Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հարավային Կորեան և Սինգապուրը` չինական Հոնկոնգի (Սյանգան) ու Թայվանի հետ միաժամանակ, 1990-ականներին հայտնի էին «ասիական վագրեր» ընդհանուր բնորոշմամբ: Դա կապված էր սոցիալ-տնտեսական ու հասարակական զարգացման աննախադեպ արդյունքներով, որին նրանք հասել էին անցած երեք տասնամյակների ընթացքում:

Հարավային Կորեա` արդիականացում արևմտյան ձևով

Մինչ Կորեա մեկնելն այդ երկրի մասին իմ պատկերացումները սահմանափակվում էին միայն «Կորեայի որբեր» արտահայտությամբ, որ ժառանգություն էր մնացել խորհրդային տարիներից, «կորեական հրաշք» արտահայտությամբ, որ դասագրքերից սերտել էի ուսանողության տարիներին, և` մի շարք կորեական բրենդներով («Սամսունգ», «Էլ Ջի», «Դեու», «Հյունդայ», «Կիա» և այլն): Իսկ ահա այն, ինչ հանդիպեցի տեղում, իսկապես ցնցող էր:

Կորեական թերակղզին աշխարհի ամենախտաբնակ տարածաշրջաններից է: Եթե գաճաճ պետություններին չհաշվենք, ապա Հարավային Կորեան բնակչության խտությամբ աշխարհում զիջում է միայն Բանգլադեշին: Համեմատության համար նշեմ, որ տարածքով (մոտ 99,3 հազար քկմ) Հարավային Կորեան Հայաստանին գերազանցում է մոտ 3 անգամ, իսկ ահա բնակչությամբ (մոտ 50 մլն մարդ)` 18 անգամ: Դա նույնն է, որ Հայաստանում այսօր ապրեր 17 մլն մարդ:
Հասկանալի է, որ սահմանափակ ռեսուրսների պարագայում (իսկ Կորեան, ինչպես Հայաստանը, աղքատ է բնական ռեսուրսներով, իսկ տարածքն ունի լեռնային կտրտված ռելիեֆ, ինչը լուրջ խոչընդոտ է թե հողային ռեսուրսների օգտագործման, թե ենթակառույցների զարգացման առումով), նման ծանրաբեռնվածությամբ երկիրը զարգացնելը չափազանց դժվար է: Բայց կորեական փորձը վկայում է` դա անհնար չէ: Իսկ ո՞րն է գաղտնիքը:
Շարքային կորեացիներն զարգացման ֆորմուլայի մասին ունեն իրենց պատկերացումները: Առաջընթացը նրանք կապում են երկրի երրորդ նախագահի` Պակ Չոն Հիի կառավարման հետ: Վերջինս եղել է ռազմական գործիչ, ծառայել դեռևս ճապոնական բանակում ու աչքի է ընկել Կորեական պատերազմում (1950-1953թթ): Նրա իշխանությունը եղել է ավտորիտար բնույթի, բարեփոխումները` հարկադրական: Սակայն խնդիրը, որ իր առջև դրել էր Պակ Չոն Հին, այն է` տնտեսապես գերազանցել Հյուսիսային Կորեային, ոչ միայն կարողացել է լուծել, այլև լուրջ նախադրյալներ է ստեղծել հետագա թռիչքային զարգացման համար: Հարցին, թե ի՞նչ է արել Պակ Չոն Հին, կորեացիները առանց մտածելու պատասխանում են` սահմանել է խիստ օրենքներ և ապահովել դրանց իրականացումը: Նրանց պատմելով, 60-70-ականներին Կորեայում իշխողը հանցավոր խմբավորումներն էին, իսկ ապօրինություններն ու հանցանքները սովորական երևույթ, իսկ ահա Պակ Չոն Հիի կառավարման ընթացքում կոշտ պայքարը նման երևույթների դեմ, խիստ օրենքները ու օրենքի առջև բոլորի հավասարությունը վերջ դրեցին այդ ամենին:

Երկրորդ կարևոր հանգամանքն, ըստ կորեացիների, այն է, որ Պակ Չոն Հին կտրականապես հրաժարվեց արտաքին որևէ օժանդակությունից: Չնայած համատարած աղքատության ու սովի պայմաններում նման որոշումը կորեացիների մեծ մասը ժամանակին չի ընդունել և այսօր էլ քննադատները քիչ չեն, այնուամենայնիվ անգամ շարքային կորեացիները գիտակցում են, որ այդ որոշումը լուրջ խթան է դարձել տնտեսական զարգացման ու ի վերջո «կորեական հրաշքի» կայացման համար:

Բնականաբար, հրաշքը չէր կայանա, եթե բնական ռեսուրսներից զուրկ երկիրը գիտակցված ու կազմակերպված ձևով չմոբիլիզացներ եղած ներուժն ու չուղղորդեր այն: Իսկ դա արվել է շատ պարզ` եղած սահմանափակ միջոցները տրամադրվել են մարդկային կապիտալի զարգացմանը. աղքատ երկիրը միջոցներ է գտել կորեացիներին արտերկիր կրթության ուղարկելու համար, իսկ երկրի ներսում կազմակերպել է էֆեկտիվ կրթական համակարգ: Տեղացիները պատմում էին, որ այս ձեռնարկին ժողովրդի հավանությունն այնքան մեծ է եղել, որ մարդիկ իրենց անձնական միջոցներն անգամ չեն խնայել դրա համար: Ասում էին, որ ամենածանրագույն շրջանում շարքային կորեացիներն իրենց ոսկյա իրերը և այլ ունեցվածք նվիրաբերել են համապետական ծրագրերի իրականացմանը: Իսկ արդեն 15-20 տարի անց սկսել են վայելել իրենց համեստ ներդրումների արդյունքները: Մարդկային կապիտալի մեջ ներդրումները երկու տասնամյակ անց հանգեցրել են տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի թռիչքային զարգացման ու բերել նրան, որ կորեական ձեռնարկությունները սկսել են մրցակցել համաշխարհային առաջատարների հետ:

Այսօր Հարավային Կորեայում մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն կազմում է մոտ 30 հազար ԱՄՆ դոլար, ինչը համադրելի է զարգացած երկրների ցուցանիշների հետ: Տնտեսական առաջընթացը, բնականաբար, ուղեկցվել է կենսագործունեության այլ ոլորտներում վերափոխումների ու դրական տեղաշարժի հետ: Հարավային Կորեան լուրջ ձեռքբերումներ ունի ռազմական, սոցիալական, կրթության, առողջապահության և մյուս ոլորտներում: Սպորտի բնագավառում անգամ կորեացիների ցուցանիշները տպավորիչ են: Ասում են անգամ` որակական թռիչքը տեղի է ունեցել հենց սպորտի միջոցով. Հարավային Կորեայի թռիչքաձև զարգացումը կայացել է 1988 թվականին Սեուլում կայացած օլիմիպիական խաղերի ժամանակ և հետո: Տպավորիչ են նաև ձեռքբերումները մշակույթի ոլորտում. Հարավային Կորեան հեռավորարևելյան տարածաշրջանում դարձել է զանգվածային մշակույթի (պոպ երաժշտություն, հեռուստասերալներ և այլն) հիմնական արտադրողը:

Արդիականացումը, որի արևմտյան բնույթը նկատելի է անգամ վիզուալ մակարդակում (Սեուլը գրեթե ամբողջությամբ կառուցապատված է ժամանակակից արևմտյան ոճով), իր հետքն է թողել նաև կորեացիների ավանդույթների վրա: Բավական է նշել, որ 40 տարվա ընթացքում այստեղ լուրջ գործունեություն են ծավալել արևմտյան միսիոներները և արդյունքում քրիստոնյաներն այսօր ավանդաբար բուդդիստական երկրի ամենամեծ կրոնական խումբն են: Արևմտյան մշակույթի ազդեցությունը (հագուստից մինչև կենցաղ ու խոհանոց) այստեղ կարելի է հանդիպել ամեն քայլափոխի, իհարկե, կորեական որոշ նրբերանգներով:

Սինգապուր` նավահանգիստ առանց իրավապահների

Հարավային Կորեայում տեսածից ու լսածից հետո դժվար է պատկերացնել ավելի մեծ հրաշք: Բայց այն, ինչ բախտ վիճակվեց տեսնել Սինգապուրում, նկարագրելն իսկապես անհնար է:
Սինգապուրն, ըստ էության, քաղաք-պետություն է: տարածքով (714 քկմ, որից մոտ 100-ը վերջին քառասուն տարվա ընթացքում ավելացել է ծովի ցամաքեցման հաշվին) այն Երևան քաղաքին գերազանցում է մոտ 3 անգամ, իսկ ահա բնակչությունը (5,9 մլն մարդ) Հայաստանի կրկնակին է: Եվ այս պայմաններում Սինգապուրը կարողացել է մեկ շնչի հաշվով եկամուտներով դառնալ աշխարհում չորրորդը` զիջելով միայն Քաթարին, Լյուքսեմբուրգին ու Նորվեգիային: 6 միլիոնանոց Սինգապուրի տնտեսությունը գրեթե համավասար է 40 միլիոնանոց Ուկրաինային: Սա բացատրելն իսկապես անհնար է, մանավանդ որ Սինգապուրը, այսպես ասած, հումքային երկիր չէ: Ո՞րն է նման տպավորիչ արդյունքի գաղտնիքը:
Այստեղ էլ մարդիկ տալիս են Լի Կուան Յու անունը: Այս լեգենդար անձնավորությունը, որ ընդամենը վերջերս այցելել էր նաև Հայաստան, իսկապես կարողացել է կործանման եզրին գտնվող երկիրը վերածել բառիս բուն իմաստով երջանիկ մարդկանց հանրության:

Լինելով նավահանգստային քաղաք` Սինգապուրը դեռևս 1950-ականներին նույնպես ամբողջովին գտնվել է հանցավոր խմբավորումների (չինական տրիադաներ) հսկողության տակ, եղել է չափազանց կոռումպացված, իսկ բազմագ հասարակության (բնակչության մեծ մասը չինացիներ են, կան նաև մեծ թվով մալայացիներ, հնդիկներ, մի քանի տասնյակ այլ ժողովուրդներ) ներսում եղած ազգամիջյան հարաբերությունները ինչ-որ պահի վտանգել են փոքրիկ երկրի գոյությունն ընդհանրապես: Այս պայմաններում գալով իշխանության ու հաստատելով բռնապետական կարգեր` Լի Կուան Յուն ձեռնամուխ է եղել կոշտ, բայց էֆեկտիվ բարեփոխումների իրականացմանը:
Այսօր կոռուպցիայի բացակայությամբ Սինգապուրն աշխարհի առաջատարներից է: Արդյունքն ապահովվել է շատ պարզ` որոշումների կայացման պարզեցմամբ ու պարզ օրենքների ներդրմամբ: Արվել է այնպես, որ մարդկանց համար անհրաժեշտ վարքագծի նորմերը լինեն շատ պարզ, իսկ չինովնիկների կամքին ոչինչ չմնա: Օրինակ` տեղացիների պատմելով` ձեռնարկություն բացելն այստեղ տևում է մի քանի րոպե, իսկ միակ պահանջն այն է, որ հիմնադրվող ընկերության անունը չհամընկնի մինչ այդ գոյություն ունեցող մեկ այլ ընկերության անվան հետ: Այսքանը` ոչ մի տեղեկանք, ոչ մի արտոնագիր, ոչ մի բյուրոկրատիա:
Սրան հավելեք նաև դատավորների միլիոնավոր դոլարների հասնող աշխատավարձն ու խիստ օրենքները ու հսկողությունը և կստանաք արդյունավետ գործող համակարգ, որը զերծ է կոռուպցիոն ռիսկերից:

Ինչ վերաբերում է հանցավոր խմբերին, ապա որոշումը եղել է վճռական ու իրականացվել միանգամից. ոստիկանության ողջ կազմը միանգամից փոխվել է (մալայացիների փոխարեն իրավապահ մարմիններ են ընդունվել չինացիները)ու սկսվել է տրիադաների դեմ անհաշտ պայքար: Ընթացքում ընդունվել են բավականին կոշտ օրենքներ ու ապահովվել դրանց իրականացումը: Օրինակ, թմրանյութի տարածումն այստեղ դատապարտվում է մահապատժի: Ըստ որում` փաստի հայտնաբերումից հետո դատավճռի ընդունումն ու դրա իրականացումը արվում է շատ արագ` առավելագույնը մեկ տարում:

Միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների գնահատականներով Սինգապուրն աշխարհում առաջինն է` մեկ շնչի հաշվով մահապատիժների քանակով: Այս ցուցանիշը սակայն համակարգի խստության, այլ ոչ ամենաթողության արդյունք է: Այստեղ խիստ են անգամ այնպիսի զանցանքների դեպքում, ինչպիսին ծխախոտը գետնին գցելը կամ մաստակ ծամելն է: Օրինակ, չնախատեսված տեղում ծխախոտի մնացորդ գցելը այստեղ միանգամից պատժվում է մոտ 600 դոլար տուգանքով:
Սինգապուրում ամենատպավորիչն այն էր, որ այս կարգի խիստ օրենքների առկայության պայմաններում փողոցներում ոստիկան գործնականում անհնար է հանդիպել: Համենայնդեպս ոստիկանական համազգեստով անձանց չեմ հանդիպել, բայց տեղացիները պատմում էին, որ այսպես կոչված «սմոկ փոլիսը» քաղաքացիական հագուստով է ու ամենուր:

Ինչ վերաբերում է տնտեսական հրաշքին, ապա այստեղ ևս առաջընթացի հիմքում գիտելիքն է` մարդկային կապիտալում արված ներդրումները, և չափազանց ազատական բիզնես միջավայրը: Պատմում են, որ օտարերկրյա ներդրողների համար այստեղ ստեղծված են ամենանպաստավոր պայմանները` բոլոր առումներով: Այստեղ բոլոր վայելքներն առկա են. շքեղ ու մատչելի հյուրանոցներ, առևտրային հսկա կենտրոններ, ֆինանսաբանկային զարգացած ենթակառույցներ, տնտեսական ամենատարբեր արտոնություններ և այս ամենին գումարած` գիշերային կյանք…
Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերը մի առիթով ասել է, «ինչ-որ ժամանակ Սինգապուրն էր սովորում Մեծ Բրիտանիայից, իսկ այսօր մենք ենք սովորում Սինգապուրից»: Երկաթյա լեդիի գնահատականն, իհարկե, չափազանցված չէ և հատկապես Հայաստանի համար սինգապուրյան փորձը խիստ ուսանելի և օգտակար կարող է լինել:

Նախորդող հրապարակումները` ՀՀ նախագահը ոչ պաշտոնական շփումներ է ունեցել ԱՄՆ-ի, Ռուսաստանի ու Չինաստանի ղեկավարների հետ
Սերժ Սարգսյանը Սեուլում է. քննարկել են Վաշինգտոնում կայացած առաջին միջուկային գագաթաժողովից հետո ոլորտում գրանցված առաջընթացը
Սեուլում ՀՀ նախագահը կարևորել է էներգետիկ ռեսուրսները չարամիտ քաղաքական կապիտալի վերածելու դեմ պայքարը
Հայաստանի ատոմակայանի անվտանգության մակարդակի բարձրացումը կառավարության առաջնային խնդիրներից է. Սերժ Սարգսյան
Ադրբեջանի նախագահի՝ հայկական ատոմակայանի մասին հնչեցրած ապատեղեկատվությունը ինձ չի զարմացնում. Սերժ Սարգսյան
Սեուլում մեկնարկել է միջուկային անվտանգության գագաթաժողովը
ՀՀ նախագահ. Չէ՞ որ փոքր քանակն ու բարձր որակը մեծապես ներհատուկ է Սինգապուրի տաղանդաշատ ժողովրդին
Սինգապուրի հայկական համայնքը` փոքրաթիվ, բայց գործունյա
Պետական այցով Սինգապուրում գտնվող ՀՀ նախագահն այսօր հանդիպումներ է ունեցել այդ երկրի առաջնորդների հետ
Նախագահ Սերժ Սարգսյանը Սեուլից պետական այցով մեկնել է Սինգապուր (լուսանկարներ, տեսանյութ)
ՀՀ նախագահը հանդիպել է Սինգապուրի հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ