Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայ-ադրբեջանական շփման գծում հանգիստ չէ: Հունիսի սկզբի ինտենսիվությունն, իհարկե, չկա, բայց վերջին օրերի ամփոփագրերն էլ առանձնակի խաղաղասիրությամբ աչքի չեն ընկնում: Նկատելի է, որ հակամարտությունն աստիճանաբար տրանսֆորմացվում է, և այդ անցման ընթացքում համապատասխան գերատեսչություններն անելիքների և դրանք արդյունավետ դարձնելու լուրջ որոնումների մեջ են:

Որոնումներն անպտուղ կլինեն, եթե դրանց մասնակից չդառնա հասարակությունը, հատկապես հասարակության ակտիվ շերտը: Այս հարցում, անշուշտ, առանձին կարևորություն ունի ինտելեկտուալ շերտի ներգրավվածությունը: Ի վերջո, այն ամենն, ինչ տեղի է ունենում շփման գծում և առհասարակ հակամարտության շուրջ, ավելի շատ առնչվում է ոչ այնքան ֆիզիկական դիմակայությանը, որքան հոգեբանական կողմին: Եվ շատ կարևոր է, թե գործողություններն ու տեղեկատվությունն ինչպես են ընկալվում հասարակության կողմից:

Հասարակությունը, որպես ամբողջություն, ցանկացած փաստ, իրողություն, գործողություն ընկալում է արդյունքները հաշվի առնելով: Եվ որպեսզի հասկանանք, թե ինչն է արդյունք հասարակության համար, նախ հասարակությունից պետք է հարցնենք:

Գաղտնիք չէ, որ շփման գծում էսկալացիային զուգահեռ (հատկապես հայկական կողմից կորուստներ ունենալու դեպքում) պրոգրեսիվ աճում են «համարժեք պատասխան» տալու պահանջները: Ըստ որում` դրանք արտահայտվում են փորձագիտական շրջանակների շուրթերով, իսկ պահանջի հասցեատերերը համապատասխան պատրաստակամություն են հայտնում (երբեմն էլ արդյունքների մասին կցկտուր կամ ամբողջական տեղեկատվություն տալիս): Բայց այս ամենի մեջ այդպես էլ անհասկանալի է մնում, թե ո՞րն է «համարժեք պատասխանը»:

Մեր կայքում Արմեն Սարգսյանն արդեն իսկ բարձրացրել է հարցը ` ցույց տալով այս մոտեցման որոշ բացթողումները կամ թերիները: Նրա հիմնական հարցադրումն այն է, թե ի՞նչ չափանիշներով է որոշվում համարժեքությունը և որ հարթությունում: Դավիթ Ջամալյանը Panorama.am-ին տված հարցազրույցում փորձել է այս հարցի պատասխանը տալ` սահմանելով «համարժեք պատասխան» ասվածը և հիմնավորելով դրա անհրաժեշտությունն ու դրսևորման ձևերը: Միանգամից նշեմ, որ երկու դեպքում էլ ասվածի մեծ մասի հետ համամիտ լինելով հանդերձ` կարծում եմ, խնդիրը հետագա քննարկման ու լուծումների կարիք ունի:

Դավիթ Ջամալյանի խոսքով, ստեղծված իրավիճակում հայկական կողմի «միակ հնարավոր արձագանքը համարժեք պատասխանն է»: Այն, որ հայկական կողմը պետք է պատասխանի, այն էլ համարժեք, որևէ կասկած չկա: Իսկ ո՞րն է այն: «Համարժեք պատասխանը» տվյալ դեպքում թշնամուն զսպելու միակ հնարավոր և արդյունավետ մեխանիզմն է՝ զուտ ռազմական և քաղաքական-քարոզչական նպատակներ ենթադրող միջոցառումների ամբողջություն, բազմակողմանի մարտավարություն, որն իրենից ներկայացնելու է հրադադարի պայմաններում մեր երկիրը պաշտպանվելու իրավունքի իրացում»,- գրեթե գիտական սահմանում է տալիս պարոն Ջամալյանն ու մանրամասնում, թե առանձին ուղղություններն ինչ կոնկրետ գործողություններ են ենթադրում:

Պարոն Ջամալյանի թվարկած գործողությունների անհրաժեշտությունն առաջին հայացքից կասկածի տեղիք չի տալիս: Անկասկած է նաև, որ այդ բոլոր գործողություններն իրականացնելու ներուժ և մեխանիզմներ Հայաստանն ունի: Բայց մի հարց, այդուհանդերձ, մնում է բաց: «Համարժեք պատասխան»-ի կիրառության արդյունքն ու արդյունավետությունը ինչպե՞ս և ո՞ր հարթությունում է չափվում: Բանն այն է, որ ինչպես նշեցինք, հասարակության համար (իր անվտանգության հարցում վստահ լինելու առումով) կարևորն արդյունքն է, այլ ոչ` «իմպուլսիվ վրեժխնդրության» բավարարումը: Այսինքն` պատասխանի բնույթն ու արդյունավետությունը որոշելու համար, նախ պետք է որոշենք` ո՞րն է խնդիրը, իսկ խնդիրը հասկանալու համար` ո՞րն է չափելի, շոշափելի (եթե կուզեք` լեգիտիմ) արդյունքը:

Թեև խորը ուսումնասիրություններ չկան, այնուամենայնիվ, կարելի է պնդել, որ շփման գծում ինտենսիվության աճի հետ կապված մեր հասարակության կարևորագույն մտահոգությունը գրանցվող կորուստներն են: Իսկապես, հրադադարից ի վեր շփման գծի անդորրն ինքնին անհանգստացնող չի եղել (թեև հրադադարի ռեժիմի խախտում եղել է մշտապես), սակայն վերջին 2-3 տարիներին այդ հարցը խիստ հուզում է հանրությանը, քանի որ մարդկային կորուստները հաճախակի են դարձել: Արդեն այն վիճակում ենք, որ յուրաքանաչյուր առանձին միջադեպ լուրջ անհանգստության տեղիք է տալիս: Ըստ այդմ` կարելի է ձևակերպել, որ պատկան մարմինների կողմից յուրաքանչյուր գործողության արդյունավետությունը կարելի է կոնկրետ ինդիկատորով չափել` որքանո՞վ են նվազել մարդկային կորուստները:

Այս արդյունքից բխում է կոնկրետ խնդիր` ձեռնարկել այնպիսի քայլեր, որոնք նվազագույնի կհասցնեն կորուստները շփման գծում: Այս կոնկրետ խնդիրն իր հերթին կարելի է մասնատել ու առանձնացնել բազմաթիվ այլ ավելի փոքր խնդիրների, որոնցից յուրաքանչյուրի լուծումն իր նպաստն է բերելու գլխավոր խնդրի լուծման հարցում: Այդ փոքր խնդիրների լուծումներ ենթադրող գործողությունների ամբողջություն էլ արդեն կարելի է սահմանել որպես «համարժեք պատասխան»:
Որպեսզի ասվածը առարկայական դառնա, փորձենք մեկ-երկու խնդիր ձևակերպել ու առանձնացնել դրանց լուծումները:

Ակնհայտ է, որ անկախ հակառակորդի ակտիվությունից ու պահվածքից սահմանում մարդկային կորուստների թիվը կարելի է նվազեցնել միակողմանի գործողություններով: Դրանց թվում, օրինակ, կարող է լինել մարտական հերթապահության էլ ավելի արդյունավետ կազմակերպումն ու իրականացումը, մարտական հենակետերի ու առհասարակ շփման գծի ողջ երկայնքի տեխնիկական վերազինումը: Ես ռազմական փորձագետ չեմ, բայց ենթադրում եմ, որ կարելի է, օրինակ, հենակետերը զինել տեսախցիկներով ու տեսադիտարկում (видеонаблюдение) իրականացնել (եթե ընտրական տեղամասերը կարող ենք, ենթադրում եմ` կարող ենք նաև շփման գիծը վիդեոֆիկացնել): Կամ, ենթադրենք, գնալ ԽՍՀՄ ճանապարհով` առաջնային գծի երկայնքով խիտ փշալարե սահմանազատում իրականացնել, դեռ մի բան էլ ավելի` փշալարի ցանցը պահել մահացու լարման տակ ու հանգիստ սպասել թշնամու դիվերսանտներին:

Ես մասնագետ չեմ և գուցե առաջարկս միանգամայն անտեղին է: Բայց փաստն այն է, որ փորձագիտական միտքն այսօր պետք է խոսի կոնկրետ հարցերի ու կոնկրետ լուծումների մասին, որոնց հավանություն կտա նաև հասարակությունը:

Ինչ վերաբերում է խնդիրների այն խմբին, որը կախված է երկկողմանի վարքագծից, ապա այստեղ, կարծում եմ, ավելի խորը ուսումնասիրությունների և նուրբ գործողությունների կարիք կա:
Իսկապես, մեր անհանգստությունը մեծմասամբ կապված է թշնամու ագրեսիվության հետ: Կարելի է անվերջ խոսել, թե ինչ նպատակներ է հետապնդում Բաքուն, բայց փաստը մեկն է. Ադրբեջանը շփման գծում որդեգրել է կառավարելի լարվածություն ապահովելու մարտավարություն և այսուհետ էլ փորձելու է մարդկային կորուստներ պատճառել հայկական կողմին (հավանաբար` գիտակցելով, թե դրանք հանրային ինչ անհանգստություն են առաջ բերում մեր երկրի ներսում): Հետևաբար, մեր խնդիրը ոչ թե Ադրբեջանին համարժեք քանակական կորուստներ ապահովելն է (թեկուզ` մեկին տասը հարաբերակցությամբ), այլ այն, թե ինչպես կանխենք հակառակորդի գործողությունները և ստիպենք` հրաժարվի նման գործելակերպից:

Այն, որ մարդկային կորուստները և հատկապես դրանց քանակը պաշտոնական Բաքվին չեն մտահոգում (կամ մտահոգում են ոչ այնքան, որքան Երևանին կամ Ստեփանակերտին), կարծես, տեսանելի է: Մի կողմից, այնտեղ զինվորների դիակները փորձում են լեգալացնել ու վերագրել ոչ մարտական իրավիճակներին, իսկ այն դեպքերում, երբ դա հնարավոր չէ, պարզապես հռչակում են ազգի հերոս ու հարցը փակվում է: Համենայն դեպս, տեղեկատվական դաշտը վկայում է, որ ադրբեջանական հասարակությունը մեծմասամբ բանակի կորուստների թեմայով անհանգստություն չի ցուցաբերում: Ուստի` այդ ուղղությամբ աշխատանքը էֆեկտիվ որակվել չի կարող: Այսինքն` հոգեբանական առումով դրանք արդյունավետ են (գոնե Հայաստանում հասկանում ենք, որ բանակն ի զորու է ոչ միայն համարժեք գործողությունների, այլև` ավելիին), բայց իրավիճակը կառավարելու և վերը շարադրված խնդիրը լուծելու առումով` ոչ:

Հետևաբար` հարց է ծագում՝ ի՞նչ անել: Բնականաբար, անելանելի իրավիճակներ չկան, պարզապես պետք է էլ ավելի ակտիվ որոնել: Որոնումներն առաջարկում եմ սկսել նրանից, թե ինչը կարող է ստիպել պաշտոնական Բաքվին ավելի զուսպ դառնալ, ստիպել մտածել արկածախնդրության հետևանքների մասին: Ինչպես տեսանք, մարդկային կորուստները որպես ճնշման գործիք Բաքվի դեպքում անօգուտ են: Իսկ ի՞նչ խոցելի տեղեր ունի Ադրբեջանը, ավելի ճիշտ՝ Ադրբեջանում իշխող ռեժիմը (ի վերջո որոշումները կայացնում է իշխանությունը):

Վերլուծությունը վկայում է, որ Իլհամ Ալիևը երկու հիմնական շահ ունի` փողը և իշխանության պահպանումը: Ահա այն թիրախները, որոնց պետք է ուղղված լինեն համարժեք գործողությունները: Իսկ թե ինչպես, ինչ մեխանիզմներով և մեթոդներով, սա առանձին քննարկման թեմա է:

Ի դեպ, ոչինչ չի խանգարում, որ համարժեք գործողություններին զուգահեռ, ձեռքի հետ համապատասխան պատժիչ գործողությունների միջոցով բավարարվի նաև վրեժխնդրության ծարավը: Սա, կարծում եմ, անհրաժեշտ պայման է, բայց առկա մարտահրավերներին դիմակայելու համար բավարար չէ: Պատժիչ գործողությունը դեռևս համարժեք գործողությունը չէ: Համարժեքությունը միանգամայն այլ տեղ է:

P.S. Նյութը նախատեսված չէ այլ լեզուներով թարգմանության համար:


*Հոդվածում տեղ գտած մտքերը հեղինակի սեփականությունն են և կարող են չհամընկնել  Panorama.am-ի կարծիքի հետ: