Զեկույց. Ընտանեկան խնամքից զրկված երեխային տրամադրվող օժանդակությունը որոշվում է պատահական հիմունքներով
«ՀՀ օրենսդրությամբ ` «առանց ծնողական խնամքի երեխա» (ԱԾԽ) հասկացությունը խիստ նեղ է սահմանված, մինչդեռ միջազգային օրենսդրությունն առավել համընդգրկուն սահմանում է նախատեսում: Համաձայն «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի, ԱԾԽ է համարվում 18 տարին չլրացած այն երեխան, որի ծնողները մահացել են, զրկվել են ծնողական իրավունքներից, ճանաչվել են անգործունակ, խուսափում են երեխաների դաստիարակությունից կամ նրանց իրավունքների և շահերի պաշտպանությունից, ինչպես նաև օրենքով սահմանված կարգով ճանաչվել են մահացած, անհայտ բացակայող կամ անհայտ են: ԱԾԽ մնացած երեխաների գիշերային խնամքն ու դաստիարակությունն իրականացնող մասնագիտացված հաստատություններում երեխաների թվի վերաբերյալ կամն ոչ հստակ վիճակագրական տվյալներ»:
Այս մասին ասված է ՄԱԿ-ի երեխայի իրավունքների մասին կոնվենցիայի համաձայն ներկայացված ՀՀ երրորդ և չորրորդ պարբերական զեկույցներում, որ մշակվել է «World Vision International» միջազգային բարեգործական կազմակերպության հայաստանյան մասնաճյուղի և 45 հասարակական կազմակերպությունների կողմից Եվրոպական միության կողմից ֆինանսավորվող «Հայաստանում երեխաների նկատմամբ բռնության նվազեցում» ծրագրի շրջանակներում:
Զեկույցի համաձայն` Հայաստանում առհասարակ չի վարվում պաշտոնական վիճակագրություն այլընտրանքային խնամքի վերաբերյալ: Խնամքի հանձնելու ընթացակարգերը ևս լավ մշակված չեն. խնամքի հանձնելուց առաջ համապարփակ նախնական գնահատում չի կատարվում և հետագա վերահսկողություն չի իրականացվում.
«Ընտանեկան խնամքից զրկված երեխային տրամադրվող օժանդակությունը որոշվում է պատահական հիմունքներով` կախված խնամակալության և հոգաբարձության մարմնի որոշումից, որն ի դեպ, չունի որոշման ընդունման հստակ չափորոշիչներ և որոշում ընդունելիս հիմնականում առաջնորդվում է սուբյեկտիվ գործոններով: Իսկ խնամակալության կամ հոգաբարձության հանձնելուց հետո գործնականում հսկողություն չի իրականացվում, ստուգելու համար, թե արդյոք երեխայի շահերից է բխում խնամակալության կամ հոգաբարձության ներքո գտնվելը»,- ասված է զեկույցում:
Հեղինակները մատնանշում են նաև խնդիրները, այն է` այսօր Հայաստանում գոյություն չունեն դժվարին իրավիճակում հայտնված երեխաների հիմնախնդիրների բացահայտման մեխանիզմներ (ՄԵՊԲ-ները, որոնք կոչված են իրականացնելու ուղղորդման գործառույթը, ունեն սահմանափակ մարդկային և նյութական ռեսուրսներ) և նման երեխաների համար գործում են սակավաթիվ հաստատություններ` մանկատներ, գիշերային խնամքի կենտրոններ, ցերեկային կենտրոն, խնամքի կենտրոններ և այլն: Խնդիր է նաև այն, որ նախականխման, կանխարգելման և վաղ միջամտության իրավիճակների համար նախատեսված են միայն ցերեկային կենտրոններ, ինչի հետևանքով էլ ծառայությունների քարտեզագրումը շատ թույլ է, բացի այդ` ծառայությունները անհամաչափ են բաշխված ՀՀ տարածքում և համապետական ծածկույթ չեն ապահովում.
«Այդ ծառայություններից օգտվելու պայմաններն էլ հստակ սահմանված չեն, կամ ամրագրված են այնպես, որ որոշակի սահմանափակումներ են ներառում: Օրինակ, պետական նպաստ չստացող երեխաները չեն կարող օգտվել խնամքի հաստատությունների մատուցած ծառայություններից: Անհրաժեշտ է, որպեսզի առաջարկվող ծառայությունները համաչափ բաշխվեն համայնքային և մարզային մակարդակներում և դրանցից օգտվելու պայմանները հստակ սահմանվեն` ելնելով երեխաների կարիքներից և հավաստիանալով, որ երեխաների ոչ մի խումբ զրկված չէ համապատասխան ծառայություններից օգտվելու հնարավորությունից: Եվ սա վերաբերում է և պետական, և մասնավոր ծառայություններին»,- ընդգծել են հեղինակները:
Հաջորդիվ նրանք անդրադառնում են խնամքի հաստատություններում կատարվող թե նյութական , թե ոչ նյութական ներդրումներին` ընդգծելով, որ թերևս ավելի փոքր ներդրում անելով մյուս ոլորտներում, հնարավոր կլինի շատ ավելի մեծ սոցիալական արդյունք ստանալ. «Հայտնի փաստ է, որ կենսաբանական ընտանիքներն ավելի մեծ հնարավորություն ունեն սոցիալական տեսանկյունից ավելի լավ երեխաներ մեծացնել: 6 հազար երեխա մինչև 2006 թ. սեպտեմբերի 1-ը տեղավորված էին հատուկ հաստատություններում, որոնց վերափոխման արդյունքում 2009թ-ի դրությամբ Հայաստանում գործում են յոթ խնամքի ու պաշտպանության հաստատություններ` նախկին 17-ի փոխարեն, և սպասարկում են 800 երեխա: Բեռնաթափումը պետք է տեղի ունենար երեխայի աջակցության փաթեթի տեղափոխման տեսքով, սակայն տեղի ունեցավ մեխանիկական տեղափոխում:
Մանկատներում երեխաների տեղավորման պայմանների խստացման հետևանքով ավելի քիչ թվով երեխաներ հիմա հնարավորություն ունեն տեղավորվել մանկատներում: Այժմ մանկատներում երեխաների ընդգրկվածության թիվը նվազում է, սակայն սա պայմանավորված է ոչ թե այն հանգամանքով, որ երեխաները վերադառնում են ընտանիք, այլ նրանով, որ տեղիէ ունենում երեխաների թվի մեխանիկական նվազում նորերին չընդունելու հաշվին: Բեռնաթափումը պետք է ենթադրեր տրամաբանական քայլերի շղթա, որը նման երեխաներին մանկատանը տեղավորելու փոխարեն կտրամադրեր այլ տիպի ծառայություններ` ընդգրկելով ընտանիքի խնդիրների վերհանումը և լուծումը, որը, ցավոք, տեղի չունեցավ:
Այժմ հաճախ մանկատանը տեղավորելու փոխարեն երեխաներն ընդգրկվում են պետության ենթակայության տակ գտնվող խնամքի ու պաշտպանության հաստատություններում, իսկ այդ հաստատությունների աշխատակիցները իրենց գործառույթները պատշաճ կարգով չեն ընկալում»:
Այս ամենից հետո հեղինակները հանդես են գալիս առաջարկություններով, որոնք ունակ են ստեղծված իրավիճակը բարելավել հօգուտ երեխայի իրավունքների: Մասնավորապես, անհրաժեշտ է վերանայել ներպետական օրենսդրությամբ ամրագրված «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխա» հասկացության սահմանումը, ինչպես նաև հստակ սահմանել առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխայի կարգավիճակ տալու չափորոշիչները.
«Նաև սահմանել ԱԾԽ մնացած երեխաների իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մարմինների լիազորությունների շրջանակը, փոխհամագործակցության ձևերը և մակարդակը` ի նպաստ համակարգի ամբողջացմանը, աշխատանքների ավելի արդյունավետ կոորդինացմանը, ավելորդ կրկնողությունների վերացմանը, յուրաքանչյուր մարմնի մասնագիտական ռեսուրսների ուժեղացմանը և այլն»,- ասված է աջարակությունների թվում:
Հեղինակների կարծիքով, անհրաժեշտ է նաև ողջ հանրապետության տարածքում ստեղծել վերականգնողական կենտրոնները:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Թովմասյանը՝ Նանուշյանին. Նշել եք՝ ծրագրի իրականացումը պայմանավորված է օրենքով, բայց օրենքը չկա
