Ձեր վստահելի աղբյուրը

Քրդական խնդրի և այդ հարցում Թուրքիայի կողմից իրականացվող քաղաքականության շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց թուրքագետ Լևոն Հովսեփյանի հետ:

- Քրդական զարգացումների համատեքստում, ինչպես կգնահատեք Թուրքիայում առկա իրավիճակը:

-Քրդական զանգվածային վերջին միջոցառումներն ու բախումները կարելի է ասել հերթական Նովրուզյան զարգացումներն էին, սակայն, պետք է հաշվի առնել, որ գնալով իրավիճակը փոխվում է, և քրդական գործոնը Թուրքիայում կարող է դուրս գալ վերահսկողությունից: Արաբական աշխարհում տեղի ունեցած իրադարձություններն ու զարգացումները կարող են իրենց ազդեցությունն ունենալ առանձին «քրդական ապստամբության» համար: Թուրքիայում իրավիճակն այս առումով գնալով բարդանում է:

Եթե տարիներ առաջ հնարավոր էր քրդերի համար որոշակի իրավունքների հաստատման միջոցով ժամանակավորապես կասեցնել վտանգավոր զարգացումները, ապա իրավիճակն այժմ ավելի քան բարդացել է և ներկայում խոսք կարող է լինել միայն Թուրքիայի տարածքում քրդական լայն ինքնավարության մասին: Կարելի է ասել, որ չնայած դեռևս Թուրքիայի քրդերի շրջանում առկա միջցեղային ու հատվածային հակասություններին, արդեն իսկ ձևավորվել է ընդհանրական քրդական հասարակական-քաղաքական էլիտա, ինչը կարող է համակարգված ու կազմակերպված ձևով ուղղորդել քրդական պայքարը:

-Ինչպես կարելի է գնահատել քրդական խնդրի նկատմամբ Անկարայի վարած քաղաքականությունը:

-Ընդհանուր առմամբ, Անկարայի քաղաքականությունը քրդական խնդրի հարցում լիովին ձախողվել է: Քրդական հիմնախնդրի լուծման Թուրքիայի բոլոր նախաձեռնությունները մատնվել են անհաջողության և դեռևս դրա մեջ գերակայությունը տրված է ուժային ճանապարհով լուծման տարբերակին: Սակայն ակնհայտ է նաև, որ ռազմական ճանապարհով խնդիրը լուծելու բոլոր փորձերը ձախողվել են: Լայնամասշտաբ ռազմական գործողություններից հետո թուրքական ԳՇ-ը միշտ հայտարարում էր, որ վերջ կդրվի Քուրդիստանի բանվորական կուսակցության գոյությանը և դրանով իսկ կլուծվի խնդիրը, այդուհանդերձ, իրականում քրդական զինյալ պայքարը հետագայում ևս ակտիվացել և գլխացավանք է դարձել իշխանությունների ու ուժային կառույցների համար: Չնայած քրդական խնդիրը լուծելու որոշ քաղաքական նախաձեռնություններին` հիմնական գերակայությունը գրեթե միշտ տրվել է ուժային գործոնին: Իսկ դրանք էլ իրենց հերթին ցույց են տալիս, որ այդ ճանապարհով խնդրի լուծմանը հասնելն ուղղակի իրատեսական չէ: Այլևս անհնար է քրդական խնդիրը լուծել ռազմական ճանապարհով: Մեծ հաշվով չափազանցություն չի լինի նշել, որ ավելի քան երկու տասնամյակ թուրքական անվտանգության ուժերի պայքարը քուրդ զինյալների դեմ եղել է անարդյունք և չի հանգեցրել ինչպես ՔԲԿ-ի, այնպես էլ քրդական հիմնախնդրի վերացմանը:

-Թուրքիայի քաղաքականության մեջ, վերջին շրջանում, քրդական հարցի հետ կապված փոփոխություններ նկատո՞ւմ եք:

-Մեծ հաշվով փոփոխություններ չկան` չնայած որոշ մարտավարական քայլերի ու նախաձեռնությունների, որոնք իրականում չեն կարող ազդել խնդրի կարգավորմանը: Քրդական հիմնախնդրի նկատմամբ Անկարայի քաղաքականությունը հիմնված է քրդական բնակչության շրջանում բաժանարար գծերի ու հակասությունների ստեղծման ու ուժեղացման հիման վրա գործընթացը կառավարելու մարտավարության վրա: Պատահական չէ, որ քրդական Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցությունը հայտնեց թուրքական իշխանությունների կողմից քրդական իսլամիստական կուսակցության ստեղծման հնարավորության մասին, ինչը Անկարային հավատարիմ քաղաքական մի կուսակցություն կլինի և դրանով իսկ կմեծացվեն հակասությունները քրդական հասարակական-քաղաքական շրջանակներում: Բացի այդ, վերջերս վարչապետ Էրդողանը հայտարարեց նոր ռազմավարության մասին, ըստ որի` Անկարան չի բանակցելու ՔԲԿ-ի հետ, այլ քաղաքական հարթությունում պետք է իրականացվի խնդրի լուծման գործընթացը: Մեծ տեղ է հատկացվելու Հյուսիսային Իրաքի քրդական ինքնավարության ղեկավար Մեսուդ Բարզանիի հետ համագործակցությանն ու ՔԲԿ-ի դեմ պայքարում նրանց աջակցության ապահովմանը: Սակայն, պետք է նշել, որ նման քայլերն ուղղակի ճարահատյալ նախաձեռնություններ են, որոնք չեն կարող երկարաժամկետ հեռանկարում կարգավորել իրավիճակը:

-Քրդական գործոնի հետ կապված ի՞նչ զարգացումներ են կանխատեսվում:

-Կարծում եմ՝ առաջիկայում քրդական գործոնն էլ ավելի կակտիվանա ինչպես Թուրքիայում, այնպես էլ մերձավորարևելյան զարգացումներում: Պատահական չէ, որ որոշ ժամանակ առաջ, լրատվամիջոցներով տարածվեց մարտի 21-ին Հյուսիսային Իրաքում քրդական անկախ պետականության անկախության հռչակման հավանականության մասին տեղեկատվություն: Իսկ մարտի սկզբներին թուրքական մամուլը գրեց Սիրիայում «Արևմտյան Քրդստանի» հռչակման մասին: Իրաքյան Քուրդիսանը դե-յուրե անկախության ճանապարհին է և Իրաքում ընթացող քաղաքական գործընթացները հենց դրա մասին են վկայում: Մերձավոր Արևելքում ընթացող ներկա զարգացումների համատեքստում քրդական գործոնն առաջիկայում, կարծում եմ, կակտիվանա: Իսկ Թուրքիան այս առումով առաջնային թիրախներից է: