Ձեր վստահելի աղբյուրը

Անցյալ շաբաթվա ընթացքում տեղի ունեցած մի շարք միջազգային համաժողովներում սիրիական հիմնախնդրի արծարծման և Սիրիայում ու նրա շուրջ տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին Panorama.am-ը զրուցեց արաբագետ Արմեն Պետրոսյանի հետ:

-Անցյալ շաբաթը հագեցած էր միջազգային իրադարձություններով. միանգամից մի քանի կարևոր համաժողով տեղի ունեցավ` նվիրված միջազգային հանրությանը հուզող տարաբնույթ խնդիրների քննարկմանը: Մինչդեռ բոլոր հանդիպումների ընթացքում, բացի բուն թեմատիկայից, կենտրոնական հարցերից մեկն է հանդիսացել սիրիական ճգնաժամը: Ի՞նչ ընդահանուր միտումներ կառանձնացնեք Դուք:
-Ընդհանուր առմամբ, թե՛ մարտի 26-27-ին Սեուլում տեղի ունեցած Միջուկային անվտանգության 2012թ. միջազգային գագաթաժողովում, ապա` մարտի 28-29-ին, Նյու Դելիում կայացած BRICS-ի անդամ պետությունների ղեկավարների հանդիպման, աշխատանքների և ընդունված հանրագումարային փաստթղթերի վրա իր կնիքն էր թողել Սիրիայի հիմնահարցը:
Իսկ ահա մարտի 29-ին Բաղդադում տեղի ունեցած ԱՊԼ անդամ պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների գագաթաժողովի, և վերջապես ապրիլի 1-ին Ստամբուլում կայացած «Սիրիայի բարեկամների խմբի» երկրորդ համաժողովի հիմնական թեման Սիրիան էր: Ինչպես և սպասվում էր, բոլոր հանդիպումների շրջանակներում թե՛հնչած ելույթներում, թե՛ կուլուարային քննարկումների ընթացքում և թե՛ ընդունված հայտարարություններում ու հռչակագրերում սիրիական հիմնախնդրին անդրադարձներն առավել զուսպ և հավասարակշռված էին` զերծ հակամարտության միայն մի կողմին ուղղված սպառնալիքներից ու պահանջներից: Դրանց հիմնական ուղղվածությունը բռնությունները անհապաղ դադարեցնելու, «լուրջ երկխոսություն» սկսելու մասին հակամարտող կողմերին ուղղված կոչերն էին, ՄԱԿ-ի և ԱՊԼ-ի բանագնաց Քոֆի Անանի միջնորդական առաքելությանը բոլոր հնարավոր միջոցներով աջակցելու վերաբերյալ հայտարարությունները, որոնք չէին պարունակում Սիրիայի նախագահ Բաշար Ալ-Ասադի հրաժարականի պահանջը և շեշտում էին երկրի ներքին գործերին միջամտելու անթույլատրելիությունը. և սա նույնիսկ Սիրիայի բարեկամների հանդիպման պարագայում, որի հիմնական նպատակը պետք է լիներ սիրիական վարչակարգի դեմ կոնկրետ գործողությունների մշակումն ու իրագործումը, իսկ արդյունքը եղավ հիմնականում սիրիական ընդդիմության համախմբմանն ուղղված կոչերը և ֆինանսական աջակցության մասին որոշ պետությունների խոստումները:

-Ինչպես նշեցիք, այս վերջին հանդիպումը տեղի է ունեցել Ստամբուլում, և ամենևին էլ գաղտնիք չէ, որ թուրքական իշխանությունները լուրջ ներգրավվածություն ունեն սիրիական հիմնախնդրի շրջանակներում: Ինչպե՞ս կգնահատեք Անկարայի դերակատարությունը սիրիական հարցում:
-Իրավացի եք: Պաշտոնական Անկարան սիրիական ճգնաժամի հենց սկզբից տարբեր միջոցներով փորձել է ազդել ներսիրիական իրադարձությունների վրա. աջակցել և օժանդակել է սիրիական ընդդիմությանը, երկրի տարածքում գործունեության հարթակ տրամադրել Բաշար Ալ-Ասադի հակառակորդներին: Ստամբուլում է գտնվում սիրիական արտասահմանյան ընդդիմության`Սիրիայի ազգային խորհրդի կենտրոնական շտաբը, այստեղից է իր գործունեությունը համակարգում նաև ընդդիմության ռազմական թևի` Սիրիական ազատ բանակի հրամանատարությունը: Բացի նշվածից, Թուրքիայի տարածքում են ապաստանել ավելի քան 21 հազար սիրիացի փախստականներ, և, բազմաթիվ ԶԼՄ-ների հաղորդմամբ, փախստականների ճամբարներում թուրքական իշխանությունների աջակցությամբ տեղի են ունենում սիրիացի խռովարարների զորավարժություններ, իսկ շուրջ 910 կմ ձգվող թուրք-սիրիական սահմանը ծառայում է որպես տրանզիտային գոտի ՍԱՀ տարածք զինյալների ներխուժման և զենք-զինամթերքի ներկրման համար, ինչի պատճառով էլ թուրք-սիրիական սահմանի մերձակայքում բավականին հաճախ են տեղի ունենում զինված բախումներ:
Բացի նշվածից, Անկարան գործուն մասնակցություն է ունեցել ԱՊԼ-ի կողմից Սիրիայի դեմ քաղաքական, տնտեսական և տարաբնույթ այլ պատժամիջոցների ընդունման և կիրառման գործին, իսկ Բաշար Ալ-Ասադի վարչակարգին ուղղված թուրքական իշխանությունների հռետորաբանությունն էլ վերջին շրջանում սկսել է կրել վերջնագրային բովանդակություն:
Սակայն պետք է նշել նաև, որ Ռ.Թ. Էրդողանի գլխավորած կառավարության վարած արտաքին քաղաքականությունը, բացի այն, որ էական վնասներ է հասցրել նաև Թուրքիայի տնտեսությանը, լուրջ դժգոհության առիթ է դարձել ինչպես տարածաշրջանում,այնպես էլ հենց թուրքական հասարակության տարբեր հատվածների շրջանում. բողոքում են հատկապես ՍԱՀ-ի հետ սահմանամերձ նահանգների բնակչությունը, որոնց ապրուստի հիմնական միջոցը կախված էր Սիրիայի հետ առևտրատնտեսական հարաբերություններից: Իսկ, ընդհանուր առմամբ, Մերձավոր Արևելքում և արաբական աշխարհում հարևան երկրների ներքին գործերին միջամտելու ճանապարհով սեփական ազդեցությունն ուժեղացնելու Անկարայի գործելաոճը կարող է հանգեցնել արդեն իսկ ձախողված զրո խնդիր հարևանների հետ քաղաքականության տրամագծորեն հակառակ արդյունքին`հարևանների հետ զրո հարաբերություններին:

-Իսկ սիրիական հարցում Անկարայի ազդեցության աճն, արդյո՞ք, բացասաբար չի անդրադառնա սիրիահայ համայնքի և հայ-սիրիական հարաբերությունների վրա:
-Սիրիայում իշխող վարչակարգի տապալման հավանականության դեպքում այստեղ նոր ձևավորված ցանկացած իշխանության վրա զգալի կլինի Անկարայի ազդեցությունը, որն իր արտացոլումը կունենա Դամասկոսի թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին քաղաքականության վրա. վերջինի դեպքում հետընթաց կապրեն ինչպես ՀՀ-ի հետ հարաբերություններն, այնպես էլ այն բոլոր պետությունների, որոնց հետ Անկարան խնդիրներ ունի:
Իսկ սիրիահայ համայնքի վրա ներքաղաքական ճգնաժամն արդեն իսկ բացասական հետևանքներ է ունեցել. գաղութը սկսել է նոսրանալ: Եվ երկարաժամկետ հեռանկարով` այսինքն՝ երկրում տևական քաղաքացիական պատերազմի, կա՛մ արտաքին ռազմական միջամտության և այլ տարբեր միջոցներով հնարավոր իշխանափոխության պարագայում, դժվար է սիրիահայ համայնքի համար դրական զարգացումներ կանխատեսելը, չնայած որ սիրիական ճգնաժամի ողջ ընթացքում համայքը պահպանել է դրական չեզոքություն: Ըստ իս` այստեղ պետք է կարևորել նաև հոգեբանական գործոնը, քանի որ սիրիահայերը Սիրիային վերաբերում և նրա համար ցավում են, ինչպես սեփական հայրենիքի. և դա բնական է`Սիրիայի տարածքում հայերը հաստատվել և ապրում են շատ ավելի վաղուց, քան նույն թուրքերը իրենց ներկայիս հայրենիքի տարածքում և բացի այդ, այս երկրը և նրա ժողովուրդը կարևոր դերակատարություն են ունեցել մեր ժողովրդի համար ճակատագրական պատմափուլի ընթացքում: Եվ, այնուամենայնիվ, առաջարկում եմ դիտարկել նաև մեդալի մյուս երեսը. սիրիահայ համայնքի դիրքերը կարող են շատ ավելի ամրապնդվել հասարակական և նույնիսկ քաղաքական կյանքի տարբեր ասպարեզներում ներկայիս վարչակարգի պահպանման դեպքում, ինչի հավանականությունը ևս ամբողջությամբ չի սպառվել:

-Կիսում ե՞ք արդյոք այն տեսակետը, որ որոշակի փոփոխություն է կրել Ռուսաստանի դիրքորոշումը սիրիական հարցի վերաբերյալ:
-Ի պատասխան Ձեր հարցին` կցանկանայի մեջբերել նախ ՌԴ նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի` Քոֆի Անանի հետ Մոսկվայում տեղի ունեցած հանդիպման ընթացքում հնչեցրած հետևյալ հայտարարությունը. «Մենք բարձր ենք գնահատում Ձեր ջանքերը: Միգուցե, Սիրիայի համար սա վերջին հնարավորությունն է` խուսափելու տևական և արյունալի քաղաքացիական պատերազմից»: Այս միտքը ՌԴ նախագահն, իր իսկ հավաստմամբ, վերահաստատել և զարգացրել է նաև Սեուլում ունեցած մի շարք կուլուարային միջոցառումների ընթացքում և գագաթնաժողովի ավարտին տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսում. «Ենթադրենք, որ Ալ-Ասադը հրաժարական է տվել և այս կամ այն պատճառներով այլևս որոշումներ չի կայացնում, ինչ է, դրանից իրավիճակը կփոխվի՞»: Իմ կարծիքով` այս հայտարարությունները քողարկված մեսիջ են պարունակում` ուղղված սիրիական իշխանություններին և նաև հենց Բաշար Ալ-Ասադին` հրաժարվելու անհեռատես և անզիջում քայլերից: Հակառակ դեպքում Մոսկվան կարող է առնվազն ձեռնպահ մնալ այլ ձևաչափերում Սիրիայի նախագահի հրաժարականի պահանջը պարունակող որևէ որոշման կայացման հարցում:
Մյուսը ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի` Երևանում տեղի ունեցած ասուլիսում հնչեցրած հետևյալ միտքն էր. «Սիրիական կառավարությունը, ինչպես նշված է Քոֆի Անանի ծրագրում, և մենք աջակցում ենք դրան, պարտավոր է կատարել առաջին քայլը, պարտավոր է սկսել զորքերի դուրսբերումը»: Կարծում եմ` մինչ այդ զորքերն առաջինը դուրս բերելուց հրաժարվող պաշտոնական Դամասկոսի դիրքորոշման փոփոխության վրա էական ազդեցություն ունեցավ նաև Մոսկվայի պաշտոնական տեսակետը:

-Ըստ Ձեզ`ի՞նչ հեռանկարներ ունի Անանի առաքելությունը սիրիական ճգնաժամի հանգուցալուծման գործում:
-Հետևողական և արդարացի մոտեցման դեպքում, տեսականորեն դեռևս հնարավոր է դրականորեն ազդել իրավիճակի վրա: Վստահ եմ, որ առաքելությունը կանգնելու է լուրջ խնդիրների առջև ծրագրի մի շարք կետերի իրագործման հարցում: Նախ, խոսքը վերաբերում է բռնությունների երկկողմանի դադարեցմանը: Թեպետ Սիրիական ազատ բանակի հրամանատարը հայտարարել է, որ «քաղաքներից բանակային ստորաբաժանումների դուրսբերումից հետո իրենք ամբողջությամբ կդադարեցնեն կրակը», այնուամենայնիվ, ըստ իս, դա գործնականում անհնար է: Եվ դրա հիմնական պատճառն այն է, որ որոշ հետախուզական տվյալների համաձայն Սիրիայի տարածքում գործում են զինյալների տարբեր խմբեր և նույնիսկ ահաբեկչական կազմակերպություններ, և ՍԱԲ-ի ղեկավարությունը լիակատար ազդեցություն չունի այդ խմբավորումների վրա ու չի համակարգում դրանց գործունեությունը:
Մյուս կետը, որը կարող է տարաձայնություններ առաջ բերել հակամարտ կողմերի միջև, ապօրինի ձերբակալված անձանց ազատելու խնդիրն է, քանի որ ընդդիմությունը փորձելու է հասնել հնարավորինս մեծ թվով կողմնակիցների ազատմանը, ինչին, անշուշտ, դեմ հանդես կգան սիրիական իշխանությունները. սրա մեխանիզմն էլ հստակեցված չէ:
Եվ վերջապես Անանի ծրագրի ամենաթույլ կողմը` ժամանակային շրջանակների անորոշությունը հնարավորություն կընձեռի կյանքի կոչելու Սիրիայի բարեկամների խմբի վերջին հանդիպման ընթացքում ձեռք բերված ֆինանսական պայմանավորվածությունները, ինչը հնարավորություն կտա ՍԱԽ-ին մանևրելու և խաթարելու սիրիական իշխանությունների հետ բանակցությունների ընթացքը, քանի որ որևէ մեկը չի ցանկանա հրաժարվել կամ զրկվել նման մասշտաբի ֆինանսական հոսքերից: Իսկ այս ամենի հետևանքով, չի բացառվում, որ սիրիական ճգնաժամը կվերածվի երկարատև քաղաքացիական պատերազմի կամ տեղական և ներքին հակամարտություններին բնորոշ «արյան վրա հիմնված» բիզնես-ծրագրի, ինչպես, ասենք, Գազայի հատվածի կամ Իրաքի դեպքում է: