Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի փաստաբանների մի մասը, դժգոհ Վճռաբեկ դատարանի գործողություններից, մեկօրյա գործադուլ էր հայտարարել և առաջարկների փաթեթ ներկայացրել: Արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանը անդրադարձել էր գործադուլին և նկատել, որ փաստաբանները «ինչ-որ նոր բան են մոգոնել»:

Panorama.am-ի խնդրանքով Հրայր Թովմասյանն անդրադարձել է դատաիրավական բարեփոխումների առաջիկայում հաստատվելիք ծրագրին, որը նախօրեին քննարկվել է նաև Հայաստանի նախագահի մոտ: Զրուցեցինք նաև փաստաբանների բողոքի ակցիայի մասին:

-Տարին արդեն կիսվել է, բայց 2012-2016 թվականների դատաիրավական բարեփոխումների քառամյա ծրագրի նախագիծը դեռ չի հաստատվել: Այս պահի դրությամբ կարո՞ղ եք արձանագրել` ինչ է արվել:
-Ծրագիրը մոտակա օրերին կհաստատվի, և ես առանձին ասուլիս կհրավիրեմ, որը կվերաբերի այդ ծրագրին: Պետք է ասեմ, որ այդ ծրագիրը բավականին ամբիցիոզ  է, որը փորձում է ոլորտում կուտակված եթե չասեմ հարյուրավոր, ապա տասնյակ խնդիրներին լուծում տալ: Դրանք վերաբերում են ոչ միայն դատական իշխանությանը, այլ նրա հարակից ոլորտներին, ինչպիսին են` փաստաբանությունը, դատախազությունը, քրեակատարողական ծառայությունը, նոտարիատը, ԶԱԳՍ-երը (ՔԱԳՎ) և ընդհանրապես, պետության կողմից հանրությանը մատուցվող ծառայությունները: Ծրագրի իրականացման շրջանակներում գործողությունները մի քանի հարյուրից անցնում են, իրավական ակտերի շրջանակը, որոնցում փոփոխություններ պետք է կատարվեն ևս այդքանն են: Վստահեցնում եմ հետևյալը` եթե որպես ցուցիչ օգտագործենք, թե որքանով է բարձրանալու հանրության վստահությունը այս բարեփոխումներից, պիտի ասեմ, որ առնվազն այդ վստահությունը պետք է կրկնապատիկ ավելի մեծանա այսօրվա դատական իշխանության նկատմամբ: Իսկ դա թե տնտեսական զարգացման, թե քաղաքացիական հասարակության կայացման գլխավոր գրավականն է: Ես այսօր չեմ մանրամասնի, թե ծրագրում ինչ է նախատեսվելու, ինչ գործողություններ են, ինչ ուղղություններով են գնալու, կրկնում եմ` հաստատվելուց հետո առանձին ասուլիս կհրավիրեմ:

-Մի առիթով, պարոն Թովմասյան, հայտարարել էիք, որ դատական համակարգի նկատմամբ քաղաքացիների անվստահությունը բարձր է և հասնում է 80 տոկոսի: Բացի այդ, միջազգային մի կազմակերպության տվյալներով, դատական համակարգի նկատմամբ վստահությունը շուրջ 80 տոկոսով բարձր է: Ինչո՞վ է պայմանավորված այս տարբերությունը:
-Նայած թե դուք, որպես թիրախային խումբ, ում եք ընտրում` նրա՞նց ովքեր այդ պահին դիմել են դատարան, թե՞ նրանց, ովքեր ընդհանրապես առնչություն չեն ունեցել դատական համակարգի հետ: Սա չի նշանակում, որ իշխանության մեջ թևերի նկատմամբ անվստահությունը ավելի մեծ է: Այսինքն՝ որոշակիորեն, միգուցե տարօրինակ է, բայց ամենամեծ վստահությունը տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ունեն և այդպես աստիճանաբար փոխվում է` դատական իշխանություն, օրենսդիր և գործադիր: Այս առումով, մենք այդտեղ անելիքներ ունենք: Դատական համակարգից կոնկրետ սպասելիքներ կան, այսինքն՝ մարդը պետք է վստահ լինի, որ դիմում է դատական իշխանությանը և իր համար որոշակի կանխատեսելի պետք է լինի, թե ինչպիսի պատասխան է ստանում: Այդ անվստահությունը, որ ասում ենք կա, թող դատական իշխանությունը սվիններով չընդունի և մտածի, որ դա միայն իրենց պատճառով է: Եթե մենք ունենք փաստաբանություն, որը հաճախորդի հետ դատարանից դուրս գալուց հետո իր պարտքն է համարում ասելու, թե ինչքան վատն են դատավորները, տեսեք՝ ինչ անարդար վճիռ կայացրեցին, ինքը մեղավոր չէր, դատավորներն էին մեղավոր, որ ամեն ներկայացված վճռից ասուլիս հրավիրի և փորձի քննադատել: Մենք նաև նման քայլերով ենք դատական իշխանության այդ հեղինակությունը գցում: Մինչդեռ վստահությունը և արդարադատության մակարդակը շատ ավելի բարձր կարող է լինել:

-Պարոն Թովմասյան, 500-ից ավել փաստաբան բողոքի ակցիա է կազմակերպում, չե՞ք կարծում, որ համակարգում խնդիր կա:
-Մենք ունենք եռաստիճան դատական համակարգ, որին պետք է սովորենք ու հասկանանք, թե այս համակարգում Վճռաբեկ դատարանի դերակատարությունը որտեղ է: Ասեմ, որ պրոբլեմը միայն Հայաստանում չէ. բոլոր այն երկրները, որոնք անցում են կատարել այսպես ասած, եռաստիճան համակարգի, այս խնդրի հետ այս կամ այն կերպ բախվել են: Որ գործերն են, որ իրավունքի զարգացման տեսանկյունից նշանակություն ունեն, որ գործերն են, որոնք պետք է ապահովեն օրենքի միատեսակ կիրառելիությունը, որ գործերն են, որոնք նշանակալի, կարևոր հետևանքներ կարող են ունենալ: Սրանք սահմանումներ են, որոնք բոլոր երկրներում էլ դժվարանում են տալ: Այս առումով Հայաստանը բացառություն չէ: Մի կողմից պետք է որոշումների մեջ որոշակիություն, հստակություն և կանխատեսելիություն լինի, որպեսզի բոլոր սուբյեկտների համար պարզ լինի, թե որ գործերով են ընդունել, որոնցով՝ ոչ: Միջազգային ստանդարտներով, բողոքարկման երկու աստիճան կա, մեր դատական համակարգը դրա հնարավորությունը տալիս է՝ առաջին ատյան և վերաքննիչ ատյան: Իսկ այն, որ երրորդ աստիճանը պետք է պարտադիր վերցնի գործը և քննի, նման բան չկա: Սա վճռաբեկ դատարանի գոյության կոնցեպցիան է: Իսկ եթե դատական ծախսերի մոդելը մեզ մոտ դեռևս կատարյալ չէ, ասենք, փաստաբանի համար...ես չեմ ուզում դա բոլորին վերագրել...այսինքն՝ գործը երկարացնելու մինչև վճռաբեկ հասցնելու այդ երևույթները կան: Ցանկալի չէր տեսնել փոխադարձ մեղադրանքները: Մի կողմից պետք է դատական իշխանության հեղինակությունը բարձրանա, ինքը իր որոշումներով իր քայլերով լինի էնպիսին, որ վստահություն, հավատ ներշնչի, պարզ ու որոշակի լինի բոլոր սուբյեկտների համար: Մյուս կողմից էլ փաստաբանները պետք է պարզ ու հստակ հասկանան, որ ոչ բոլոր գործերն են, որ պետք է հասնեն Վճռաբեկ դատարան:

-Փաստորեն,  ստացվում է փաստաբաններն իրենց քայլերով գցո՞ւմ են դատական համակարգի հեղինակությունը:
-Ես նման բան չեմ կարող ասել: Ես ասում եմ, որ դատական համակարգում մենք խնդիր ունենք ՝ և փաստաբանական ինստիտուտի կայացման, և դատական իշխանության, և իրավագիտակցության հետ կապված: Օրինակ, բարեփոխումների այս ծրագրում նաև դրույթներ կան, որոնք վերաբերում են իրավաբանական կրթությանը, այսինքն՝ ինչ չափորոշիչներ ենք մենք ներկայացնում, ինչպես պետք է իրականացվի, ինչ մասնագետ ենք մենք պատրաստում, ով է մեր վաղվա դատավորը, նոտարը կամ փաստաբանը:

-Վճռաբեկ դատարանի նախագահի խորհրդականը հայտարարել էր, որ փաստաբանների բողոքի ակցիայի մեջ քաղաքական ենթատեքստ կա, դուք տենսո՞ւմ եք այդպիսի ենթատեքստ:
-Ես նրանց բողոքի մեջ քաղաքական ենթատեքստ չեմ տեսնում: