Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մայիսի 13-ին Ստամբուլում կայացած Կովկասին նվիրված միջազգային կոնֆերանսը Թուրքիայի հակառուսական գործունեության վառ օրինակ էր: Կոնֆերանսի արդյունքում ընդունվեց խիստ հակառուսական հռչակագիր` «Միացյալ, անկախ Կովկասի» վերաբերյալ, որում Հյուսիսային Կովկասի ժողովուրդներին համախմբվելու և ռուսական լծից ազատագրվելու կոչ էր արվում: Ակնհայտ էր, որ այդ կոնֆերանսը կազմակերպվել էր պետական հովանավորությամբ:
 
Ըստ թուրքական ԶԼՄ-ների` կոնֆերանսին ողջույնի խոսք էին հղել նախագահ Ա. Գյուլը, մի շարք նախարարներ ու պաշտոնյաներ: Թուրքական ու միջազգային լրատվամիջոցները այդ իրադարձությունը հատուկ ուշադրության կենտրոնում պահեցին և լայնորեն շրջանառեցին: Դրան հետևեց Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի` Թուրքիային ուղղված հերթական «զգոնության կոչն» ու այդ միջոցառման դատապարտումը: Վերոնշյալ իրադարձությունը կրկին առիթ հանդիսացավ անդրադառնալու երկու երկրների հարաբերությունների «տարիմաստությանը»:

Այն, որ ռուս-թուրքական հարաբերությունները վերջին տարիներին գտնվում են քաղաքական բարձր մակարդակում, զարգանում է երկկողմ առևտրատնտեսական համագործակցությունը, էներգետիկ ոլորտում գործակցությունը, ակնհայտ է և հատկապես վերջին տասնամյակում այդ հարաբերությունները գնալով թե քաղաքական, թե տնտեսական հարթությունում զարգացման լուրջ դինամիկա գրանցեցին:

Երկկողմ հարաբերությունները ներկայում կառուցված են այն սկզբունքի վրա, որ որքան հնարավոր է պետք է մեկն առավելագույնն ստանա մյուսից այդ հարաբերություններում ու որքան հնարավոր է` շատ: Ստացվել է այնպես, որ երկու երկրների հարաբերությունների որոշ հանգուցային խնդիրներ ուղղակի տեղափոխվել են «աչք փակելու» մակարդակ, որպեսզի երկկողմ հարաբերությունների զարգացման երկուստեք շահավետ դինամիկան չխաթարվի:

Չնայած զարգացող հարաբերություններին` երկու երկրների աշխարհառազմավարական շահերն ու հավակնությունները հակադիր են, ինչը դրսևորվում է դեռևս միայն քաղաքական խորհրդակցությունների ֆորմատի մեջ:

Որոշ վերլուծաբաններ իրենց հոդվածներում հակված են ռուս-թուրքական հարաբերությունները բնութագրելու որպես ռազմավարական, սակայն այդ հարաբերությունները գտնվում են ուղղակի կարճաժամկետ օգտապաշտական համագործակցության փուլում, որը չի ենթադրում և հիմքեր էլ չկան դրանք տեղավորելու ռազմավարական գործընկերության մեջ:

Արդեն իսկ աշխարհառազմավարական ու ռազմաքաղաքական շահերի, մոտեցումների ու դիրքորոշումների համատեքստում աստիճանաբար ցայտուն հակադիրություն են ստանում և գնում բացահայտ այդ շահերի բախման: Մերձավոր Արևելքում ընթացող զարգացումները, ՆԱՏՕ-ի միասնական ՀՀՊ համակարգը և այլն, արդեն իսկ մեծ հաշվով ի ցույց են դնում ռուս-թուրքական աշխարհառազմավարական զինադադարի քայքայման նախանշանները: Միջազգային դինամիկ զարգացումները առաջիկայում ռուս-թուրքական հարաբերությունները սրելու նոր միտումներ ի հայտ կբերեն: Ռուս-թուրքական հարաբերությունները չնայած երկկողմ տնտեսական-էներգետիկ համագործակցության ընդլայնմանը, ռազմաքաղաքական առումով չի կարելի ասել փոխվստահություն վայելող և այդ երկրների միջև հարաբերությունները գրեթե միշտ գտնվել են փոխադարձ անվստահության մթնոլորտում, ինչպես օրինակ` թուրք-իրանական հարաբերություներն են:

Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական հավակնություններն ու ռազմաքաղաքական շահերը հատկապես Ռուսաստանի անվտանգության տեսանկյունից խնդրահարույց են և դրանք միշտ էլ ունեցել են ակնհայտ դրսևորումներ: Մեծ հաշվով, Ռուսաստանի ու Թուրքիայի ռազմավարական մոտեցումներն ու շահերը բախվել են ու բախվում են մի շարք տարածաշրջաններում` Կովկասյան-Սևծովյան, Կենտրոնասիական, բալկանյան ու մերձավորարևելյան: Եթե միջազգային զարգացումներում ու աշխարհաքաղաքական գործընթացներում երկու երկրների միջև շահերի որոշ անհամապատասխանությունը կարող է գտնվել «քաղաքական խորհրդակցությունների մակարդակում», ապա օրինակ Կովկասում թուրքական շահերը հարցականի տակ են դնում Ռուսաստանի անվտանգությունը:

Թուրքիայի կողմից հակառուսական գործունեության լավ հարթակ է հանդիսանում Հյուսիսային Կովկասը: Հատկապես 1990-ական թվականներին Հյուսիսային Կովկասում ակտիվություն դրսևորած Թուրքիայի համար ներկայում էլ այդ հնարավորությունները կորսված չեն, և դեռևս թուրքական կողմն այն պահում է իր լծակների դաշտում: 2004թ. դեկտեմբերին, Կաբարդինո-Բալկարիայի անվտանգության ծառայության պետ Ս. Ուշակովը լրագրողների հետ զրույցում նշել էր, որ հանրապետությունում աճել են մի շարք երկրների, այդ թվում` Թուրքիայի հատուկ ծառայությունների հետախուզական-սադրիչ գործողությունները:

Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Ս. Իվանովը 2004թ. սեպտեմբերի 28-ին Եվրոպայի Խորհրդի մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Ալվարո Հիլ Ռոբլեսի հետ զրույցում հայտարարել էր, որ Թուրքիան Հյուսիսային Կովկասում ահաբեկչության և անջատողականության ակտիվ կազմակերպիչներից էր: Իսկ 2005թ. սկզբին ԱՄՆ կատարած իր այցի ընթացքում, նա հայտարարել էր, որ «ռուս-թուրքական հարաբերությունների գլխավոր խնդիրը ահաբեկչության դեմ պայքարի երկակի ստանդարտներն են»` հավելելով, որ Չեչնիայում սպանված իր քաղաքացիների առումով Թուրքիան հանդիսանում է ռեկորդակիր երկիր: Նման հայտարարություն նրա կողմից արվել էր նաև 2004թ. անվտանգության հարցերով Մյունխենում անցկացված կոնֆերանսի ժամանակ: Ամերիկյան «Ջեյմսթաուն» վերլուծական հիմնադրամի 2005թ. մայիսի 5-ի հրապարակման մեջ, հղում կատարելով ռուսական պաշտոնական տվյալներին, նշվում էր, որ 1999-2004 թթ. ընթացքում Չեչնիայում սպանվել է ավելի քան 2 տասնյակ թուրք գրոհային:

Վերջին տարիներին ի հայտ եկած փաստերը վկայում են, որ Թուրքիան Հյուսիսային Կովկասում և ոչ միայն, համապատասխան գործունեության ծավալման առումով դեռ «կենսունակ երկիր» է` իր տնտեսական, գաղափարական ու ռազմական բաղադրիչներով: Նման «կենսունակության» արտահայտումն են Կովկասում ակտիվությունը, Աբխազիայի, Ղրիմի նկատմամբ էքսպանսիոնիստական քաղաքականությունը, որն ուղղակի առնչվում է ռուսական շահերին: Այլ հարց է, թե որքանով են Ռուսաստանում համարժեք գնահատում թուրքական «կենսունակությունը»: Կարելի է զուգահեռներ անցկացնել 1920-ական թվականների հետ, երբ Թուրքիան բացահայտ քայլեր էր իրականացնում Հյուսիսային Կովկասը Ռուսաստանից «ազատագրելու» ուղղությամբ և նույնիսկ այն ժամանակ, երբ քեմալական իշխանությունները Բոլշևիկյան Ռուսաստանին համարում էին իրենց դաշնակիցն ու օգնություն ստանում. այս առումով Թուրքիայի հավակնություններն ու գործելաոճը չի փոխվել:

Նման միջոցառման անցկացումը պետական հովանավորությամբ նոր հարված էր Ռուսաստանի խիստ օգտապաշտական քաղաքականությանն ու մոտեցումներին: Դրա անցկացումը պատահական չէր հատկապես այն զարգացումներին ֆոնին, որ միջազգային հարթությունում ու աշխարհաքաղաքական զարգացումներում երկկողմ հարաբերություններում առաջանում են լուրջ հակասություններ, որոնք էլ ավելի սրվելու միտում ունեն: Վաղ թե ուշ, Ռուսաստանի աշխարհաքաղաքական ու անվտանգության շահերը առարկայորեն բախվելու են Թուրքիայի հավակնությունների հետ, որոնք կարող են քաղաքական մակարդակից այն կողմ անցնել: