Ձեր վստահելի աղբյուրը

Գրեթե ամեն օր արտակարգ իրավիճակների նախարարության պաշտոնական կայքում տեղադրվում են օձի խայթելու դեպքերի վերաբերյալ հաղորդագրություններ: Վերջինը երեկ էր, երբ Վայոց Ձորի մարզի տարբեր համայնքներում միանգամից օձի խայթոցի երկու դեպք էր արձանագրվել, որից մեկը` գյուրզայի: Մի քանի օր առաջ էլ Կատայքի մարզի Զովունի համայնքում էին երկու գյուրզա գտել, ապա կենդանաբանական այգի տեղափոխել: Օձի խայթոցի դեպքերի վերաբերյալ առավել հաճախ ահազանգեր են ստացվում Արագածոտնի,  Արարատի, Վայոց Ձորի մարզերից:

Առողջապահության նախարարի մամուլի քարտուղար Շուշան Հունանյանը Panorama.am-ի հետ զրույցում հավաստեց, որ բոլոր բուժհիմնարկներն ապահովված են անտիգյուրզինով: Նա բացատրեց, որ նախարարությունը շրջաբերականներ է ուղարկում այն բժշկական հաստատություններին, որոնք պետք է ունենան հակաթույն:

Մամուլի քարտուղարի խոսքով, լինում են դեպքեր, երբ հարևանությամբ գտնվող բուժհիմնարկները միմյանց հետ պայմանավորվում են, մեկն է ձեռք բերում հակաթույնը, հենց դա օգտագործվում է, նորից են վերցնում: «Իրենք հակաթույնը վերցրել են, պատասխան նամակ են գրել, որ մենք ունենք: Այսօրվա դրությամբ բոլոր բժշկական հաստատությունները, որոնք պետք է ունենային, ապահովված են»,-ասաց մեր զրուցակիցը, նշելով, որ ամեն տարի նոր խմբաքանակ է ներկրվում, սակայն հստակ թվեր դժվարացավ հրապարակել:

«Այս տարի օձի խայթոցից մահվան որևէ դեպք չի եղել, չի եղել նաև դեպք, երբ անտիգյուրզինի խնդիր լինի»,-ասաց Շ. Հունանյանը:
2011թ. առաջին կիսամյակի ընթացքում, ըստ ԱՆ տվյալների, արձանագրվել է օձի խայթոցի 89 դեպք, որից մեկը` մահվան ելքով: Ամենաշատ դեպքերն արձանագրվել են Երևանում և Արագածոտնում՝ երկու տեղում էլ 14–ական դեպք, ապա Արարատում՝ 11 դեպք, Արմավիրում՝ 10 դեպք։

Ամեն տարի օձի խայթոցից աշխարհում մահանում է 30 հազար մարդ, որից 2/3-ը` Հնդկաստանում, 1/5-րդը` Բիրմայում, նույնքան` Բրազիլիայում: Մոտ հազար մարդ մահանում է Աֆրիկայում, ԱՄՆ-ում` 15 մարդ:

Առողջապահության նախարարության հրապարակած ընդհանուր տեղեկությունների համաձայն, Հայաստանում կա 4 տեսակի թունավոր օձ, դրանցից երեքն իժերի ընտանիքին են պատկանում:

Կովկասյան իժ (Vipera kaznakowi): Սրա երկարությունը միջինը 30-40 սմ է, երբեմն հասնում է 70 սմ-ի: Արուները մի քիչ ավելի կարճ են, քան էգերը, և ավելի վառ գունավորում ունեն: Որպես կանոն, կովկասյան իժերը դեղնանարնջագույն կամ վառ կարմիր են` սև նախշերով: Երբեմն հանդիպում են նաև սև առանձնյակներ` գրեթե աննկատ դեղնակարմիր նախշերով:

Տափաստանային իժ (Vipera ursinii): Սա մոտ 50-60 սմ երկարություն ունի, էգերը արուներից մի քիչ ավելի խոշոր են: Գլուխը երկու կողքից ասես սրված լինի, մարմինը մոխրագույն է` մուգ նախշերով: Տափաստանային իժը բավական հազվադեպ է հանդիպում: Նա բնակվում է հիմնականում տափաստաններում, ջրամբարների մոտ և քարքարոտ լանջերին: Տափաստանային իժը թունավոր է, նրա թույնը կարող է նույնիսկ սպանել մարդուն, բայց նրա խայթոցից մահվան դեպքերը շատ հազվադեպ են:

Հայկական իժ (Vipera xanthina): Սա ամենախոշոր իժերից մեկն է և 80-100 սմ երկարություն ունի (կարող է հասնել մինչև 1,5 մ-ի): Մոխրադարչնագույն մարմնի վրա նարնջագույն կամ շագանակագույն նախշեր են, պոչի ծայրը գրեթե ամբողջովին դեղնանարնջագույն է, գլխի համեմատաբար բաց գույնի վրա երևում է երկու մուգ թեք գիծ: Հայկական իժը թունավոր է և շատ վտանգավոր: Հայկական իժի խայթոցի դեպքում չի կարելի սրսկել «անտիգյուրզին», ուստի բուժանձնակազմը, որի դիմել է օձի խայթոցով հիվանդը, պարտավոր է մանրամասն անամնեզ հավաքել:

Գյուրզա (Vipera lebetina): Սա Հայաստանի ամենախոշոր (մինչև 175 սմ) և ամենավտանգավոր օձն է: Նա ունի «տափակ» դեմք, հաստ մարմին` մոխրագույն կամ կարմրաշագանակագույն: Մեջքին մուգ դարչնագույն կամ նարնջագույն բծեր են, կողերին` ավելի մանր բծեր: Գլուխը միագույն է, առանց նախշերի: Երբեմն հանդիպում են նաև ամբողջովին միագույն տեսակները:

ԿԼԻՆԻԿԱԿԱՆ ԱԽՏԱՆԻՇՆԵՐԸ
Իժի, գյուրզայի խայթած տեղը ուժեղ ցավում է, ապա այտուց է առաջանում: Խայթած տեղում մաշկը կարմրում է, իսկ այտուցը տարածվում է ամբողջ վերջույթով (մատի խայթոցի դեպքում այտուցը կարող է տարածվել մինչև տուժողի ուսը): Խայթոցից 20-40 րոպե հետո առաջանում են շոկի ախտանշաններ` գլխապտույտ, սրտխառնոց, փսխում, զարկերակի թուլացում և արագացում, ճնշման իջեցում:

ԱՌԱՋԻՆ ՄԻՆՉԲԺՇԿԱԿԱՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
1. Մինչբժշկական անհետաձգելի օգնությունը ցուցաբերվում է առաջնային օղակում (բուժակ - մանկաբարձական կետ, գյուղական բժշկական ամբուլատորիա, պոլիկլինիկա), ուր հնարավոր է, որ առաջինը դիմի օձի խայթոցից տուժած անձը:
2. Առաջին` անհետաձգելի բուժօգնությունը օձի խայթոցից տուժած անձանց հետևյալն է.
ա) Ապահովել տուժածի հորիզոնական դիրքը և լիակատար հանգիստը: Լավ կլինի, եթե տուժողն ընդհանրապես չշարժվի: Սա կդանդաղեցնի թույնի տարածումը օրգանիզմում: Պետք է հեղուկներ խմել (ջուր, հյութեր, թեյ, ամեն ինչ, բացի սուրճից և ալկոհոլից), և ինչքան շատ, այնքան լավ: Հեղուկները օգնում են թույնն օրգանիզմից դուրս բերելուն:
բ) Մարմնի այն հատվածը, որտեղ առկա է խայթոցը (սովորաբար վերջույթը) հարկավոր է անշարժացնել, քանի որ թույնը տարածվում է ավշային ուղիներով, իսկ շարժումները նպաստում են դրա արագ տարածմանը:

ՉԻ ԿԱՐԵԼԻ լարանով (жгут) ձգել վերջույթը, քանի որ այն ավելի կվատացնի տուժողի վիճակը և կբարձրացնի բա հավանականությունը.
գ) Կատարել հակաշոկային միջոցառումներ` ցավազրկող և կորտիկոստերոիդ պրեպարատներ (անալգին` 1-2 սրվակ, դեքսամետազոն կամ պրեդնիզոլոն` 1-2 մլ), ինչպես նաև սրտային պրեպարատներ (կորդիամին, կոֆեին` 1 -2 մլ.):
դ) Տուժողին (պատգարակի վրա, քանի որ որ նա ինքնուրույն չպետք է քայլի) անհրաժեշտ է է հնարավորինը շուտ տեղափոխել տոքսիկոլոգիայի կամ ռեանիմացիայի բաժին ունեցող հիվանդանոց: Հաստատությունում սանիտարական տրանսպորտի բացակայության դեպքում պետք է հրավիրել տվյալ տարածաշրջանի սպասարկումն ապահովող շտապօգնություն` մինչ այդ ձեռնակելով վերը թվարկված բոլոր նախազգուշական միջոցառումները:

Օձի խայթոցի դեպքում սխալ առաջին օգնությունը կարող է երբեմն ավելի վտանգավոր և վնասակար լինել, քան բուն խայթոցը: Սխալ գործողությունները կարող են նաև դժվարացնել ախտորոշումը և հետագա բուժումը:
ԻՆՉՆ Է ԽՍՏԻՎ ԱՐԳԵԼՎՈՒՄ ԿԱՏԱՐԵԼ
* * * ԿԱՏԱՐԵԼ ԿՏՐՎԱԾՔ` ԽԱՅԹՈՑԻ ՏԵՂՈՒՄ
* * * ԱՅՐԵԼ ԽԱՅԹՈՑԻ ՏԵՂԸ
* * * ԱԼԿՈՀՈԼ ԵՎ ՍՈՒՐՃ ՕԳՏԱԳՈՐԾԵԼ
3. Այն առողջության կենտրոնները, որոնք ունեն հիվանդանոցային բաժին պարտավոր են ունենալ «անտիգյուրզին» հակաթույնը և օձի խայթոցից տուժածների բուժօգնությունն իրականացնել հետևյալ մոտեցմամբ.
ա) Կատարել «անտիգյուրզինի» ներարկում, մինչ այդ ներ 1-2 մլ. ցանկացած հորմոնալ պրեպարատ:
«Անտիգյուրզինի» ներարկումն իրականացվում է «Բեզրեդկայի մեթոդով»:
Նախաբազկի ներսային մակերեսի 1/3 հատվածում կատարվում է հակաթույնի ենթամաշկային ներարկում, սկզբում 0,1 մլ.-ը, այնուհետև` 15 րոպե անց, ալերգիկ ռեակցիայի բացակայության դեպքում` 0,25 մլ.: Այնուհետև, ևս 30 րոպե անց` սրվակում մնացածը:
Բացված սրվակն անհրաժեշտ է պահել սենյակային ջերմաստիճանում, մութ տեղում և ծածկել ստերիլ տամպոնով:
բ) Տուժողին (պատգարակի վրա, քանի որ որ նա ինքնուրույն չպետք է քայլի) անհրաժեշտ է է հնարավորինը շուտ տեղափոխել տոքսիկոլոգիայի կամ ռեանիմացիայի բաժին ունեցող հիվանդանոց: Հաստատությունում սանիտարական տրանսպորտի բացակայության դեպքում պետք է հրավիրել տվյալ տարածաշրջանի սպասարկումն ապահովող շտապօգնություն` մինչ այդ ձեռնակելով վերը թվարկված բոլոր նախազգուշական միջոցառումները:

ԲՈՒԺՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԱՐԻՃՒ ԽԱՅԹՈՑԻ ԴԵՊՔՈՒՄ
Վերջին տարիներին Հայաստանում հաճախակի արձանագրվում են կարիճի խայթոցի դեպքերը: Կարիճները հիմնականում բնակվում են չոր ու տաք վայրերում, լեռների հարավային լանջերին, հաճախ` Արարատյան դաշտավայրում:
Հայաստանում կա երկու տիպի կարիճ: Ամենահաճախ պատահողը գույնզգույն կարիճն է (Buthus eupeus): Սա դեղնադարչնագույն է և մուգ բծեր ու գծեր ունի մեջքի վրա: Երկարությունը մոտ 4-5 սմ է:

Սև կարիճ: Ինչպես կարելի է եզրակացնել անվանումից, այս կարիճները մուգ գույն ունեն և ավելի խոշոր են, քան գույնզգույն կարիճները: Եվ շատ թունավոր են, տարվա բոլոր եղանակներին: «Դրանք նեյրոտոքսիկ թույն ունեն, որը երբեմն ավելի վտանգավոր է, քան օձի թույնը»:

Կլինիկական ախտանիշները . Կարիճի խայթոցի տեղը ուժեղ ցավում է, կարմրում և բշտում: Սրտի ռիթմը արագանում է, մարմնի ջերմաստիճանը` բարձրանում, սկսվում է ուժեղ գլխացավ, սրտխառնոց:
Բուժօգնության կազմակերպումը. Կարիճի խայթոցի դեպքում անհրաժեշտ է ներարկել ցավազրկող, հակաալերգիկ, հորմոնալ դեղեր և տուժողին անհապաղ հիվանդանոց հասցնել: Հակաթույն չկա, բայց հիվանդանոցներում կարիճների խայթոցները բավական արդյունավետ բուժում են, և մահացու դեպքերի թիվը շատ փոքր է: