Կ. Խաչատրյան. Շեշտը դրված է վերջնական տեսքի ապրանք ստանալու վրա
Հայաստանի տնտեսական խնդիրներն ու հեռանկարները . Panorama.am-ի զրուցեց Հանրային խորհրդի անդամ, տնտեսագետ Կառլեն Խաչատրյանի հետ:
Հեռանկարներ
Հայաստանի տնտեսության զարգացման ճյուղային կառուցվածքում մի քանի խոշոր ճյուղ կա, որոնց կարծում եմ, Հայաստանը պետք է մեծ ուշադրություն դարձնի: Առաջինը` բարձր տեխնոլոգիաներն են, այսպես կոչված, գիտելիքահենք տնտեսությունը, որի մասին տարբեր մակարդակներում անընդհատ խոսվում է: Այս ուղղությամբ մենք տեսնում ենք, որ կառավարությունը տարեցտարի որոշակի քայլեր է իրականացնում: Տեսնում ենք նույն գիտության ոլորտի ֆինանսավորման փոքր, բայց դինամիկ աճը: Երկրորդ ուղղությունը, որ կարևոր է և այդտեղ ևս զարգացման նախադրյալներ ունենք, տուրիզմն է, մեր պատմամշակութային արժեքները` բազմադարյա պատմությունն ու մշակույթը հաշվի առնելով, ու բնականաբար, տնտեսությունը դիտարկելիս շեշտը պետք է դնել նաև արդյունաբերության զարգացման վրա: Արդյունաբերության զարգացման իմաստով շատ կարևոր եմ համարում անցյալ տարի կառավարության կողմից մշակված արտահանմանը միտված արդյունաբերության ճյուղերի ռազմավարական զարգացման հայեցակարգը, որով նախանշվեցին 11 ոլորտներ, որտեղ պետությունը արտահանման ներուժ է տեսնում: Եվ հայեցակարգի միջոցով մոտավորապես նախանշվեցին թե´ պետության, թե´ մասնավոր հատվածի կողմից իրականացվելիք քայլերը, որոնք առաջիկա 7-8 տարիներին, մինչև 2020 թվականը պետք է որոշակի արդյունքներ գրանցեն և այդ ոլորտներում արտահանման ծավալը պետք է շեշտակի աճի: Արտահանման ծավալների աճն առաջին հերթին կկայունացնի մեր տնտեսությունը զուտ արտարժույթային հոսքերի իմաստով: Բացի այդ, այսօր Հայաստանում բավական մեծ է արտահանում-ներմուծում հարաբերակցությունը, որն ի վնաս տնտեսության է աշխատում և մենք 2.5-3 անգամ ավելի շատ ներմուծում ենք, քան արտահանում, հետևաբար արտահանման խրախուսումը կամ արտահանման ծավալների աճը ինքնին կհանգեցնի երկրի լրացուցիչ դրամական մուտքերին: Հայաստանը հանքահումքային ռեսուրսներով բավական աղքատ է, և նախկին տարիներում էլ մեր առավելությունը եղել է գիտելիքը, ինտելեկտը, որով մեր պետությունը միշտ աչքի է ընկել: Եվ այս իմաստով կարևոր է օգտագործել ներքին պոտենցիալը, որն ունի մեր ժողովուրդը:
Հայաստան քայլերը
Բազմիցս ունեցել ենք գործարաններ` Մերգելյանի ինստիտուտը, այլ ինստիտուտներ, որոնք ԽՍՀՄ տարիներին լուրջ պրոդուկտ են ապահովել միկրոսխեմաների, միկրոչիպերի արտադրման ոլորտում, և այսօր էլ մեր երկրում կան կազմակերպություններ, որոնք ամերիկյան կամ եվրոպական շուկաների համար բարձր տեխնոլոգիաների արտադրանք են պատրաստում ու արտահանում: Ուղղակի այստեղ մինչև վերջ օգտագործված չէ այն պեոտենցիալը, որն ըստ էության կա: Այս ոլորտում պետության աջակցությունը շատ կարևոր է` որոշակի հարկային արտոնությունների տրամադրման իմաստով, բիզնես միջավայրի համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու իմաստով, որպեսզի ոչ միայն հայաստանյան բիզնեսմենները, այլև օտարերկրյա կապիտալը շահագրգռված լինի բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտում ներդրումներ կատարել ու որոշակի երաշխիքներ ունենա, որ այդ ներդրումները հետ կգան:
Արտահանման համար առավել հեռանկարային ոլորտներ
Արտահանման ճյուղերի ոլորտներից կարող եմ առանձնացնել կոնյակագործությունը, ճշգրիտ ճարտարապետությունը, դեղագործությունը, ադամանդագործությունը, ոսկերչությունը, ժամագործությունը, պահածոների, հյութերի արտադրությունը, հանքային ջրերի ոլորտը և այլն: Ըստ էության սրանք այն հիմնական ոլորտներն են, որոնք այսօր էլ մեծ տեսակարար կշիռ ունեն: Թեև ներկայումս արտահանման կեսից ավելին հանքահումքային ռեսուրսներն են կազմում, սակայն այդ ռեսուրսների անընդհատ արդյունահանմամբ որևիցե դրական տեղաշարժ ակնկալելը սխալ է: Եվ դա գիտակցում է նաև կառավարությունը ու հենց դա է պատճառը, որ մենք կենտրոնանում ենք պատրաստի սպառման ապրանքների արտահանման վրա: Եթե մենք ընդամենը հումքն ենք արտահանում և այդ հումքի վերամշակումը տեղի է ունենում այլ երկրում, ստացվում է, որ լրացուցիչ արժեքը ստեղծվում է այլ երկրում: Այն պարագայում, որ եթե այդ նույն արտադրությունը Հայաստանում կազմակերպվեր, դա մեր բնակչությանը ապահովելու էր թե´ լրացուցիչ աշխատատեղերով, թե´ լրացուցիչ եկամուտներով, թե´ ավելի մեծ չափի դրամական մուտքերով տնտեսության մեջ ու հենց այս խնդիրներից ելնելով է, որ արտահանման զարգացման շեշտադրումն արված է վերջնական տեսքի ապրանքների արտադրության ոլորտում:
Արտահանման համար արտաքին շուկաներ ու գործընկերներ
Եթե թվարկենք Հայաստանի պոտենցիալ առևտրային գործընկերներին` ՌԴ, ԵՄ, Չինաստան, Իրան: Մեզ համար բավական մեծ է Չինաստանի շուկան, որը տարեցտարի ավելանում է, ու թե´ գինի-կոնյակի, թե´ պահածոների, թե´ հանքային ջրերի արտահանման ժամանակ լուրջ շեշտադրումներ կան չինական շուկայի վրա, որտեղ ռեալ այդ պահանջարկը կա: Բավական է միայն համապատասխան որակական չափանիշներ ապահովել:
Մրցունակություն
Գիտեք, շուկան ինքը բավական դաժան մեխանիզմ է: Եթե թույլ ես, մրցունակ չես, արագ դուրս ես մղվելու: Իսկ այն ոլորտները, որոնք քիչ առաջ նախանշեցի, որ արտահանման հետ կապված ռեալ պոտենցիալ ունեն, այդտեղ վերջին տարիների փորձը վկայում է, որ մենք աճ արձանագրելու իմաստով լուրջ նախադրյալներ ունենք:
Գյուղատնտեսություն
Այո, անցյալ տարի գյուղատնտեսությունը մոտ 13 տոկոսանոց աճ գրանցեց, ու չնայած որ վերջին մի քանի տարվա ընթացքում որոշակի դրական տեղաշարժեր կան, սակայն այս ոլորտում խնդիրները շարունակում են բավական սուր մնալ` սկսած հողատարածքների մասնատված լինելուց, ինչը բնականաբար ազդում է դրանց վերամշակման արդյունավետության վրա, վերջացրած տեխնիկայի, պարարտանյութերի և բնական աղետների դեմ պայքարի մեթոդների թույլ զարգացած լինելու խնդիրներից:
Գյուղատնտեսությունն այսօր մեր երկրում արդյունավետ չի օգտագործվում: Այս ոլորտում զբաղված է երկրի բնակչության մոտ 45 տոկոսը, այն պարագայում, երբ այն ապահովում է համախառն ներքին արդյունքի ընդամենը 17 տոկոսը: Բայց այն մեծ պոտենցիալ ունի, թեև այդ պոտենցիալն օգտագործելու համար բազմաթիվ խնդիրներ կան: Առկա է նաև բարոյահոգեբանական գործոնը, գոյություն ունեն կարծրատիպեր: Անհրաժեշտ է գյուղացուն բացատրել և նրա համար ավելի ընկալելի դարձնել այն, որ գյուղատնտեսության կոոպերացումն է զարգացման ուղին որի սաղմերը նկատվում են վերջին 1-2 տարիների ընթացքում և որը բխում է թե´ գյուղացու, թե´ երկրի շահերից:
Կոոպերացիա...առանձնահատկություններ
Կոոպերացումն իրենից ենթադրում է տարբեր գյուղացիների կամավոր հիմունքներով միավորում, որոնք միացնում են իրենց հողատարածքները և օգտագործում են ընդհանուր գյուղտեխնիկա, ինչն էականորեն նվազեցնում է ծախսերը: Մի բան է, երբ մշակվում է մեկ-երկու հեկտարանոց փոքր-փոքր հողատարածքներ, մեկ բան է, երբ մշակվում են տասնյակ կամ հարյուրավոր հեկտարներ միանգամից ու միևնույն բանջարաբոստանային կուլտուրան: Ներկայումս հստակ մշակված պետական քաղաքականություն չկա: Գյուղացին ինչ ուզում, դա էլ իր հողատարածքի վրա ցանում է` առանց հաշվի առնելու, թե այդ տարածքում ավելի նպատակահարմար է մշակել հացահատիկային կուլտուրաներ, միրգ թե որևէ այլ բան: Այսինքն` արդյունավետությունը մեծ հաշվով հաշվի չի առնվում և առաջնորդվում են նախորդ տարիների եղած փորձից:
Արևմտյան զարգացած պետությունների փորձը ցույց է տալիս, որ պետությունը ֆերմերներին պատվեր է տալիս, կամ գոնե հուշում է` այ, լավ կլինի, որ այս տարածաշրջանում աճեցվի կարտոֆիլ, կամ այս տարածաշրջանում` հացահատիկ, մյուս տարածաշրջանում` միրգ: Հետագայում արտադրված գյուղմթերքն արդեն ամբողջ երկրի մասշտաբով բաշխվում է: Այստեղ նաև նույն պահանջարկ-առաջարկի ճիշտ հարաբերակցման խնդիրը կա, որովհետև պետությունը հստակ կարողանում է գնահատել, թե իր երկրի բնակչությունը տարեկան տարբեր գյուղմթերքների գծով որքան պահանջարկ ունի և դրանից ելնելով էլ եթե կարողանա առաջարկն էլ պահանջարկին համապատասխան կարգավորել, կկարողանանք խուսափել նկատվում բացասական երևույթներից, որոնցից է այն, որ մի տարի կարող է որոշակի գյուղմթերքների գինը կրկնակի, եռակի աճել, կամ ընդհակառակը` կտրուկ նվազել:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Եթե Ադրբեջանը վստահ է, ինչո՞ւ է դատական գործընթացները դադարեցնելու մասին գաղափար առաջ քաշում
