Ձեր վստահելի աղբյուրը

Իրանի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումների ու տարածաշրջանային գործընթացների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց իրանագետ, «Նորավանք» գիտակրթական հիմնադրամի փոխտնօրեն Սևակ Սարուխանյանի հետ:

- Պարոն Սարուխանյան, ինչպիսի՞ն է իրավիճակն այսօր Իրանում:

-Ներկայումս Իրանում իրավիճակը բազմազան է ու բաղկացած է մի քանի կարևոր սեգմենտներից: Դրանցից մեկը ներքաղաքական պայքարն է, ինչի շուրջ վերջին մեկ տարվա ընթացքում քաղաքական զարգացումներ են ընթանում: Մարտի 2-ին խորհրդարանական ընտրություններ են կայանալու, որոնք լինելու են առաջին ընտրությունները, որոնք պաշտոնապես բոյկոտվելու են իրանական ընդդիմության կողմից: Այս տեսակետից սա բավականին նոր երևույթ է Իրանում, երբ խորհդարանը որոշակիորեն զրկված է լինելու լեգիտիմությունից, այսինքն` խորհրդարանական տեղերի համար պայքարում են այն ուժերը, որոնք ամբողջովին սատարում են իշխանություններին ու այդ տեսանկյունից հասարակական մի հսկայական շերտ կարող է ընտրություններին չմասնակցել:

- Դուք, ընդհանուր առմամբ, հնարավոր համարո՞ւմ եք զինված բախումը Իրանում:

-Իհարկե ոչինչ բացառել չի կարելի, բայց ես ինքս չեմ տեսնում այն հիմնական նախադրյալները, որոնք դրա համար հիմք կարող են հանդիսանալ. առաջին` Իրանում այսօր չկա ճգնաժամային իրավիճակ, բուն Իրանում ներքին ընդդիմությունը հասունացած և կազմակերպված չէ, որպեսզի օգտագործի հնարավոր ռազմական հարձակումը իշխանափոխություն իրականացնելու համար, ինչպես Լիբիայում էր և ինչպես փորձում են իրականացնել Սիրիայում: Իրանը շատ ավելի համակարգված և շատ ավելի ուժեղ պետություն է, քան Սիրիան, Թունիսը, Եգիպտոսը, Լիբիան և այդ տեսանկյունից ներքին անվտանգության ուժերը և բանակը կարող են ցանկացած ներքին ապստամբություն ճնշել: Ինչ վերաբերում է զուտ ռազմական ճանապարհով հաջողության հասնելուն, ապա ակնհայտ է, որ Միացյալ Նահանգները պատրաստ չեն Իրանի հետ լայնածավալ պատերազմ մղելու, քանի որ դա կլինի ընդհանուր տարածաշրջանային խոշոր ճգնաժամ, քանի որ Իրանն ունի լուրջ լծակներ` ապակայունացնելու իրավիճակն Իրաքում և պատերազմը տեղափոխելու նաև Իրաքի տարածք, ինչպես նաև Իրանը լուրջ լծակներ ունի ապակայունացնելու իրավիճակը Աֆղանստանում և այնտեղ ամերիկյան ռազմական ուժի համար նոր խնդիրներ առաջացնելու: Այդ տեսանկյունից ես ԱՄՆ-ի համար երաշխիք չեմ տեսնում, որ ռազմական հարվածի միջոցով Իրանում կարողանան ինչ-որ ռազմական խնդիրներ լուծել:

- Իսկ որքանո՞վ եք ռեալ համարում Իսրայելի կողմից Իրանի նկատմամբ ռազմական հարձակումը:

-Պետք է հաշվի առնել, որ Իսրայելը շատ անգամ դիտարկվում է որպես «Գորշ ձի» այս ամբողջ իրավիճակում: Կարող է հարվածել, կարող է չհարվածել: Ես այդ տեսակետից հակված եմ այն մտքին, որ չի կարող հարվածել Իրանին, քանի որ Իսրայելի շրջապատում իրավիճակը բավականին բարդացած է: Նրան այսօր ավելի շատ հետաքրքրում են զարգացումները Սիրիայում և Եգիպտոսում, քան Իրանի միջուկային ծրագիրը: Այն իհարկե կարևոր նշանակություն ունի, բայց այն օրը, երբ Մուսուլման եղբայրները կգան իշխանության Եգիպտոսում կամ ծայրահեղ իսլամիստները կտապալեն Բաշար Ասադի իշխանությունը, այդ ժամանակ Իսրայելի համար կստեղծվեն լուրջ պրոբլեմներ, քանի որ վերջին տարիներին ձևավորված ստատուս քվոն որոշակիորեն կոչնչանա: Ես համարում եմ, որ մոտակա շրջանում հարվածների հնարավորությունը նվազագույն է, կասեի` բացակայում է:

-Իսկ որքանով կարելի է Սիրիայում ծավալվող իրադարձությունները կապել Իրանում տեղի ունեցող իրադարձությունների հնարավոր զարգացումների հետ:

-Ընդհանրապես շատ է գրվել, որ առանց Սիրիայի հետ հարցերը լուծելու, Միացյալ Նահանգները դժվար թե կարողանան Իրանում որևէ օպերացիա իրականացնել: Այն իրավիճակը, որը ձևավորվել է վերջին տարիներին, ԱՄՆ-ի համար սպառնալիք է, որովհետև այսօրվա իրաքյան իշխանությունները իրանամետ և սիրիամետ իշխանություններ են: Իրաքը միակ արաբական երկիրն է, որը չի պաշտպանում Սիրիայի դեմ կարծր որոշումների ընդունումը: Արաբական լիգայի նիստերին Իրաքի ղեկավարությունը հանդես է գալիս Սիրիայի նկատմամբ որևէ լուրջ գործողություններ իրականացնելու դեմ: Այսօր Իրանը, Իրաքը և Սիրիան կանգնած են եռակողմ դաշինքի ձևավորման շեմին: Լիբանանն էլ կարելի է համարվել այս դաշինքի մասնակից, քանի որ Լիբանանի հիմնական քաղաքական և ռազմական ուժը` «Հեզբոլա»-ն ամբողջությամբ իրանամետ և սիրիամետ խմբավորում է: Սիրիայի իշխանությունների տապալումը լուծում է այդ ամենակարևոր խնդիրը` թույլ չտալ, որպեսզի Իրանի շուրջ և Իրանի ղեկավարությամբ ձևավորվի տարածաշրջանային նոր ուժեղ դաշինք, որը կունենա հակաամերիկյան քաղաքական գիծ:

- Այսինքն՝ այդպիսի դաշինքի ձևավորումը Դուք ռեա՞լ եք համարում:

-Այո, ես դա ռեալ եմ համարում, քանի որ Ասադի իշխանության հարաբերությունները արաբական պետությունների հետ ճգնաժամով ավարտվեցին: Այսինքն՝ այն դրական միտումները, որ կային վերջին տասնամյակի ընթացքում, որ Սիրիան փորձում էր արաբական երկրների հետ ավելի ինտենսիվ երկխոսություն վարել, ոչնչացվեց Արաբական լիգայի և Սաուդյան Արաբիայի կողմից՝ վերջիններիս հակասիրիական դիրքորոշման միջոցով: Մյուս կողմից էլ Թուրքիայի դիրքորոշման պատճառով վերջինիս և Սիրիայի միջև վերջին տարիներին նախանշված հարաբերությունների լավացման ու զարգացման ձեռքբերումները հավասարվեցին զրոյի:

- Տարածաշրջանային գործընթացներում ի՞նչ դեր է վերապահված Թուրքիային:

-Իսլամական աշխարհում` այդ թվում, սիրիական ընդդիմության շրջանակներում, շատ հրապուրիչ է սահմանափակ իսլամի թուրքական մոդելը: Սակայն ես գտնում եմ, որ այդ մոդելը խորը ճգնաժամ է ապրելու, քանի որ Թուրքիան որպես երկիր անցել է բավական հետաքրքիր զարգացման ճանապարհ: Թուրքիայում իշխանության եկող իսլամիստները կրթված և աշխարհիկ պետական կառավարման համակարգում ձևավորված իսլամիստներ են, իսկ Սիրիան ու Եգիպտոսը, որտեղ իսլամիստները փաստացի փողոցից են փորձում բարձրանալ և գրավել իշխանությունները, դեռ երկար ժամանակ չեն կարողալու սահմանափակ իսլամականն ու աշխարհիկը համադրող կառավարման համակարգ ձևավորել: Այս առումով, թուրքական մոդելը` որպես արտահանման միջոց, կարելի է ասել, իրեն սպառել է:

- Իսկ Իրանի ու Սիրիայի շուրջ տեղի ունեցող իրադարձությունների արդյունքում Հայաստանի համար ի՞նչ սպառնալիքներ կառանձնացնեիք:

-Սիրիայի կտրվածքով մեզ ամենասպառնացողը դա իհարկե հայկական համայնքի հետ կապված խնդիրներն են: Ակնհայտ է, որ ծայրահեղ սիրիական ընդդիմությունը, որի հիմնական լոզունգներից է քրիստոնյաներից ու ալավիտներից ազատվելը, հաղթանակից հետո Սիրիայի հայկական համայնքի համար լուրձ խնդիրներ է ստեղծելու: Բաշար Ասադի տապալման և իսլամիստների իշխանության գալու պարագայում վտանգվում է մեր ամենախոշոր համայնքային կենտրոններից մեկը, խոշոր պատմամշակութային արժեքներ: Իսկ դա իր հերթին մեծ հարված է առհասարակ սփյուռքի տարբեր գաղթօջախների հայապահպանությանը, քանի որ Սիրիայի հայկական համայնքը՝ հայկական սփյուռքի կարևոր մետրոպոլիաներից է և մեծ դեր է խաղում հայապահպանության գործում:

Իրանի կտրվածքով ռազմական գործողությունները կարող են ունենալ լուրջ հետևանքներ: Եթե հանկարծ Իրանի դեմ պատերազմ սկսվի, այն կարող է ուղեկցվել անջատողական շարժումներով, դա կարող է Հայաստանի համար բերել երկու գործող սահմաններից մեկի՝ հայ-իրանական սահմանի փակմանը: Վերջին 10 տարիների ընթացքում Իրանի հետ մենք բավական խոշոր ծրագրեր ենք իրականացրել, և պատերազմն Իրանում բերելու է Իրան-Հայաստան գազատարի նշանակության նվազեցման, խնդիրներ է առաջացնելու Հայաստանից Իրան և Իրանի տարածքով Մերձավոր Արևելք էներգիայի արտահանման գործում, որը Հայաստանի էներգետիկ քաղաքականության մեջ բավական հեռանկարային ճյուղ է: Բացի այդ, այն լուրջ հարված է Իրանի հայ համայնքին, որն ամենայն հավանականությամբ պատերազմի դեպքում կբռնի գաղթի ճանապարհը, ինչը ՀՀ հարևանության պայմաններում կլինի կարճ և դյուրին: