Ձեր վստահելի աղբյուրը

Վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում դեպի Եվրոպա գազի տարանցման ուղիներին առնչվող գործընթացներում տեղի ունեցան մի շարք իրադարձություններ, որոնք թեև հստակություն չբերեցին, սակայն կարևորագույն զարգացումներ են և արժե դրանց անդրադառնալ: Այդ իրադարձություններից էին` TANAP-ի հայտնությունը, ITGI-ի դուրս մղումը պայքարից, Բրիթիշ Պետրոլիումի (British Petrolium) կողմից SEEP նախագծի շրջանառության մեջ դնելը և Նաբուկոյի վերափոխումը Արևմտյան Նաբուկոյի (Nabucco-West):

Շատերի համար այս ամենը առաջին հայացքից հիշեցնում է գլադիատորական մարտեր, որտեղ մի կողմում գտնվում է Գազպրոմը իր Հարավային Հոսք (South Stream) նախագծով, իսկ մյուս կողմում արևմտյան հոսքերը իրենց` Nabucco, TAP (Տրանս-ադրիատիկ խողովակաշար), TANAP (Տրանս-անատոլիական խողովակաշար), ITGI (Թուրքիա-Հունաստան-Իտալիա գազատար), SEEP (Հարավ-արևելյան եվրոպական խողովակաշար), White Stream (Սպիտակ Հոսք) և AGRI (Ադրբեջան-Վրաստան-Ռումինիա) նախագծերով: Եթե Հարավային Հոսքի համար գազի մատակարարման հիմնական աղբյուրը ռուսական, ինչպես նաև թուրքմենական և ղազախական ռեսուրսներն են, ապա արևմտյան հոսքերի համար գոնե ներկայումս հիմնական աղբյուրը դա ադրբեջանական գազն է` հատկապես Շահ Դենիզ հանքավայրի գազը: Չի բացառվում նաև հետագայում իրանական, իրաքյան, եգիպտական և թուրքմենական գազով որոշ խողովակաշարերի մատակարարումը:

Հայտնի է, որ վերը նշված բոլոր այս ուղիները նախատեսված են ապահովելու Եվրոպայի տարբեր հատվածների էներգետիկ կարիքները` եթե օրինակ Հարավային Հոսքը, Նաբուկոն և SEEP–ը նախատեսված են ապահովելու Կենտրոնական և Հարավ-արևելյան Եվրոպայի էներգետիկ կարիքները, իսկ Հարավային Հոսքի մյուս ճյուղը նաև Հարավային Եվրոպայի` մասնավորապես Հունաստանի և Իտալիայի կարիքները, ապա TAP-ի և ITGI–ի համար վերջնական նպատակը դա Հարավային Եվրոպայի` Իտալիայի, Հունաստանի, իսկ White Stream-ի և AGRI նախագծերի հիմնական նպատակը Արևելյան Եվրոպայի որոշ երկրներին գազով մատակարարումն է: Վերը նշված նախագծերից միայն AGRI նախագծի (8 մլրդ. մետր խոր. նախագծային թողունակությամբ) իրագործման հետ կապված հարցերն են արդեն հստակեցված են:

Գաղտնիք չէ, որ շրջանառվող նախագծերի թիկունքում կանգնած են տարբեր երկրներ իրենց պետական և մասնավոր էներգետիկ ընկերություններով, որոնցից շատերը ավելի շուտ աշխարհաքաղաքական նպատակներ են հետապնդում, քան կոմերցիոն շահեր և հենց այդ տրամաբանությամբ է պայմանավորված որոշ նախագծերի միջև ներկա փուլում ընթացող մրցակցությունը: Միաժամանակ ավելացնենք, որ չի բացառվում, որ դեպքերի զարգացման որոշակի հանգամանքների դեպքում մրցակից նախագծերը կարող են վերափոխվել միմյանց փոխլրացնող նախագծերի:

ITGI և TAP պայքարում, վերջերս հայտնի դարձավ, որ ITGI նախագիծը Շահ Դենիզի կոնսորցիումի որոշմամբ պայքարից դուրս մղվեց` դա հիմնավորվելով Հունաստանի ֆինանսական խնդիրներով և նախագծի ոչ մրցունակությամբ: Թեև երկու նախագծերն էլ անցնում են Հունաստանով (իսկ TAP-ը նաև Ալբանիայի տարածքով) հասնելով Իտալիա և Նաբուկոյի համեմատ ավելի էժան և քիչ կապիտալատար նախագծեր էին, այնուամենայնիվ երկուսն էլ մրցակից նախագծեր էին և պետք է հաջորդ փուլ անցներ դրանցից մեկը: Հունական DEPA ընկերությունը բաժնեմաս ուներ միայն ITGI-ում, իտալական Edison-ի հետ հավասար, իսկ TAP-ում չուներ, այդ պատճառով Հունաստանի համար ITGI ավելի կարևոր նախագիծ էր: Իսկ ինչու TAP-ին նախապատվություն տրվեց, դա բացատրվում է նրանով, որ TAP նախագծի կոնսորցիումի անդամ է նաև նորվեգական Statoil-ը (42.5% բաժնեմասով), որը միաժամանակ նաև Շահ Դենիզ կոնսորցիումի անդամ է (25.5% բաժնեմասով) և բնականաբար պետք է լուրջ ազդեցություն ունենար TAP-ի օգտին որոշում ընդունելու համար:

Իրենց հերթին Ադրբեջանը և Թուրքիան հիասթափվելով Nabucco և Տրանսկասպյան գազամուղերի անորոշ վիճակից և Արևմուտքի դանդաղկոտությունից նախաձեռնությունը վերցրեցին իրենց ձեռքը և արդյունքում ասպարեզ հանվեց թուրք-ադրբեջանական նոր նախագիծ` TANAP-ը: Դրանով այս երկրները փորձում են հստակություն մտցնել և արագացնել ադրբեջանական գազի դեպի Եվրոպա առաքման գործընթացները: Իսկապես TANAP-ը գոնե հստակություն է մտցնում մինչև թուրք-բուլղարական սահմանը: Այս նախագիծը գնահատվում է մոտ 5 մլրդ. եվրո, որի շինարարությունը պետք է ավարտի 2017 թվականին, որը պետք է համընկնի Շահ Դենիզ 2-ի գործարկման հետ: Գազատարը պետք է ունենա տարեկան 16 մլրդ. մետր խոր. նախագծային թողունակություն, որի 6 մլրդ. մետր խոր. նախատեսված է Թուրքիայի, մնացած 10 մլրդ.-ը` Եվրոպայի համար: Չի բացառվում, որ այն մինչև 25-30 մլրդ նախագծային հզորությամբ կառուցվի (եթե իհարկե ադրբեջանցիները կարողանան համոզել եվրոպացիներին, որ այդքան գազով կկարողանան Եվրոպային գազ ապահովել):

Ինչ վերաբերում էր Nabucco-ին, ապա Եվրոպայում առաջացած ֆինանսական խնդիրների ֆոնի վրա (ավելի անորոշ դարձան Nabucco-ի ֆինանսավորման աղբյուրները) և հատկապես TANAP-ի վերաբերյալ թուրք-ադրբեջանական համաձայնությունից հետո, Nabucoo կոնսորցիումը հասկացավ, որ նախագիծը այս մասշտաբներով պարզապես մրցունակ չէ մյուս նախագծերի նկատմամբ և այդ պատճառով այն «օպտիմալացվեց» կիսով չափ կրճատվելով` վերածվելով Nabucoo-West-ի, որն այս վիճակով ավելի մրցունակ տարբերակ է և TANAP-ի հետ համադրելի է:

Միաժամանակ, որպես այլընտրանք Nabucco-ին և մյուս եվրոպական նախագծերին, շրջանառության մեջ ներդրվեց Շահ Դենիզի կոնսորցիումի մասնակից Բրիթիշ Պետրոլիումի կողմից SEEP-ը, որը կարելի է ասել բրիտանական (կամ ինչպես ասում են անգլոսաքսոնական, ամերիկյան խնամակալությամբ) նախագիծ է, որը հակադրվում է գերմանական մասնակցությամբ մյուս եվրոպական նախագծերին` գերմանա-ավստրիական (Nabucoo), նորվեգա-շվեյցարա-գերմանական (TAP) և ռուսական (Հարավային Հոսքը, այստեղ նույնպես գերմանացիները բաժին ունեն) նախագծերին, իսկ իտալա-հունական նախագիծը (ITGI) ինչպես նշեցինք արդեն դուրս մնաց պայքարից: SEEP-ի նախագծային հզորությունը կազմում է 10 մլրդ. մետր խոր. և նախատեսվում է գազի առաքում Բուլղարիայով, Ռումինիայով, Հունգարիայով, Սերբիայով մինչև Խորվաթիա: Խաղի մեջ մտնելով Բրիթիշ Պետրոլիումը նույնպես փորձում է ադրբեջանական գազը դեպի Եվրոպա տարանցման նոր ուղիներում իր մասնակցությունը ունենալ: Դատելով Բրիթիշ Պետրոլիումի հսկայական ազդեցությամբ նաև Շահ Դենիզ կոնսորցիումում (25.5% բաժնեմասով) SEEP նախագծի շանսերը վատը չեն: Համենայն դեպս SEEP և Nabucco-West դուելի հաղթողը կպայքարի TAP -ի հետ, ինչպես հայտարարել են Շահ Դենիզի կոնսորցիումից:

Այստեղ ամենահաստատունը թերևս Հարավային Հոսքի դիրքերն են: Ռուսաստանը Հյուսիսային Հոսքը (Nord Stream) իրականացնելուց հետո, չնայած Հարավային Հոսքի հետ կապված մի շարք բարդությունների` հաստատապես որոշել է իրագործել այս թանկարժեք` մոտ 25 մլրդ. եվրո արժողությամբ նախագիծը, որի շինարարությունը կսկսվի այս կամ եկող տարի և կավարտվի 2015-2016 թվականներին: Այս նախագծի իրականացմանը կնպաստի նաև Պուտինի վերընտրությունը: Եթե Ուկրաինան զիջի իր խողովակաշարերը Գազպրոմին, միայն այս դեպքում հավանական է, որ Ռուսաստանը մի գուցե հրաժարվի այդ նախագծից, գազի առաքումը Եվրոպա շարունակելով Ուկրաինայի տարածքով անցնող տարանցման տեսակետից ավելի էժան խողովակաշարերով: Նշենք, որ Հարավային Հոսքում բաժնեմասերի 50%-ը պատկանում է Գազպրոմին, 20%-ը` շվեյցարական ENI, 15%-ը` գերմանական BASF և 15%-ը` ֆրանսիական EDF ընկերություններին:

Թերևս այս խառնաշփոթի ամենակարևոր ինտրիգը այն է, թե վերջնականում ո՞ւմ է պատկանելու մրցակից խողովակաշարերի ուղիների ընտրության իրավունքը: Դա Շահ Դենիզի կոնսորցիումն է, որտեղ վճռական է լինելու հատկապես Բրիթիշ Պետրոլիումի, մասամբ նաև Statoil-ի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի ձայները, թե՞ Եվրահանձնաժողովը: Կամ այլ կերպ ասած, գնորդի թե՞ վաճառողի շուկան է թելադրելու Եվրոպայում գազի տարանցման ոլորտում էներգետիկ զարգացումները:

Ամփոփելով նշենք, որ Եվրամիության գազի պահանջարկը ապագայում աճելու է, եթե այն ներկայումս կազմում է մոտ 500 մլրդ. մետր խոր., ապա որոշ կանխատեսումների համաձայն 2030 թվականին կկազմի 750-800 մլրդ. մետր խոր., որի 85%-ը ներմուծելու է: Բնականաբար և ռուսական և կասպիական, ինչպես նաև մերձավոր արևելյան գազը նոր և դիվերսիֆիկացված ուղիներով անպայման հոսելու է Եվրոպական աշխարհամաս: Հավանաբար, ռուսական հանքավայրերից և Բաքվի նավթագազային արշիպելագից սկիզբ առնող առնվազն երեք ուղիներն էլ կհասնեն Եվրոպա: Եվ Հարավային Հոսքը կկայանա, կկայանա նաև AGRI նախագիծը և ամենավիճելիներից` Nabucco-West, SEEP և TAP նախագծերից որևէ մեկը կամ երկուսը: Համենայն դեպս այս սխեման Եվրոպայի շահերից է բխում, որտեղ և իր էներգետիկ անվտանգության խնդիրներն են մասամբ լուծվում և բալանսավորվում է կախվածությունը Ռուսաստանից և տրանզիտային միջանցք` Թուրքիայից: