Ա. Հովհաննիսյան. Ադրբեջանական ագրեսիայի տարբեր դրսևորումներն ու առաջնային նպատակները
«Տարածաշրջանային բավականին բարդ զարգացումների ներքո ավելի թափանցիկ են դառնում Ադրբեջանի ագրեսիվ և ոչ կառուցողական քայլերը: Հարևանների հետ ունեցած խնդիրները, հայ տեսակի նկատմամբ խորը ատելությունը, մշտական դիվերսիոն և հրադադարի ռեժիմի խախտումները, ներքին հասարակական լարվածությունը և այլ հանգամանքներ ստեղծում են այն նախադրյալները որպեսզի ցանկացած պահի տարածաշրջանը պայթի»,- անդրադառնալով հայ-ադրբեջանական սահմանին Ադրբեջանի կողմից իրականացված դիվերսիոն գործողություներին, ինչպես նաև՝ Ադրբեջանի խնդրահարույց հարցերին՝ Panorama.am-ի հետ զրույցում ասաց ռազմական փորձագետ Արծրուն Հովհաննիսյանը:
Ըստ բանախոսի՝ Ադրբեջանի համար առաջնային խնդիրներ են և´ Իրանի հետ ունեցած հակասությունները, և´ Թուրքմենիայի հետ ունեցած տարածքային վեճերը:
«Հայկական տարածքների և հայկական ամեն ինչի նկատմամբ ադրբեջանական վերաբերմունքն ավելի քան պարզ ու հստակ է` ատելություն ու թշնամանք արյան մակարդակով, ատելություն դիմացինի ֆիզիկական գոյության իրավունքը հարցականի տակ դնելու մակարդակով (ի դեպ, հատուկ նշենք, որ սա հենց ցեղասպանության կոնվենցիայի կարևոր բաղադրիչներից մեկն է): Դրա ապացուցման համար առանձին փաստերի կարիք չկա. Նախագահի հայտարարություններից մինչև սահմանային միջադեպերը ավելի քան շատ են: Ինչպես պարզվում է այս ամենից զատ Ադրբեջանում աչք ունեն նաև Վրաստանի հողերի նկատմամբ: Խնդիրն այստեղ ևս մակերեսային չէ, ուղղակի արտաքին ազդեցիկ ուժերի ճնշման տակ հակամարտությունը չի զարգանում:
Այս բոլոր խնդիրներն առանձին և խորը քննության առարկա են: Առաջին հայացքից, իհարկե, մենք նախ պետք է և զբաղվում ենք Ադրբեջանի հակահայկական քայլերի վերլուծությամբ: Սակայն կարծում ենք, որ իր մնացած հարևանների հետ ունեցած այլ խնդիրները ևս կարևոր են արհեստական այդ երկրի բնույթը հասկանալու և այն ավելի կանխատեսելի դարձնելո´ւ նպատակով: Մասնավորապես հետաքրքիր է խորհրդային նախկին հանրապետություններից մեկի` Թուրքմենիայի հետ ունեցած վիճելի ծովային ջրերի հարցը: Այդ հարցը գոյություն ունի դեռ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո, քանի որ այդ տարածքային ջրերը կիսված չեն մինչև օրս: Մյուս կողմից նման հարց կա Կասպից ծովի բոլոր երկրների միջև, սակայն խնդիրը պատերազմի վերաճման վտանգ չկա մյուս դեպքերում: Խնդիրն այստեղ ավելի քան պարզ է` առանցքում նավթահանքերն են: Արդբեջանն առանց նավթի ներկայումս իրենից ոչինչ այլևս չի ներկայացնում»,- ասաց Ա. Հովհաննիսյանը:
Նա նշեց, որ Ադրբեջանի տնտեսական ողջ ներուժը, քաղաքական փխրուն կայունությունը, Ալիևյան վերնախավի կարողությունը և այլն հիմնված է միայն նավթի վրա:
«Այսինքն՝ ամեն ինչ կապված է այդ նավթի հետ: Արցախյան պատերազմը, որն ինչպես ադրբեջանում են ներկայացնում դեռ առջևում է, ևս սնվում է ու սնվելու է այդ նավթի եկամուտներից: Այսինքն՝ նավթն այս երկրի և հասարակության սիրտն է առանց դրա այն կարող է ընդհանրապես գոյություն չունենալ: Իհարկե, առաջին հայացքից մի փոքր տարօրինակ կարող է հնչել այն միտքը, որ 21-րդ դարում ինչ որ պետության հիմքը կարող է կազմել որևէ մեկ ոլորտ, իսկ գոյությունը կարող է հարցականի տակ դրվել: Սակայն ինչպես ցույց է տալիս քիչ թե շատ խորը վերլուծությունը դա միանգամայն բնական է արհեստական բոլոր այն երկրների համար, որոնց ստեղծումը, գոյությունը և ապագան ոչ մի օբյեկտիվ հիմք չունի և խիստ կախված է իրենց ստեղծողների կամքից: Ահա այստեղ է, որ պարզ է դառնում այն պարզ ճշմարտությունը, որ Ադրբեջանի համար Թուրքմենիայի հետ պատերազմը ինչ որ առումով ավելի օրհասական է, քան ակտիվ մարտական գործողությունների վերսկսումը հայկական պետությունների հետ»,- ասաց փորձագետը:
Ա. Հովհաննիսյանը նշեց, որ միջազգային շատ հեղինակավոր կառույցները կարծում են, որ ադրբեջանական նավթն առնվազն անսպառ չէ և եթե մոտ ապագայում նոր հորատանցքեր չգտնվեն, ապա այդ ոլորտը կարող է դադարել եկամուտներ բերել Բաքվին:
«Գործերը փայլուն չեն ընդհանուր ածխաջրածինների ոլորտում: «ՆԱԲՈՒԿՈ» ծրագրի վիժումը արդեն ակնհայտ է: Ահա այս պարագայում է, որ Թուրքմենիայի հետ նոր ածխաջրածինների, ասել է թե հետագա կյանքի իրավունքի համար պատերազմն ավելի առարկայական է: Ադրբեջանը վերջին 5 տարում Կասպից ծովի ավազանի հատվածի ռազմականացման համար ավելի մեծ գումարներ է ծախսել քան հակահայկական ուղղությամբ, ուղղակի Ալիևյան վարչակազմը դա քողարկում է Արցախյան հիմնահարցով: Ջրասուզակ դիվերսանտների ստորաբաժանման ստեղծումը, նոր պարեկային նավերը, հականավային հրթիռները, ծովային տարածքների հսկողություն իրականացնող ԱԹՍ-ները, նավային ՀՕՊ-ի համակարգերը, հարթավայրային տարածքների հեռահար հսկողության ռադիոտեղորոշման կայանները, Ափշերոնի թերակղզում տեղակայված ՀՕՊ միջոցները և կործանիչ ինքնաթիռները ոչ մի դեպքում չեն կարող կիրառվել հայկական ուժերի դիմաց:
Իսկ դրանք հիմնականում կազմում են Ադրբեջանի վերջին տարիների թանկարժեք ձեռքբերումները: Այդ սպառազինությունը կարող է առաջին հերթին կիրառվել ծովային թատերաբեմում որտեղ կա երկու հակառակորդ` Թուրքմենիա և Իրան: Ի դեպ, նշենք, որ այս երկու երկրները ևս մտել են համապատասխան սպառազինության մրցավազքի մեջ: Թուրքմենական նավատորմը շատ արագ է զարգանում, ռազմաօդային ուժերն արագորեն համալրվում ու հզորանում է, օդաչուները հաճախակի են թռիչքներ կատարում ծովի վրա, իսկ Իրանն այդ հարցին վերաբերվում է առանձին հետևողականությամբ: Առնվազն առկա է այդ իբր թաքուն մրցավազքը »,- ասաց Ա. Հովհաննիսյանը:
Նրա փոխանցմամբ՝ սակայն, եթե Թուրքմենիայի դեպքում ամեն ինչ ավելի քան պարզունակ է` պայքար գոյատևման նյութական միջոցների համար, ապա
Իրանի դեպքում հարցն ավելի խորքային է:
«Իրանի հետ Ադրբեջանի հակասություններն ավելի հին արմատներ ունեն: Այդ հակասությունները ընկած են հենց այդ արհեստական պետության ստեղծման մեջ: Այստեղ մի փոքր պիտի անդրադառնանք Ադրբեջան կեղծ պետության հիմքերին:
Պանթուրքիստական Ադրբեջան նախագծի կայացմանն օբյեկտիվորեն նպաստեց նաև մի հին կեղծարարություն: Ցարական Ռուսաստանում` Իրանից նոր տարածքներ պոկելու հեռահար նպատակներով, գիտական շրջանառության մեջ էր դրվել Ադրբեջան և Իրանական Ադրբեջան տեղանունները: Իրանի նկատմամբ տարածքային հավակնությունները ցարական Ռուսաստանից ժառանգած ԽՍՀՄ-ում շրջանառության մեջ դրվեց «ազերի» արհեստական էթնոնիմը. հանգամանք, որն անուղղակիորեն ձեռնտու էր նաև Թուրքիային: Այսօր գիտական շրջանակներում այդ մասին լայնորեն գրվում է, որ անունը կապված է Ատրպատականի հետ, որը ոչ մի կապ չի կարող ունենալ ներկայիս պետության և առավել ևս այնտեղ ապրող խառը թուրք-թաթարական կամ իրանական ցեղերի հետ: Զարմանալի մի բան էլ կա այս կեղծարարությունների մեջ: Սովորաբար տվյալ տարածքի բնիկների անունով է կոչվում տարածքը կամ պետությունը, սակայն իրենց դեպքում հնարած էթնոսը ստանում է անուն իր տեղանունից: Ադրբեջանի խորհրդայնացումից հետո, Թուրքական ազդեցությունն ադրբեջանցիների վրա, իհարկե, նվազեց, այդուհանդերձ Ադրբեջանի թուրքերի մոտ թուրքական ընդհանրականության զգացողության պահպանման համար լեզվամտածողության և սովորութային ընդհանրություններն արդեն քիչ չէին»,- ասաց նա:
«Արդեն երկար ժամանակ է, որ արևմուտքը ստեղծում է հակաիրանական դաշինք, որտեղ Ադրբեջանին «պատվավոր» տեղ են հատկացնում: Սակայն Բաքուն շատ լավ հասկանալով, որ խաղը կարող է շատ վտանգավոր լինել, այնուամենայնիվ, միանգամից համաձայնություն չի տալիս, կամ ինչպես ասում են գինը թանկացնում է:
Ադրբեջանի վերջնական պատասխանի ձգձգմամբ կարելի է բացատրել վերջերս Եվրատեսիլի ներքո Ադրբեջանի հասցեին հնչեցված բավականին կոշտ քննադատությունները արևմուտքի կողմից, ինչպես նաև Մոսկվայից չուշացած ռազմավարական համագործակցությունը խորացնելու առաջարկը: Դրանք բոլորն էլ, իհարկե, գործոններ են, սակայն մարտավարական գործոններ, իսկ գլխավորն այն է, որ Ադրբեջանը փաստորեն այս կամ այն կերպ մասնակցում է հակաիրանական գործընթացներին»,- հավելեց բանախոսը:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Թովմասյանը՝ Նանուշյանին. Նշել եք՝ ծրագրի իրականացումը պայմանավորված է օրենքով, բայց օրենքը չկա
