների վերաբերյալ:
-Կարծում եմ, որ կան որոշ դրական կողմեր։ Շատ աշխույժ էր պայքարը երկու հավանական թեկնածուների միջև, և ձայների վերջնական տարբերությունը 1,500 ձայն էր: Այնպես չէ՞։

-Դա` ըստ պաշտոնական տվյալների:
-Այո, այո։

-Իսկ չեք կարծում, որ կային նաև ոչ պաշտոնական արդյունքներ:
-YouTube-ի կայքէջում կարելի է գտնել որոշ հետաքրքիր տեսագրություններ, ինչպես նաև` հնարավոր խախտումների վերաբերյալ համացանցում շրջանառվող այլ հաղորդագրություններ։ Չեմ կարծում, որ կան պաշտոնական բողոքներ, սակայն կարծում եմ, որ ամենամեծ խնդիրներից մեկը վարչական ռեսուրսների օգտագործումն է, ինչպես նաև` հատկապես պետական պաշտոնյաների քվեարկումը։ Կարծում եմ, որ սրանք են հիմնական այն խնդիրները, որոնք իսկապես լուծում են պահանջում նախքան խորհրդարանական ընտրությունները։

-2010թ. նախագահ Սարգսյանն այցելեց Միացյալ Թագավորություն, և այլ հարցերի հետ մեկտեղ քննարկվեց նաև ԼՂ-ի հիմնահարցը: Թեև գիտենք, որ Միացյալ Թագավորությունը կողմ է հակամարտությունը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի մանդատի շրջանակում խաղաղ ճանապարհով լուծելուն, սակայն Դու՛ք ի՞նչ եք մտածում այս հակամարտության վերաբերյալ: Ի՞նչ կարող է առաջարկել Միացյալ Թագավորությունը խնդրի կարգավորման համար:
-Իհարկե, Դուք ճիշտ եք. մեր առաջնային նպատակն է օժանակել Մինսկի Խմբի գործընթացին, և դրա լավագույն ճանապարհն այն է, որպեսզի գտնենք այդ աջակցությունն ապահովելու այլ միջոցներ: Օրինակ, Բրիտանական դեսպանությունը երկար ժամանակ օժանդակել է Հայաստանի և Ադրբեջանի ժողովուրդների միջև ուղիղ շփմանը նպաստող ծրագրերին։ Ունենք նաև մի շարք ծրագրեր մեր “Conflict Pool” հիմնադրամի շրջանակում։ Սրանք փոքր ծրագրեր են, սակայն փորձում են մի վայրում հավաքել, օրինակ, լրագրողներին, երիտասարդներին, երբեմն նաև գիտնականերին կամ այլ կարծիք ձևավորողներին։ Նախկինում նմանատիպ ծրագրեր ենք արել նաև խորհրդարանականների համար։ Երբ կառավարությունների միջև շփումները շատ դժվար են, ապա այսօրինակ ծրագրերը, կարծում եմ, կարող են օգտակար լինել։

-Բրիտանիայում բազմաթիվ են վերլուծական այն կենտրոնները և ՀԿ-ները, որոնք ներգրավված են հակամարտությունների կարգավորման ծրագրերի մեջ: Յուրաքանչյուր տարի մեծ գումարներ են ծախսվում վերապատրաստման դասընթացների, սեմինարների, գրքերի հրատարակության, հետազոտությունների և այլ ծրագրերի վրա, որոնք ուղղված են հակամարտությունների հավանականությունների նվազեցմանը և հակամարտող կողմերի միջև խաղաղության և վստահության մթնոլորտի հաստատմանը: Թեև մենք արդեն 21-րդ դարում ենք, սակայն դեռևս չեն դադարում հակամարտությունները, որոնք երբեմն դառնում են նաև արյունալի: Ավելի են հաճախակիացել հատկապես հակամարտությունները կենտրոնից անկախանալու ցանկություն ունեցողների և երկրի տարածքային ամբողջականությունը պահպանել ցանկացողների միջև: Ինչպե՞ս պետք է միջազգային հանրությունը հավասարակշռի ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության երկու այս սկզբունքները` կանխելու հակամարտող կողմերի միջև հետագա արյունահեղությունները:
-Կարծում եմ, որ սա ամենաբարդ հարցն է, քանզի ինչպես նշեցիք՝ երկու այս սկզբունքները գոնե առաջին հայացքից կարող են հակասական թվալ. ինչպե՞ս հավասարակշռություն պահել ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության սկզբունքների միջև։ Դրա միակ ճանապարհը քաղաքական բանակցություններն են, որոնց ընթացքում յուրաքանչյուր դեպք դիտարկելով առանձին-առանձին, փորձում ես աջակցել հակամարտող կողմերին գտնելու առաջխաղացման ճանապարհներ:

Թույլ տվեք մի քանի օրինակ բերել Միացյալ Թագավորության փորձից։ Գիտեմ, որ Հայաստանում մեծ է հետաքրքրությունը Շոտլանդիայի հանդեպ։ Սակայն կա մեկ այլ կարևոր հարց ևս՝ Հյուսիսային Իռլանդիայի հարցը, որը երբեմն մոռացվում է, և որտեղ կրկին առկա են ինքնորոշման ու տարածքային ամբողջականության վերաբերող խնդիրներ։ Երկու դեպքերի համար էլ մենք ցուցաբերել ենք փոքր-ինչ տարբեր մոտեցումներ։ Շոտլանդիայի անկախության խնդիրը քաղաքական օրակարգում էր գտնվում բավականին երկար ժամանակ։ Դա էր պատճառներից մեկը, որ նախկին Լեյբորիստական Կառավարությունը ձևավորեց ապակենտրոնացված վարչակազմեր՝ Շոտլանդիայի Խորհրդարանը, Շոտլանդիայի Գործադիրը ու Ուելսի Ազգային Ժողովը՝ փորձելով նպաստել քաղաքական երկխոսությանը։ Եվ այժմ Էդինբուրգում Շոտլանդական Ազգային Կուսակցության ընտրությունների հետ մեկտեղ բարձրացվել է նաև հանրաքվեի հարցը, և Ուեստմինստերի կառավարությունը համաձայնել է անցկացնել Շոտլանդիայի անկախության հանրաքվեն։ Ներկայում խորհրդակցություններ են անցկացվում թե՛ Շոտլանդիայի բնակիչների, և թե՛ կառավարության հետ հանրաքվեի անցկացման լավագույն ճանապարհը գտնելու ուղղությամբ։

Հյուսիսային Իռլանդիայի դեպքը մի փոքր տարբերվում է, քանի որ այնտեղ եղել են արյունահեղություններ` ուղեկցված բազմաթիվ զոհերով և վիրավորներով 20-30 տարիներ տևած հակամարտության արդյունքում։ 1998թ.-ին մենք վերջապես բեկում արձանագրեցին այս հարցում, ինչին սակայն դյուրին չէր հասնելը. հաճախ ընթանում էինք երկու քայլ առաջ, մեկ քայլ ետ։ Սակայն այժմ մենք շատ ավելի լավ դիրքում ենք Հյուսիսային Իռալանդիայի հարցում, քան նույնիսկ 10-15 տարի առաջ։ Ինքնորոշման խնդիրը դեռևս քննարկվում է, և կա ապագայում հանրաքվե անցկացնելու տարբերակ, սակայն հակամարտության երկու կողմերն էլ գտնում են, որ հիմա ճիշտ ժամանակը չէ։ Հանրաքվեն կանցկացվի ապագայում։

-Հոլիրուդը (Շոտլանդայի Խորհրդարանը) և Ուեստմինստերը պետք է որոշեն Շոտլանդիայի ապագան, թե՞ հանրաքվե կանցկացվի ամբողջ Թագավորությունում:
-Ո՛չ, գաղափարն այն է, որ Շոտլանդիայի հանրաքվեն կլինի միայն շոտլանդացիների համար: Այսպիսով, ամբողջ Միացյալ Թագավորությունը չէ, որ քվեարկելու է. դա վերաբերում է միայն Շոտլանդիայի բնակչությանը:

-Հետաքրքիր է… Թուրքիան և Միացյալ Թագավորությունը շատ ոլորտներում պահպանում են երկկողմանի լավ հարաբերություններ: Երկու երկրներն էլ ՆԱՏՕ-ի, Մեծ Քսանյակի անդամներ են, և Բրիտանիան աջակցում է Թուրքիայի անդամակցությանը Եվրամիությանը:
-Այո՛։

-Ձեր կարծիքով արդյոք Միացյալ Թագավորությունը չպետք է ինչ-որ ձևով ազդեցություն գործի կամ ճնշում գործադրի Թուրքիայի վրա 2009-ին Ցյուրիխում ստորագրված արձանագրության շրջանակում Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման, սահմանի հնարավոր բացման և շրջափակման վերացման ուղղությամբ:
-Ես հույս ունեմ, որ մենք՝ որպես Թուրքիայի ընկեր, իրոք ունենք որոշակի ազդեցություն, և իհարկե, երկար ժամանակ է, որ մենք Թուրքիայի հետ լրջորեն երկխոսում ենք մարդու իրավունքների խնդիրների շուրջ, և միանգամայն սատարում ենք արձանագրությունների գործընթացին` ի նպաստ հարաբերությունների կարգավորման: Սա մեզ համար լուրջ գերակայություն է, և մեր դիրքորոշումն այն է, որ Թուրքիային Եվրամիության անդամ դարձնելը ելնում է Թուրքիայի շահերից, Հայաստանի շահերից և մեր շահերից: Մենք կարծում ենք, որ սա՛ է լավագույն այն միջոցներից մեկը, որով մենք կարող ենք հանգուցալուծել այս իրավիճակը: Մենք հույս ունենք, որ առաջընթաց քայլեր պիտի արձանագրվեն այս ուղղությամբ:

-Ինչո՞ւ միջազգային հանրությունը, որն այդքան ակտիվ էր Հայաստանի և Թուրքիայի փակուղային հարաբերությունների ապասառեցման շուրջ սկսած բանակցությունների սկզբնամասում, այժմ այդքան էլ ակտիվ չէ, մասնավորապես` երբ իրավիճակը տարածաշրջանում` ի նկատի ունեմ Սիրիան և Իրանը, դառնում է միանգամայն վտանգավոր:
-Ես կարծում եմ, որ պատճառները մի քանիսն են: Միջազգային հանրությունը սպասում էր, թե արդյոք արձանագրություններին գործընթացը կարող է վերակենդանացվել, կամ կան արդյոք միջոցներ այն նորից կյանքի կոչելու համար, քանի որ դա էր առավել առաջնային խնդիրը: Կարծում եմ, որ ճիշտ եք՝ ասելով, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում տարածաշրջանային այլ խնդիրներ են գերակայել քաղաքական օրակարգում: Անցյալ տարի Արաբական Գարունը, կարծում եմ, մեզնից շատերին հանկարծակիի բերեց: Վերլուծաբաններից շատերը չէին կանխատեսել նման զարգացում, և ես կարծում եմ, որ մենք դեռ ճանապարհի կեսն ենք անցել, քանի որ ականատեսն ենք տարբեր գործընթացների Սիրիայում, և շատ բարդ է այս պահին կանխատեսումներ անել: Այսպիսով, մտավախություն ունեմ, որ միջազգային ուշադրությունն ավելի կենտրոնացել է այն խնդիրների վրա, որտեղ հակամարտությունն ավելի պարզ է և ակնհայտ, սակայն դա չի նշանակում, որ մենք մոռացել ենք [հայ-թուրքական] խնդիրը: Այդ հարցը մնում է օրակարգում և շատ կարևոր է:

-Ոմանք ասում են, որ Թուրքիա-Հայաստան մերձեցման գործընթացը և ԼՂ-ի հիմնահարցը պետք է լուծվեն համատեղ: Դուք համակարծի՞ք եք այս տեսակետին:
-Մենք աջակցում էինք Արձանագրության գործընթացին, որն առանձնացնում էր երկու այդ խնդրները, և մենք շարունակում ենք ասել, որ Թուրքիա–Հայաստան հարաբերությունների կարգավորումը պետք է տեղի ունենա առանց նախապայմանների:

-ԼՂ-ի հակամարտությունում առկա ստատուս-քվոյի համատեքստում Հայաստանը կողմ է հակամարտության խաղաղ ճանապարհով լուծման և չի ցանկանում նոր պատերազմ Ադրբեջանի հետ: Մյուս կողմից, Ադրբեջանը չի դադարում իր ռազմատենչ հռետորաբանությունը: Զարմանալիորեն, ոմանք ասում են, որ նման հռետորաբանություն կա երկու կողմերից էլ: Թեև, ես ընդհանրապես համաձայն չեմ այս մոտեցման հետ, այսուամենայնիվ, ի՞նչ կարող եք առաջարկել, ինչ խորհու՞րդ կարող եք տալ երկու կողմերին:
-Ես կարծում եմ, որ ռազմատենչ հռետորաբանությունը չի կարող նպաստել իրավիճակի բարելավմանը: Մենք պետք է ճանապարհներ փնտրենք հնարավորություն տալու երկու երկրների ղեկավարություններին գործել համատեղ և բարելավել երկու ժողովուրդների միջև շփումը։ Ըստ բազմաթիվ մարդկանց հետ զրույցներից ունեցած իմ տեղեկությունների՝ շփում գրեթե չկա նույնիսկ մարդասիրական հարցերի առումով. օրինակ` հանձնախմբերը, որոնք զբաղվում են երկու կողմերում կորածներին գտնելով և կորածների ընտանիքների հետ աշխատելով, որոնք չգիտեն, թե ինչ է կատարվել իրենց սիրելիների հետ: Նախկինում այսպիսի հանձնախմբերը միասին շատ լավ համագործակցում էին հակամարտության ընթացքում կորած մարդկանց դիակները գտնելու, դրանց ինքնությունը ճանաչելու և իրենց ընտանիքներին վերադարձնելու ուղղությամբ: Սակայն որքանով, որ հասկանում եմ ՝ մի քանի տարի շարունակ նման հարցերի շուրջ շփումներ չեն եղել: Հենց այստեղից էլ կարելի է սկսել. անդրադառնալ նման մարդասիրական հարցերին և փորձել գտնել միասին գործելու ճանապարհներ:

-Ինչպիսի՞ն է ըստ Ձեզ՝ որպես Բրիտանիայի դեսպանի, Եվրամիության ապագան:
-Դա մեծ հարց է, սակայն կա պարզ մի պատասխան, որը հետևյալն է. դա մի շատ ամուր միություն է, որն ապացուցել է իր արժեքը բազում տասնամյակների ընթացքում։ Ինչ վերաբերում է Միացյալ Թագավորությանը, մենք մնում ենք Եվրոպայի հենց սրտում և շարունակելու ենք սերտ համագործակցությունը եվրոպական մեր գործընկերների հետ Եվրոպայի բարգավաճման ուղղությամբ: Մենք բոլորս հասկանում ենք, որ շատ արդյունքների ենք հասել միասին աշխատելով: Եվրոպայի ընդհանուր պատկերը փոխվել է վերջին 60 տարիների ընթացքում, և մենք շատ ենք հպարտանում, որ վերջին 20 տարիների ընթացքում Եվրամիությանը հաջողվել է նորանոր գործընկերներ ձեռք բերել նախկին Երկաթյա Վարագույրի երկրներից: Դա Եվրամիության, ինչպես նաև այդ երկրների համար չափազանց դրական զարգացում էր: Եթե նայենք տնտեսական ընդհանուր պատկերին, ապա այժմ մենք, ինչպես և մյուս կարևորագույն տնտեսությունները` ներառյալ ԱՄՆ-ը և Ճապոնիան, ունենք որոշ խնդիրներ: Սակայն վստահ եմ, որ համատեղ աշխատանքի շնորհիվ մենք կկարողանանք լուծում գտնել: Պարզապես, դա կարող է մի փոքր երկար ժամանակ պահանջել:

-Ի՞նչ պատճառով անցած ամռանը Լոնդոնում տեղի ունեցան զանգվածային անկարգություններ և խռովություններ: Արդյո՞ք դրանք կապված են, ինչպես կասեր հայտնի Բժեզինսկին, քաղաքական զարթոնքի հետ, ինչպես օրինակ եղավ արաբական երկրներում կամ միգուցե` Ռուսաստանում: Թե՞ դա միանգամայն այլ բան է:
-Կարծում եմ, որ դրանք տարբեր են: Իրականում, այս պահին որոշ մարդիկ ուսումնասիրում են անցյալ ամռանը Լոնդոնում տեղի ունեցած զանգվածային անկարգությունների պատճառները: Դա շատ ցավալի փորձառություն եղավ մեզ և նաև կարծում եմ` մեր ոստիկանության համար, որոնք հպարտանում էին, որ ստեղծել են քաղաքացիական անկարգությունների դեմ պայքարելու արդյունավետ մեթոդներ: Նրանք բախվեցին միանգամայն նոր և բարդ իրավիճակի, որին նպաստեց «Blackberry Social Media»-ն` հնարավորություն տալով այդ, ճիշտն ասած, հաճախ հանցագործ խմբերին միավորվել և հավաքվել տարբեր քաղաքների տարբեր մասերում` կողոպտելու խանութներ և վտանգելու այլ մարդկանց կյանքը: Այսպիսով, ես կարծում եմ, որ առկա են մի շարք գործոններ` սոցիալ-տնտեսկան խնդիրներ, որ վերաբերում են աղքատ հատվածների չունևոր երիտասարդությանը, և խնդիրներ, որ կապված են ոստիկանության մեթոդների հետ: Սակայն դա շատ ցավոտ ժամանակահատված էր մեզ համար, և ես հույս ունեմ, որ մենք բոլորս դասեր կքաղենք:

-Եվ իմ վերջին հարցը. արդյոք Դուք տեսնում եք Հայաստանը ԵՄ-ի կազմում:
-Ես կարծում եմ, որ այդ հարցի պատասխանը մասամբ կախված է այն բանից, թե ինչ է ուզում Հայաստանը:

-Իհարկե, բայց արդյոք եվրոպացիները տեսնում են Հայաստանը Եվրամիության կազմում ապագայում: Իհարկե դա կախված է մեզանից: Բայց արդյոք մենք ունենք այդ ոգեշնչումը: Ձեզ համար տեսանելի՞ է եվրոպական ընտանիքի մաս կազմելու մեր տեսլականը: Թե՞ պետք է բավարարվել միայն Եվրոպական Արևելյան Համագործակցության Ծրագրով, և դա այն ամենն է, ինչ մենք կունենանք առանց Միության անդամ դառնալու հույսի:
-Կարծում եմ, որ ներկա պահին դժվար է ասել: Գիտեմ, որ մենք վստահաբար ցանկանում ենք արագացնել ինտեգրման այդ գործընթացը, քանի որ այն շահութաբեր է մեզ համար, և այն շահութաբեր է Հայաստանի համար: Հայաստանի արտաքին առևտրի 1/3-ը ԵՄ-ի հետ է, ինչը մենք ակնհայտորեն կցանկանայինք ընդլայնել։ Այսպիսով, մենք ցանկանում ենք ձեզ ավելի մոտեցնել մեզ և հուսով ենք, որ դուք ևս ցանկանում եք ավելի մոտենալ և սովորել մեզ հետ միասին, սակայն այս պահին դժվար է կանխատեսել, թե ինչ կլինի ապագայում:

-Բայց արդյոք Եվրամիությունն ունի Հայաստանի կարիքը:
-Ես կարծում եմ, որ մենք կցանկանայինք տեսնել կայուն և զարգացող Հարավային Կովկաս, և եթե դա նշանակում է, որ Հայաստանը պետք է մտնի Եվրամիություն, ապա միգուցե դա մաս կազմի այդ տեսլականի: