Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի Հանրապետական կուսակցության խորհրդի անդամ Վարդան Արամյան ն արձագանքել է ԲՀԿ համամասնական ցուցակի երկրորդ տեղը զբաղեցնող Վարդան Օսկանյանի` Հայաստանի տնտեսության վերաբերյալ օրերս արած հայտարարությանը: Վ. Արամյանը միաժամանակ պատրաստակամություն է հատնում ցանկացած ֆորմատով բանավիճել Օսկանյանի հետ, եթե վերջինս որևէ խնդիր է տեսնում վարվող տնտեսական քաղաքականության հետ:

Հիշեցնենք, որ ապրիլի 14-ին Մոսկվայի տանը ընտրողների հետ կայացած հանդիպման ժամանակ հայտարարել էր, որ Հայաստանում ազատ տնտեսությունը վտանգավոր կետում է:

Արամյանի արձագանքը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ.
 
«Հայաստանում ժողովրդավարությունն ու ազատ տնտեսությունը վտանգավոր կետում են, այսինքն՝ այդ երկու ոլորտները առաջ են գնացել այնքան, որ կարելի է ասել՝ ժողովրդավարական երկիր ենք ու ազատ տնտեսություն ունենք, սակայն այնքան առաջ չեն գնացել, որ ասվածը համոզիչ լինի հենց ձեզ` մեր իսկ հասարակության և միջազգային հանրության համար: Օրինակ, եթե դուք զբաղվում եք գործարարությամբ՝ ամեն օր հենց ձեր մաշկի վրա եք զգում, որ պայմանները հավասար չեն, ազատ մրցակցություն չկա և որ չեք կարող հարյուր տոկոսով վստահ լինել, որ ձեր սեփականությունը պաշտպանված է: Իսկ եթե ձեր առօրյա կյանքում շփվում եք իշխանությունների հետ, տեսնում եք, որ չկա հանդուրժողականություն, արդարություն և խոսքի լիակատար ազատություն:

Օրեր առաջ նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանը ընտրողների հետ հանդիպման ժամանակ հանդես եկավ հայտարարությամբ, որտեղ ի թիվս այլ հարցերի, անդրադարձավ նաև տնտեսական մի շարք հիմնախնդիրների, ինչպես նաև հանդես եկավ Կառավարության կողմից իրականացված տնտեսական քաղաքականության քննադատությամբ: Այժմ ցանկանում ենք արձագանքել պարոն Օսկանյանի կողմից արծարծված մի քանի խնդիրների:

Օսկանյանը իր խոսքում նշել էր, որ «անցած չորս տարիներին կառավարությունը նշակետ էր վերցրել սղաճի զսպումը և մեծացող բյուջեի կատարումը: Երկու դեպքում էլ իշխանությունները դիմել են այնպիսի միջոցների, որոնք միայն խոչընդոտել են տնտեսական աճը:

Առաջինի դեպքում վարել են զսպողական դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականություն, պարբերաբար և հետևողական բարձրացրել վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը և ազգային ռեզերվների հաշվին պայքարել դրամի արժեզրկման դեմ: Այս բոլորը տնտեսական աճի անտիդոտներ են»:

Նախ նշենք, որ ակնհայտ է պարոն Օսկանյանի անտեղյակությունը թե՛ ընդհանրապես տնտեսական երևույթների, թե՛ վերջին չորս տարիներին իրականացված տնտեսական քաղաքականության և առաջնահերթությունների վերաբերյալ: Թերևս դա կարելի է նորմալ համարել, քանի որ պարոն Օսկանյանը տնտեսագետ չէ, հարցերի տնտեսական կողմով երբևէ չի զբաղվել, և մեծ ցանկության դեպքում անգամ պետք է դժվարանա տնտեսական երևույթները տնտեսագիտորեն մեկնել և ներկայացնել: Այս առումով կարելի էր և չանդրադառնալ պարոն Օսկանյանի հիրավի մակերեսային դիտարկումներին, սակայն կարևոր է, որ հանրությունը ճիշտ տարանջատի մատուցվող տեղեկատվությունների սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ հիմքերը:

Մինչ հասարակության համար տպավորիչ, բայց անհասկանալի „անտիդոտ” օտարաբանության օգտագործումը խորհուրդ կտայինք առավել մոտիկից ծանոթանալ առավել մատչելի որոշ տնտեսագիտական օրենքներին ու օրինաչափություններին, ապա միայն հետևություններ անել դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությունների ուղղությունների սխալ կամ ճիշտ լինելու վերաբերյալ:

Բազմիցս նշվել է, որ ներկայիս կառավարության որդեգրած տնտեսական քաղաքականության հիմնական ուղղությունը երկարաժամկետ կայուն տնտեսական աճի ապահովումն է: Այն հնարավոր է իրականացնել հակացիկլիկ և կոորդինացված հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունների իրականացմամբ: Երկարաժամկետում ամենակարևորը, սակայն, տնտեսության արդյունավետ կառուցվածքն է: Մի բան, որ ճգնաժամն ի ցույց դրեց և ցույց տվեց, որ տարիներ շարունակ դրսևորած բարձր տնտեսական աճը նույնչափ արագ կարող է փլուզվել, եթե այն կառուցված է տարիների ընթացքում ձևավորված ոչ հավասարակշված տնտեսական հենքի վրա: Դրանով էլ այժմ պայմանավորված է ներկայիս կառավարության խոշորագույն մարտահրավերը՝ ժառանգություն ստացած անարդյունավետ տնտեսական կառուցվածքն աստիճանաբար և հնարավորինս անցավ վերափոխել հօգուտ արտահանելի ճյուղերի {1}:

Վերջին չորս տարիների ընթացքում թե՛ համաշխարհային, թե՛ Հայաստանի տնտեսությունն անցավ այնպիսի տատանումների միջով, որ պարզապես գերընդհանրացնող ապատեղեկացում կլինի դրանք մեկ բառով որակելը: Այդ իսկ պատճառով ներկայացնենք յուրաքանչյուր տարվա տնտեսական մարտահրավերներից բխող և երկարաժամկետ կայուն տնտեսական աճի ապահովման համար իրականացված հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունները:

2009 թվականի հիմնական մարտահրավերը եղել է տնտեսական ճգնաժամի ներթափանցման հետևանքով տնտեսական անկման դիմակայումը և իրավիճակի շտկումը, որը շատ կարևոր էր երկարաժամկետ հատվածի տնտեսական աճի ապահովման համար: Այն հնարավոր է եղել ապահովել ոչ թե զսպող, ինչպես Օսկանյանն է նշում, այլ ընդլայնող հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունների իրականացմամբ` պետբյուջեի պակասուրդը ՀՆԱ 0.7 տոկոսից մեծացնելով մինչև 7.7 տոկոս, իսկ դրամավարկային քաղաքականության ռեպո տոկոսադրույքը իջեցնելով մեկ տարվա ընթացքում 2.5 տոկոսային կետով, որի հետևանքով երեք տարի շարունակ ապահովվել է տնտեսություն մտնող վարկերի անշեղ աճ: Արդյունքում, 2009թ-ի հունիսին իր բարձրակետին հասած`18.7 տոկոս տնտեսական անկումն աստիճանաբար սկսեց նահանջել՝ տարեվերջին գրանցելով 14.1 տոկոս անկման մակարդակ, իսկ 2010թ-ին արդեն իսկ 2.1 տոկոս իրական աճ: Իրավամբ, շատ միջազգային կառույցներ սկսեցին Հայաստանի հակացիկլիկ քաղաքականությունը բերել որպես արդյունավետ աշխատող օրինակ: Ցավոք, այս մասին ոչինչ նշված չէ:

2010 թվականի հիմնական մարտահրավերը եղել է տնտեսական կառավարության կառավարման դաշտից դուրս, կամ տնտեսագիտական լեզվով ասված, առաջարկի գործոններով պայմանավորված բարձր` 9.4 տոկոս գնաճը, որի կայուն մակարդակը շատ կարևոր է երկարաժամկետ հատվածի տնտեսական աճի ապահովման համար: Ի դեպ նշյալ ցուցանիշի շուրջ 5 տոկոսային կետը պայմանավորված էր գյուղատնտեսության համար անբարենպաստ տարի լինելով և գյուղմթերքների գների կտրուկ աճով, իսկ 2 տոկոսային կետը արտաքին աշխարհից ներմուծված գների աճի հանգամանքով: Այստեղ պետք է նկատել, որ անգամ դասագրքային մակարդակներում հայտնի է, որ բարձր գնաճը երկարաժամկետ հատվածում խոչընդոտում է տնտեսական աճին {2}:

Այս պայմաններում, եթե հետևեինք պարոն Օսկանյանի «խորհուրդներին», և շարունակական ընդլայնող հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականություններ իրագործվեին, ապա գնաճի տեմպերը կարագանային` վտանգելով երկարաժամկետ տնտեսական աճն, ու կավելացնեին ստագֆլյացիայի (գնաճի ու տնտեսական անկման մեկտեղման) ի հայտ գալու հավանականությունը: Իհարկե, այս իրավիճակում հազիվ թե գտնվեր մի քաղաքացի, որ ողջուներ բարձր գնաճը և տնտեսական անկումը՝ մի փորձություն, որի միջով անցել ենք 90-ականների սկզբներին: Իրականացված քաղաքականության արդյունքը` 2011թ. վերջին հաջողվեց գնաճն ընդամենը մեկ տարվա ընթացքում բերել կառավարելի միջակայք` տարեվերջին ունենալով 4.7 տոկոս գնաճ, իսկ տնտեսական աճի ցուցանիշը կազմեց 4.6 տոկոս:
Վերջում հավելենք, որ ըստ տնտեսական երևույթներից և քաղաքականություններից „քիչ թե շատ գլուխ հանող” ԱՄՀ-ի և ՀԲ-ի փորձագետների կարծիքի վերջին չորս տարիներին իրականացված հարկաբյուջետային և դրամավարկային քաղաքականությունները եղել են ճիշտ և հավասարակշռված:

Պարոն Օսկանյանը խոսում է նաև Հարկեր/ ՀՆԱ ցուցանիշի բարելավման և ստվերի մասին: Ակամայից հարց է առաջանում. Մի՞թե այս խնդիրը արդիական չէր նաև պարոն Օսկանյանի պաշտոնավարման օրոք, մի՞թե անհրաժեշտություն չկար այս խնդիրը բարձրաձայնելու և համապատասխան լուծումներ գտնելու: Իսկ եթե այս երևույթը մեկնենք թվերով, ապա կարող ենք արձանագրել, որ 2001-2007 թվականներին ունեցել ենք հարկեր և սոց. վճարների բարելավում ընդամենը ՀՆԱ-ում 1.5 տոկոսային կետ, կամ յուրաքանչյուր տարվա համար միջին հաշվով 0.2 տոկոսային կետ, իսկ 2008-2011 թվականներին`1.7 տոկոսային կետ կամ միջին տարեկան` 0.4 տոկոսային կետ: Դեռ դա էլ ճգնաժամի ու հետճգնաժամային տարիների ընթացքում, երբ շատ անգամ դժվար է զուգահեռաբար բարեփոխումներ իրականացնել և արդյունավետություն ապահովել` քան բարձր աճի տարիներին: Ավելացնենք նաև, որ վերջին 4 տարիներն առավել ընդլայնված են եղել նաև հարկային արտոնությունները, և ՓՄՁ-ի համար գործել է թե՛ ԱԱՀ շեմի բարձր` մինչև 58.3 մլն դրամ շեմը (պարոն Օսկանյանի պաշտոնավարման օրոք գործող 3 մլն-ի փոխարեն), և թե՛ 300 մլն ներդրումային ծրագիր ունեցող տնտեսվարողների համար ներմուծվող մեքենա սարքավորումների ԱԱՀ-ի վճարման հետաձգման արտոնությունը:

Ավելին եթե 2001-2007թթ-ի ընթացքում հարկային մուտքերից հանենք այդ նույն տարիներին հավաքագրված հարկային գերավճարները, իսկ նշյալ ժամանակահատվածը հարկային գերավճարների հավաքագրման ծաղկուն ժամանակաշրջանն էր, ապա վստահորեն կարելի է ասել, որ Օսկանյանի պաշտոնավարման օրոք հարկերի հավաքագրումները ոչ թե իրականում բարելավվել են, այլ վատացել:

Այսինքն, այս պարագայում խոսել հարկեր/ՀՆԱ ցուցանիշի բարելավման մասին, երբ վերջինս պարոն Օսկանյանի պաշտոնավարման օրոք իրականում հակառակ դինամիկա է ունեցել, ուղղակի անթույլատրելի է: Եթե պարոն Օսկանյանը որևէ խնդիր է տեսնում վարվող քաղաքականության հետ կապված, պատրաստ ենք ցանկացած ձևաչափով բանավեճի:

1.Այս մասին բազմիցս նշվել է, և եթե խոսենք թվերով, ապա, օրինակ, 2002թ-ի վերջին արդյունաբերության մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում 22.6 տոկոս է կազմել, իսկ 2007թ-ի վերջին արդեն այն էապես նվազելով կազմել է 15 տոկոս, դրա փոխարեն շինարարությունը տալիս էր ՀՆԱ շուրջ քառորդը:

2. Մանրամասների համար թե ինչպես բարձր գնաճը բացասաբար է ազդում տնտեսական աճի վրա, խորհուրդ ենք տալիս ընթերցել Sarel, M(1995), “Non-liner effects of inflation on economic growth”, IMF Working Paper 95/96, Barro, R (1995), “Inflation and economic growth,” NBER working Paper N5326 :

 Նախորդող հրապարակում`

Օսկանյան. ԲՀԿ-ն այլընտրանք է 4 տարիների ձախողված և անարդյունավետ քաղաքականությանը