Ձեր վստահելի աղբյուրը

Այն, որ Հայաստանի աշխատաշուկան հարուստ է բազմապիսի խնդիրներով հայտնի փաստ է: Բայց ի՞նչ խնդիրներ է այն պարունակում խոցելի խմբերի համար, մասնավորապես հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: ԱՄՆ ՄԶԳ (USAID ) սոցիալական բարեփոխումների գրասենյակի ծրագրի կառավարման մասնագետ Տաճատ Ստեփանյանի հետ Panorama.am-ի հարցազրույցը: Նա ներկայացրեց նաև հունվարին մեկնարկած հստակ հասցեական ծրագրի մանրամասներն ու նպատակները:

-Պարոն Ստեփանյան, կներկայացնեք հայաստանյան աշխատաշուկայում տիրող իրավիճակը հաշմանդամություն ունեցող անձանց, նրանց կարիքների բավարարման տեսանկյունից ու ի՞նչ ծրագիր է իրականացնում USAID-ն այս կոնտեքստում:
-Խոսքը հաշմանդամություն ունեցող անձանց աշխատաշուկա ներգրավելու ծրագրի մասին է, որը մեկնարկել է այս հունվարից, իսկ իրականացնողը Save the Children միջազգային կազմակերպությունն է հասարակական մի շարք կազմակերպությունների հետ համատեղ: Ծրագրի նպատակն է մի մոդելի ստեղծումը, որը հնարավորություն կտա հաշմանդամություն ունեցող անձանց ներգրավել աշխատաշուկա: Նշեմ, որ առավելապես մենք կարևորում ենք այս իմաստով միջազգային փորձի ներդրումը Հայաստանում:

-Ի՞նչ ասել է մոդել:
-Նախևառաջ գնահատել այդ անձանց կարողությունները, ինչպես նաև աշխատանք տանել, որպեսզի մեր քաղաքացիները վերագտնեն իրենց ուժերը ու լիարժեք ինտեգրվեն հասարակությանը: Ասեմ, որ մի միտում եմ տեսնում` հաշմանդամություն ունեցող անձինք նույնիսկ պատրաստ են հրաժարվել իրենց տրվող նպաստներից աշխատանքի դիմաց, քանի որ դա նրանց ոչ միայն շփում է ապահովելու, այլև հասարակությանը լիարժեք ինտեգրվելու հնարավորություն:
Այս բոլոր գաղափարները փորձել ենք համակարգային դարձնել և այդ նպատակով ծրագրում ներգրավված են ինչպես Զբաղվածություն պետական ծառայություն գործակալությունը, այնպես էլ հասարակական մի շարք կազմակերպություններ:

-Որքա՞ն է ծրագրի տևողությունը:
-Երեք տարի ` մինչև 2014թ-ը, բայց հույս ունեմ, որ այն ոչ միայն կհաջողվի, այլև շարունակական կլինի` անձամբ ես կպայքարեմ դրա համար:
Հաշմանդամություն ունեցող անձը վատ չի աշխատում, նույնիսկ հակառակը` նրանք ավելի են նվիրված լինում աշխատանքին ու ըստ վիճակագրության ավելի քիչ հիվանդանում:

-Կարո՞ղ ենք խոսել թվերի լեզվով` գործազուրկների ո՞ր տոկոսն են կազմում հաշմանդամություն ունեցող անձինք:
-2011թ-ի պաշտոնական տվյալներով Հայաստանում ապրում է 185 հազար հաշմանդամություն ունեցող անձ, որոնցից աշխատանքային տարիքի են 98 հազարը: Իսկ այս թվից էլ աշխատում է ընդամենը 7-8 տոկոսը, այսինքն այս խմբում ունենք 90-92 տոկոս գործազրկություն, ինչն ուղղակի ահավոր ցուցանիշ է: Այդ իսկ պատճառով այսօր օրակարգային է խնդիրը լուծելի դարձնել, մարդկանց ապահովել աշխատանքով ու այդպիսով ինտեգրել նրանց հասարակություն:

-Իսկ այս ցուցանիշի մեղավորը ո՞վ է, ո՞ւմ մեջ է հիմնական խնդիրը` հաշմանդամություն ունեցող անձինը, որ չի ուզում աշխատել, թե՞ գործատուինը, որ չի ցանկանում նրան աշխատանքով ապահովել:
-Միանշանակ չի կարելի ասել, թե ո՞վ է մեղավոր և ո՞րն է այս իմաստով առաջնային խնդիրը: Իմ կարծիքով, խնդիրները շատ շատ են. նախ, անհրաժեշտ է տանել աշխատանքներ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հետ, քանի որ մեծ մասամբ հաշմանդամություն ունեցող անձանց ընտանիքները մեկուսացնում են նրանց: Կան դեպքեր, երբ, օրինակ, ծնողներն են մեկուսացնում, որպեսզի հարևանությունը չիմանա, որ նման խնդիր կա… .շատ են խնդիրները: Այսինքն պետք է աշխատանք տարվի ոչ միայն հաշմանդամություն ունեցող անձանց ու նրանց հարազատների-ընտանիքների հետ, ինչպես նաև գործատուների ու գլոբալ իմաստով նաև հասարակության հետ:
Մեկ այլ խնդիր` գործատուները ընդհանրապես տեղյակ չեն, թե որքանով է շահավետ հաշմանդամություն ունեցող անձին աշխատանքի ընդունել, քանի որ թյուր կարծիք կա, թե դա մեծ ծախսերի հետ է կապված` հատուկ սեղան, այլ բաներ: Բայց, օրինակ, տեղաշարժման սահմանափակում ունեցող անձի համար անհրաժեշտ է միայն սեղանի բարձրությունը կարգավորել և մատչելի դարձնել նրա մուտքը գրասենյակ: Այլ կերպ ասած` մեծ ծախսերի հետ այդքան էլ կապ չունի գործընթացը: Դարձյալ գալիս ենք նրան, որ իրազեկման լուրջ խնդիր ունենք, որն էլ բերում է նման ապատեղեկատվության և ծրագրի մի բաղադրիչներից մեկը, ինչպես նշեցի, այդ իրազեկումն է:

-Պարոն Ստեփանյան, մի շարք երկրներ որոշակի արտոնություններ են տրամադրում գործատուին, որպեսզի նրանք աշխատանքի ընդունեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց: Հնարավո՞ր է, որ այս ծրագրի շրջանակում հասնենք նաև Հայաստանում նման գործիքակազմի կիրառմանը, գուցե հենց Դուք հանդես գաք այդ առաջարկով:
-Ի պատիվ USAID և ԶՊԾԳ-ի` վերջին տարիներին Հայաստանում բավականին զարգացումներ ունեցանք հաշմանդամություն ունեցող անձանց ինտեգրման առումով: Նախևառաջ ՄԱԿ-ի կոնվենցիան վավերացվեց և հիմա ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունն աշխատում է այդ կոնվենցիանյի դրույթները լիարժեք հայաստանյան օրենսդրություն ներդնելու առումով: Բացի այս, իրականացվում են նաև որոշակի ծրագրեր, մասնավորապես` «Աշխատավարձի փոխհատուցման ծրագիր խոցելի խմբերի համար», որը մինչև 50 տոկոս աշխատավարձի փոխհատուցում է նախատեսում: Սա իսկապես լուրջ գործիք է և ոչ միայն հաշմանդամություն ունեցող անձանց է վերաբերում, այլև երկարատև գործազուրկներին, անապահովներին և այլն: Սա շատ լավ ծրագիր է, բայց կա մեկ խնդիր` միջոցները, որ տրամադրվում են ծրագրի իրականացման համար շատ սուղ են ու հետևաբար զբաղվածության կենտրոնները կարիք չունեն այդքան հայտարարելու դրա մասին և իրենց հետ համագործակցող գործատուների հետ են իրականացնում:
Երբ մենք մեկնարկեցինք ծրագիրը առաջնային գաղափարներից մեկն այն էր, որ մենք առաջարկեցինք կառավարությանը, որպեսզի ֆինանսավորումը ավելացվի և իրականում դրանք գործիք դառնան: Այսինքն նպատակը այն չէ, որ ցույց տանք, թե աշխատում ենք, այլ հասնենք ռեալ արդյունքների… վստահ եմ, որ այդպես էլ կլինի: