Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Թուրքիայի կողմից ղարաբաղյան խաղաքարտն ազատ շահարկվում է: Որոշ թուրք մասնագետներ գտնում են, որ սա ոչ այնքան սկզբունքային է, որքան այն օգտագործվում է ավելի թանկ վաճառելու համար: Ցանկացած պահի, երբ որոշակի խնդիրներ կծագեն Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերություններում, Թուրքիան այդ լծակն ավելի թանկ գնով կարող է վաճառվել Հայաստանին»,-Panorama.am-ի հետ  զրուցում նշել է Երևանի պետական համալսարանի Միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի դոցենտ, պատմական գիտությունների թեկնածու Վահրամ Պետրոսյանը:
Տարածաշրջանային քաղաքական զարգացումների վերաբերյալ նրա հետ կայացած  հարցազրույցը` ստորև:


- Պարոն Պետրոսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Իրանի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումները:
-Իրանի շուրջ քաղաքական զարգացումները պետք է թերևս դիտարկել Մեծ Մերձավոր Արևելք գաղափարի և ԱՄՆ-ի հետսառըպատերազմյան ռազմավարության շրջանակներում:
Ամերիկյան հեղինակավոր փորձագետների շրջանում այն կարծիքն է տարածված, որ հարցն այն չէ, թե կլինի՞ Իրանի վրա հարձակում, թե ոչ, այլ այն, թե ե՞րբ կլինի այդ հարձակումը: Նման զարգացումները դժվար է կանխատեսել, սակայն ամերիկյան փորձագետները գնալով ավելի են հակվում այդ հարցադրմանը: Հարձակմանը դեմ հանդես եկող փորձագետներն էլ իրենց տեսակետները հիմնավորում են այնպես, որ հարձակումը չի երաշխավորում լիակատար հաջողությունը կամ նույնիսկ հաջող լինելու դեպքում չի երաշխավորվում, որ ԻԻՀ-ն լիովին ու վերջնականորեն կհրաժարվի իր մտադրությունից: Բացի այդ, ԱՄՆ-ի հարձակման պարագայում Իրանի ռեժիմին ընդդիմադիր ուժերը հայրենասիրական զգացումներից ելնելով կարող են համախմբվել հարձակվողների դեմ: Կարևոր է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ Իրանն իր միջուկային օբյեկտների մեծ մասը տեղաբաշխել է ազգային փոքրամասնություններով բնակեցված շրջաններում, օրինակ` ադրբեջանաբնակ Թավրիզում և քրդաբնակ Քերմանշահում: Եվ հարվածների դեպքում տուժելու է տեղի բնակչությունը: Նրանք նշում են, որ եթե պատժամիջոցները, ճնշումը, ցանցային հարձակումներն ու իրանցի գիտնականներից ոմանց հեռացումն ասպարեզից արդյունքներ չտան, ԱՄՆ-ին մնում է միայն հաշտվել միջուկային Իրանի գոյության հետ ու նոր հարաբերությունների մոդելներ մշակել:
Իսկ հարձակմանը հակված փորձագետները նշում են հետևյալ փաստարկները, որ միջուկային զենքին տիրապետող Իրանի դեմ հարձակումից ավելի վատ կարող է լինել միայն միջուկային զենքին տիրապետող Իրանը: Ի պատասխան այն իրողությանը, որ ինչպիսի հակաքայլերի կարող է դիմել ` Հորմուզի նեղուցի փակելը, նավթային գների հնարավոր աճը, ահաբեկչական կազմակերպությունների գործողությունների ակտիվացում և այլն, փորձագետները նշում են, որ եթե նույնիսկ այս պարագայում խոսում ենք նման վտանգի մասին, ապա միջուկային զենք ունեցող Իրանն է´լ ավելի վտանգավոր կլինի, որովհետև այդ լծակներից, բնական է, չի հրաժարվելու: Նշվում է, որ Իրանի արձագանքն ավելի թույլ կլինի, եթե ԱՄՆ-ը շեշտի, որ իր նպատակը միայն միջուկային զենք ունենալու մտադրությունից Իրանին հեռացնելն է, այլ ոչ թե Իրանի իսլամական հանրապետության ռեժիմի հեռացումն իշխանությունից:
Այն փորձագետները, որոնք կողմ են հարձակմանը, նշում են նաև հետևյալ փաստարկանրը: Առաջին` Մերձավոր և Միջին Արևելքում ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության իրականացման համար Իրանն իր հետ կբերի որոշակի խնդիրներ: Երկրորդ` ԱՄՆ-ի բազմաթիվ դաշնակիցներ Իրանի միջուկային զենք ունենալուց հետո էլ ավելի անզիջում կգտնվեն պահանջների հարցում և իրենք նույնպես կպահանջեն միջուկային տեխնոլոգիաներ: Խոսքն, օրինակ, Սաուդյան Արաբիայի և Թուրքիայի մասին է, որոնք, տեսնելով, որ հավասարակշռությունը խախտվել է, իրենց խոցելի կզգան և միջուկային զենք կպահանջեն:

- Այսինքն` խնդիրն ավելի գլոբալ է, քանի որ Իրանից հետո մի շարք այլ երկրներ կձգտեն միջուկային զենք ունենա՞լ:
-Հաշվի առնելով Միջուկային զենքի չտարածման վերաբերյալ պայմանագիրը, որ ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի հավանությանն է արժանացել 1968 թ. հունիսի 12-ին և ուժի մեջ մտել 1970 թ. մարտի 5 -ին (ի դեպ պայմանագրի մասնակիցներ չեն հանդիսանում Իսրայելը, Հնդկաստանը, Պակիստանը և ԿԺԴՀ-ն, սակայն պայմանագրի մասնակից տասնյակ երկրների շարքում են Թուրքիան, Իրանը, Սաուդյան Արաբիան, նաև Հայաստանն ու Ադրբեջանը), այդուհանդերձ կարելի է նշել, որ այն իրողությունները, որ զսպում էին ԽՍՀՄ-ի ու ԱՄՆ-ի միջև միջուկային պատերազմը, գոյություն չունեն Իրան-Իսրայել հարաբերություններում: Առաջին, Իրանի ու Իսրայելի պարագայում նրանց մեծ տարածք չի բաժանում, իսկ երկրորդ` ԱՄՆ-ի ու ԽՍՀՄ-ի դեպքում կարճ ժամանակի մեջ փոխադարձ հարված հասցնելու հնարավորության առկայությունը զսպող հանգամանք էր հանդիսանում: Կար նաև կողմերի միջև բնականոն հարաբերությունների, մշտական շփման ու վիճելի խնդիրների շուրջ երկխոսության գործոնը: Իրանի և Իսրայելի դեպքում այս ամենը բացակայում է, և առաջինը հարվածողը միանշանակ առավելություն է ստանում:

- Ինչպիսի՞ սխեմա կարող է գործառնել Իրանի պարագայում:
-Այն մոդելները, որ կարող էին գործառնել, Իրան-Իսրայել համատեքստում` Իրանի միջուկային զենքին տիրանալու դեպքում, ուղղակի չեն կարող աշխատել, քանի որ չկան հարաբերություններ Իրանի ու Իսրայելի միջև, իսկ այդպիսի հարաբերությունների կառուցման մասին խոսելը ներկա իրավիճակում ընդհանրապես ուտոպիա է:

- Այս գործընթացներում ինչպիսի՞ն է Թուրքիայի դերակատարությունը:
Գիտեք, մի հետաքրքիր իրողություն կա` Դավութօղլուի «զրո պրոբլեմ հարևանների հետ» քաղաքականությունը կարելի է փոխարինել «զրո հարաբերություններ որոշ հարևանների հետ» հասկացությամբ: Սիրիայի ներքին հարցերին միջամտելը խոսում է այն մասին, որ այս հարաբերությունները ևս պրոբլեմատիկ են: Իրաքի հետ հարաբերությունները նույնպես ծայրահեղ սրված են: Երկու երկրների վարչապետները փոխադարձ քննադատական մեսիջներ են փոխանակում, և խնդիրն այն է, որ Թուրքիան չի թաքցնում, որ կցանկանար Իրաքում տեսնել սուննիական ռեժիմ:
Թուրքիան ու Իրանը մրցակցում են մի շարք դաշտերում: Լինի դա Իրաքյան դաշտը, լինեն դրանք սիրիական իրողությունները… Սիրիան Իրանի միանշանակ դաշնակիցն է, դաշնակից, որ Իրանին աջակցություն է ցույց տվել նույնիսկ Իրան-Իրաքյան պատերազմի ժամանակ: Եվ Սիրիայի նկատմամբ Թուրքիայի վարած քաղաքականությունը չի կարող չարժանանալ Իրանի պաշտոնական շրջանակների և բարձրագույն ղեկավարության քննադատությանը, որոնք չէին ցանկանա տեսնել Սիրիայի ռեժիմի փլուզումը:

- Եթե անդրադառնանք Թուրքիա-Հայաստան հարաբերություններին: Վերջին շրջանում Թուրքիայում կրկին ակտիվացան հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մասին քննարկումները, սակայն հնչեցին հայտարարություններ, որ այդ հարաբերությունները կկարգավորվեն, եթե Հայաստանը դուրս բերի զորքերը Ադրբեջանի «գրավյալ» տարածքներից:
-Թուրքիայի կողմից ղարաբաղյան խաղաքարտն ազատ շահարկվում է: Որոշ թուրք մասնագետներ գտնում են, որ սա ոչ այնքան սկզբունքային է, որքան այն օգտագործվում է ավելի թանկ վաճառելու համար: Ցանկացած պահի, երբ որոշակի խնդիրներ կծագեն Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերություններում, Թուրքիան այդ լծակն ավելի թանկ գնով կարող է վաճառվել Հայաստանին: Սակայն չեմ կարծում, որ այդ լծակից Թուրքիան երբևէ լիովին կհրաժարվի, թեև Ադրբեջանի դերը Թուրքիայի համար աստիճանաբար նվազում է: Այն հետաքրքիր էր Կենտրոնական Ասիայի հետ կապվելու, Թուրքիան էներգակիրների տարանցիկ հանգուցակետի վերածելու տեսանկյունից, սակայն այս երկու հարցերում էլ Թուրքիան, ըստ էության, ձախողվեց:

-Ինչի՞ հետ էր կապված այդ ձախողումը:
Ֆինանսական ներդրումների ակնկալիքները չարդարացվեցին, որովհետև թյուրքախոս երկրների (թե՛ Ադրբեջանի, թե՛ Կենտրոնական Ասիայի երկրների) ակնկալիքներն ավելի մեծ էին, քան Թուրքիան կարող էր բավարարել: Այդ երկրներից շատերը, մասնավորապես Ղազախստանը և Թուրքմենստանը «մեծ եղբոր» կարիք չեն զգում: Թուրքիան էլ, էներգակիրների հետ կապված, այդ երկրների կարիքն ավելի է զգում, քան այդ երկրները զգում են Թուրքիայի կարիքը:
Մեծ հաշվով, Թուրքիան չի կարողացել արդարացնել նաև Ադրբեջանի հույսերը: Ղարաբաղյան պատերազմից սկսած, Ադրբեջանը Թուրքիայից օգնություն էր ակնկալում, սակայն ռուսական կողմը զսպող դեր խաղաց և Թուրքիան սահմանափակվեց միայն ամբողջ սահմանի երկարությամբ մեծ ռազմական կոնտինգենտ կուտակելով և ֆինանսական ու ռազմական օգնությամբ: Ադրբեջանի դերը Թուրքիայի համար նույնպես գնալով նվազում է, սակայն Ադրբեջանի վրա լծակի անհրաժեշտությունը Թուրքիան շարունակում է զգալ և դրանով է պայմանավորվում փորձը` Հայոց ցեղասպանության իրողությունը հակադրել Խոջալուին:

- Այսինքն, դրանով Թուրքիան ինչի՞ է փորձում հասնել:
-Դրանով Թուրքիան իր լծակը բավականին ծանրակշիռ է դարձնում և խաղաքարտ է ստեղծում, որը դուրս բերելու համար պետք է վճարել: Ներկայումս մենք դնում ենք հայ-թուրքական հարաբերությունների խնդիրը, բայց Թուրքիան փորձում է այն իջեցնել Հայաստան-Ադրբեջան հակամարտության մակարդակի և հանդես գալ տարածաշրջանային տերության ու խաղացողի դիրքերից: Այն գործիչները, որոնք ձգտել են տարբեր ժամանակներում քաղաքական գործընթացներում իջեցնել Հայաստանի դերը, այդպիսի գործիչներից են Սուլեյման Դեմիրելը, ներկայումս` Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, նշել են, որ Հայաստանը մեծ իրողություն չէ, բայց մեծ քաղաքականության իրողություն է: Հետևաբար չեն հերքում նաև Հայաստանի ռեգիոնալ նշանակությունը: Եվ այն նախապայմանները, որոնք դրվում են Հայաստանի առաջ, արդեն ցույց են տալիս Հայաստանի ծանրակշիռ դերը ռեգիոնալ զարգացումներում:

*Հնչեցված կարծիքները կարող են չհամընկնել Panorama.am-ի դիրքորոշումների հետ