Կարո՞ղ է Հայաստանն իրեն ապահովել սեփական պարարտանյութով
Պարենային անվտանգությունը, թերևս, ցանկացած երկրի ազգային անվտանգության կարևորագույն բաղկացուցիչն է: Աշխարհում կանխատեսվող հնարավոր պարենային ճգնաժամերը` որոնք պայմանավորված են լինելու դեմոգրաֆիական աճով և բնակլիմայական գործոններով, ինչպես նաև մեր տարածաշրջանում ռազմաքաղաքական զարգացումները, հուշում են, որ առանց սեփական պարարտանյութերի արտադրության հնարավոր չէ մեր երկրի պարենային անվտանգության ապահովումը: Ներկրումների միջոցով պարարտանյութերի պահանջարկը բավարարելու ներկա քաղաքականությունը բավականին ռիսկային է: Ինչ-ինչ պատճառներով դեռևս արդյունավետ չեն փորձերը ստեղծելու տեղական պարարտանյութերի արտադրություն: Կարելի է ասել, որ պարարտանյութերի (ինչու չէ նաև որոշ գյուղատնտեսական թունաքիմիկատների) արտադրության հենքի ստեղծումը ռազմավարական նշանակություն ունի մեր երկրի համար:
Հայաստանում ամեն տարի գյուղատնտեսական սեզոնի բացման հետ առաջանում են նույն խնդիրները` կապված պարարտանյութերի գների, դրանց որակի, բաշխման, որոնց մեծ մասը պայմանավորված է շուկայում ներկրողների տնտեսական դիրքի չարաշահումների հետ: Դա են վկայում մամուլում և հեռուստատեսությամբ այդ թեմաներով քննարկումները, գյուղացիների բողոքները: ՀՀ գյուղատնտեսական հողատեսքերից բարձր ու կայուն բերք չի կարելի ստանալ առանց պարարտացման, քանի որ մեր երկրում գյուղմթերքների արտադրության հիմնական տարածքը` Արարատյան դաշտավայրի հողերը աղքատ են սննդանյութերով: Զգալի հողատարածքներ պարարտանյութերի թանկության պատճառով չեն պարարտացվում կամ պարարտացվում են հիմնականում մեկ տեսակով` ազոտական պարարտանյութերով: Տեղի է ունենում հողերի դեգրադացիա, որակական հատկությունների անկում, խիստ նվազում են հողին տրվելիք սննդատարրերի քանակը, ընկնում է բերքատվությունը: Իսկ արդյունքում տուժում է գյուղացին, սովորական սպառողը, գյուղատնտեսության ճյուղը և ամբողջ տնտեսությունը: Իսկ դա նշանակում է, որ այդ ոլորտի կազմակերպման հետ կապված նոր մոտեցումներ և լուրջ բարեփոխումներ են պետք:
Տվյալ պարագայում, մեզ ավելի շատ մտահոգում է այն, արդյո՞ք հնարավոր է Հայաստանում իրականացել պարարտանյութերի արտադրություն` պարարտանյութ, որը կունենա բարձր որակ և ներկրվող պարարտանյութերի համեմատ ցածր գներ: Գաղտնիք չէ, որ ներկայումս Հանրապետությունը հանքային պարարտանյութերի արտադրություն չունի, իսկ առաջարկվող տեղական տարատեսակ պարարտանյութերը դրանք խառնուդներ են, որոնք պատրաստվում են ցեոլիտի հիմքի վրա, որոնց սննդատարրեր հանդիսացող ազոտական, ֆոսֆորական և կալիումական բաղադրիչները դարձյալ ներկրվում են, ուստի և չեն կարող էժան լինել: Հակադիր կարծիքներ կան նաև տեղական արտադրության «Ազոտովիտ-1» և «Ազոցեովիտ-1» պարարտանյութերի մասին։
Հայաստանի Հանրապետություն ներկայումս ներկրվում է մոտ 25000 տ ազոտական պարարտանյութ, որն ազդող նյութի հաշվով կազմում է մոտ 8000 տ, ինչը իրական պահանջարկի չնչին մասն է: Հայաստանի պարարտանյութերի շուկայում հիմնականում գերիշխում է ազոտական պարարտանյութը, որը ֆոսֆորական կամ կալիումական պարարտանյութից գնային առումով ավելի մատչելի է: Ֆոսֆորական և կալիումական պարարտանյութերը ևս ներկրվում են և բավականին թանկ են (մոտ 50000 դրամ 50 կիլոգրամ պարկի համար), որոնք էլ օգտագործում են հիմնականում ջերմոցայն տնտեսություններում: Իսկ կալիումական և ֆոսֆորային պարարտանյութերի սակավությունը ազդում է հողի որակի, բերքի որակական հատկությունների և հետևաբար մարդու առողջության վրա: Օրգանական պարարտանյութերի (գոմաղբ, թռչնաղբ) արտադրության ուղղությամբ վիճակը ևս գոհացուցիչ չէ, քանի որ համապատասխան քանակություն չի ապահովվում, բիոհոմուսը և այլ կենսապարարտանյութերը բավականին թանկ են: Արդյունքում ՀՀ վարելահողերի մեծ մասը չեն մշակվում պարատանյութի ուղղակի պակասության, ներկրված պարարտանյութերի բարձր գնի, որոշ դեպքերում նաև ցածր որակի պատճառով:
Խորհրդային տարիներին Կիրովականում արտադրվել է ազոտական պարարտանյութեր` այն կարողացել է ապահովել է այն ժամանակվա պահանջարկի մոտ 40%-ը, որը կազմել է 48 հազար տոննա ազդող նյութի հաշվով: Այսինքն, միայն նախկին ծավալներով արտադրության դեպքում ներկա օգտագործման ծավալը կգերազանցեր մոտ 6 անգամ:
ՀՀ-ում ազոտական պարարտանյութերը արտադրվել են գազից և ներկայումս էլ Վանաձորի քիմիական կոմբինատը կարող է արտադրել ազոտական պարարտանյութեր: Այդպիսի մտադրություն եղել է, սակայն սակայն անհայտ պատճառներով այն չիրագործվեց: Իսկ թունաքիմիակատների արտադրությամբ զբաղվելը ավելի բարդ է, այն կապված է քիմիական արդյունաբերության զարգացման հետ: Բայց և այնպես, որոշ թունաքիմիկատների և ազոտական պարարտանյութերի արտադրության կազմակերպման տեխնիկատնտեսական հնարավորության մասին արժեր լուրջ հետազոտություններ կատարվեր:
Պարարտանյութերի արտադրության բարեհաջող իրականացման համար անհրաժեշտ է խնդրին մոտենալ ոչ միայն բիզնեսի տեսանկյունից այլ նաև ազգային անվտանգության տեսանկյունից: Ամփոփելով նշենք, որ պարարտանյութերի շուկայում այսօր կա դեֆիցիտ, հազարավոր հեկտարներ չեն պարարտացվում, բացի այդ մի շարք ներկրվող պարարտանյութերի որակը չի համապատասխանում որակական չափանիշներին: Հայաստանը ունեցել է ազոտական պարարտանյութերի արտադրության փորձ, ունի գիտահետազոտական համապատասխան բազա: Այդ դեֆիցիտի մի մասը կարելի լրացնել տեղական ազոտական պարատանյութերի, ինչպես նաև այլ տարատեսակ պարարտանյութերի` այդ թվում կոմպլեքս պարարտանյութերի (որոնք պարունակում են կալիում, ֆոսֆոր, ազոտ, կալցիում և այլ բաղադրիչներ) և օրգանական պարարտանյութերի արտադրությամբ` նոր կենսատեխնոլոգիաների կիրառմամբ, տարբեր մասնագիտացված ձեռնարկությունների միջոցով:
Լրահոս
Տեսանյութեր
Թովմասյանը՝ Նանուշյանին. Նշել եք՝ ծրագրի իրականացումը պայմանավորված է օրենքով, բայց օրենքը չկա
