Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թե ինչու էր Վրաստանի արտգործնախարար Գրիգոլ Վաշաձեն «նոր ձևաչափ» անվանում Թուրքիայի, Վրաստանի և Ադրբեջանի համագործակցության նոր փուլը, որը հիմնվում է Տրապիզոնում հունիսի 9-ին ստորագրված «Տարածաշրջանային համագործակցության ընդհանուր տեսլականի մասին» հռչակագրի վրա, սկզբից որոշ տարակուսանքներ էր առաջացնում: Իսկապես, Արևմուտքի կողմից ստեղծված և բազմաթիվ տարածաշրջանային նախագծեր (հատկապես էներգետիկ և ենթակառուցվածքային) իրականացրած այդ առանցքը ներկայումս էլ կատարում է իր վրա դրված առաջադրանքները և նոր խնդիրների լուծման համար նոր ձևաչափերի անհրաժեշտություն թվում է, որ չկար:
Առաջին հարցը, որ ծագում է, դա այն է, թե դա կրկին ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հսկողությամբ իրականացվող նոր, ավելի բարձր հարթության վրա գտնվող ֆորմատ է, որն ուղղված է Իրանի ու Ռուսաստանի դեմ և ուղղակիորեն կապված է Իրանի ու Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցող վերջին զարգացումների հետ, թե դա թուրք-ադրբեջանական նախագիծ է, որն ուղղված է «սեփական ուժերով» տեղային խնդիրների լուծմանը:
Երկու դեպքում էլ խոսքը գնում է «Կովկասյան պատնեշի» ուժեղացման մասին, որտեղ Թուրքիան և Ադրբեջանը փորձելու են հենց Վրաստանի հաշվին, սակայն ոչ Վրաստանի ուժեղացման միջոցով, իրենց տարատեսակ խնդիրները լուծել: Եթե Թուրքիայի դեպքում, այս ձևաչափի սլաքները ուղղված են Իրանի, Ռուսաստանի և Հայաստանի դեմ, իսկ Ադրբեջանի պարագայում առաջին հերթին դրանք ուղղված են Հայաստանի և Իրանի դեմ, ապա Վրաստանի դեպքում այն Ռուսաստանի դեմ է ուղղված և արդյունքում Վրաստանը ընդամենը սպասարկելու է թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հեռահար նպատակները:

Արդյոք, Վրաստանը իսկապես համոզված է, որ այս ձևաչափը միայն տնտեսական համագործակցության, տարածաշրջանային անվտանգության ու կայունության ապահովության խնդիրներ է լուծելու, դժվար է ասել: Համենայն դեպս, փորձագիտական դաշտը կասկած չունի, որ այն ռազմավարական նպատակներ հետապնդող առանցք է, որը երրորդ երկրների դեմ է ուղղված, որքան էլ, որ հակառակն են հայտարարում Ա.Դավիթօղլին և Գ.Վաշաձեն: Միակ «ազնիվ կողմը» այստեղ երևի թե Ադրբեջանն է, որը չի ընկնում ձևականությունների հետևից նմանատիպ հայտարարություններ անելով:
Կարիք չկա, նորից հիշեցնելու Վրաստանում Թուրքիայի և Ադրբեջանի քաղաքակական, տնտեսական, էներգետիկ, ժողովրդագրական և ռազմաքաղաքական աճող ազդեցության, դրանց հետևողականության և հեռանկարների մասին: Իսկ ի՞նչն է ստիպում Վրաստանին մտնել վտանգավոր խաղի մեջ երկու թյուրքալեզու հարևանների հետ, իր վրա վերցնելով «միջանցքի» ու «պատնեշի» գործառնությունները: Կասկած չկա, բոլոր դեպքերում էլ Թուրքիան և Ադրբեջանը առավելագույն արդյունավետությամբ կօգտագործեն «վրացական միջանցքի» ընձեռնած բոլոր հնարավորությունները իրենց առջև դրած խնդիրների իրականացման համար: Հատկապես այսօր, երբ արագ զարգացող, տարածաշրջանային մեծ հավակնություններ ունեցող Թուրքիայի համար Վրաստանին տնտեսական և քաղաքակական առումով կլանելը զգալի բարդություն չի ներկայացնում: Իսկ այդ հեռանկարից այսօր Վրաստանին փրկում է Միացյալ Նահանգները, այն միակ ուժն է Վրաստանում, որը ի զորու է Թուրքիային զսպելու: Մի գուցե հետագայում նաև Հյուսիս-ատլանտյան դաշինքը այդ գործառույթները կկատարի ԱՄՆ-ի փոխարեն, եթե Վրաստանը անդամակցի այդ դաշինքին, սակայն դա դեռևս ամբողջովին չի ապահովագրում Վրաստանին թուրքական վտանգից:

Դեռևս մի քանի տարի առաջ նշվում էր, որ Վրաստանի այս քաղաքականությունը իր թյուրքախոս հարևանների հետ ապագայում վտանգավոր դրսևորումներ է ձեռք բերելու: Աջարիայում թուրք քաղաքացիների զանգվածային գրանցման դեպքերը միայն մի փոքր էպիզոդներից մեկն է այդ դրսևորումների: Այսօր Վրաստանի սպառնալիքը ոչ այնքան Ռուսաստանն է, որքան իր արևելյան և արևմտյան հարևանները, որոնք քայլ առ քայլ մեծացնում են ազդեցությունը այս երկրում: Եթե վրացիները կարողանային այս առանցքին զուգահեռ իրականացնեին նաև այլ ձևաչափ, օրինակ Հյուսիս-Հարավ կամ Ռուսաստան-Վրաստան-Հայաստան-Իրան առանցքը, մի գուցե Թուրքիա-Վրաստան-Ադրբեջան առանցքը այնքան էլ վտանգավոր չլիներ Վրաստանի համար, որով կկարողանար ինչ որ կերպ չեզոքացնել թուրք-ադրբեջանական ազդեցությունը: Իսկ տրապիզոնյան ձևաչափին էլ ապագայում չի բացառվում կփոխարինեն այլ տարատեսակ դաշինքներ, ազատ գոտիներ, տնտեսական կամ մաքսային միություններ, մի գուցե նաև թյուրք-վրացական կոնֆեդերացիա, որոնք ավելի դյուրամատչելի կդաձնեն Վրաստանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար:

Թեև Վաշաձեի հայտարարած «նոր ձևաչափը» մի գուցե և բխում է նաև ԱՄՆ-ի շահերից և Միացյալ Նահանգները գոնե հիմա չի խանգարի դրա ծավալմանը, քանի որ այն ամեն դեպքում նաև հակաիրանական և հակառուսական գործառնույթներ է կատարելու, բայց այն ավելի շուտ թուրքական մտահղացում է, որի խորքերում ընկած է ԱՄՆ-ի դուրս մղումը Վրաստանից և դրա փոխարեն Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից այդ դաշտի ամբողջովին զբաղեցումը: Դրանք իսկապես վտանգավոր գործընթացներ են և Վրաստանի և ամբողջ տարածաշրջանի համար, փոխարենը ընդամենը ապահովելու են կարճաժամկետ և թվացյալ օգուտներ Վրաստանին: Վրացական ճկված աղեղը, որի մի ծայրից կախվել է Թուրքիան, իսկ մյուս ծայրից Ադրբեջանը, երկար չի կարողանա դիմանալ այդ ճնշումներին և այն վաղ թե ուշ ջարդվելու է:
Սարգիս Մանուկյան