Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հարցազրույց Կենսաթոշակային համակարգի իրազեկման կենտրոն հիմնադրամի տնօրեն Արտակ Ղազարյանի հետ

- 2013թ. հունվարի մեկից գործողության մեջ է մտնելու «Եկամտային հարկի մասին» օրենքը, որով փաստացի անցում ենք կատարելու եկամուտների հարկման նոր համակարգի: Կմանրամասնե՞ք` ինչով է այն տարբերվելու գործող համակարգից:

- Համաձայն գործող կարգի` գործատուները իրենց միջոցներից վճարում են պարտադիր սոցիալական ապահովության վճար, ինչպես նաև հաշվարկում և պետական բյուջե են փոխանցում վարձու աշխատողի եկամտահարկը և պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարը:
Սկսած 2013թ. հունվարի մեկից պարտադիր սոցիալական վճարի և եկամտահարկի փոխարեն կվճարվի մեկ միասնական եկամտային հարկ և կներկայացվի ընդամենը մեկ հաշվետվություն: Սակայն այդ հաշվետվությունը պետք է ներկայացվի բացառապես էլեկտրոնային եղանակով և ամեն ամսվա համար:
Այլ կերպ ասած` գործատուն կարող է ներկայացնել իր ամսական եկամտային հարկի հաշվետվությունը առանց հարկային մարմին այցելելու, իրեն հարմար վայրից և իրեն հարմար ժամանակ, իհարկե, առանց սահմանված ժամկետը խախտելու: Խոսքը վերաբերում է բոլոր գործատուներին` ներառյալ անհատ ձեռներեցները:

- Իսկ ինչպե՞ս են ստորագրվելու էլեկտրոնային հաշվետվությունները:

- Էլեկտրոնային եղանակով հաշվետվություններ ստորագրելու և ներկայացնելու համար գործատուները` ներառյալ անհատ ձեռներեցները, պետք է ունենան էլեկտրոնային ստորագրություն: Էլեկտրոնային ստորագրություն ունենալու համար անհրաժեշտ է լինելու ստանալ նույնականացման քարտ: Ուստի, օգտվելով պատեհ առիթից, ցանկանում եմ կոչ անել հանրապետության բոլոր գործատուներին` հադես գալ նախաձեռնությամբ, որ իրենց կազմակերպությունների հաշվետվությունները ստորագրող անձինք դիմեն իրենց գրանցման վայրի անձնագրային բաժին և ստանան նույնականացման քարտ և էլեկտրոնային ստորագրություն:

- Գործող կարգի համաձայն` քաղաքացին վճարում է 3 տոկոս սոցապ վճար և եկամտահարկ` 10 տոկոս /մինչև 80.000 դրամ/, 20 տոկոս /80.000 դրամից մինչև 2 մլն դրամ/ և 25 տոկոս դրույքաչափերով /2 մլն դրամից ավելի/, մինչդեռ նոր ներդվելիք կարգով սահմանված է 24,4 տոկոս մինչև 120 000 դրամի և 26 տոկոս 120 000-ը գերազանցող եկամուտների համար: Այս առնչությամբ մի քանի հարց է ծագում. նախ` տպավորությունն այնպիսին է, որ սոցիալական բավական դժվարին պայմաններում կառավարությունը բարձրացնում է եկամտահարկի դրույքաչափերը: Ճի՞շտ է այս դիտարկումը:

- Միանշանակ ոչ: Նախ` հարցը պետք է դիտարկել կենսաթոշակային բարեփոխումների համատեքստում, որի հիմնական նպատակը քաղաքացիների համար արժանապատիվ ծերություն ապահովելն է և սոցիալական բարեկեցությանը նպաստելը: Երկրորդ` միասնական եկամտային հարկի ներդրումն իրականացվում է երեք սկզբունքների հիման վրա` ա) քաղաքացու եկամուտները չպետք է նվազեն, բ) պետական բյուջեի եկամուտները չպետք է նվազեն, գ) գործատուների համար լրացուցիչ բեռ չպետք է առաջանա:
Այսպիսով, քաղաքացու ստացած և փաստացի տնօրինվող եկամուտը չի պակասում: Այն գործատուները, որոնք, օգտվելով առիթից, կփորձեն նվազեցնել աշխատող քաղաքացիների փաստացի տնօրինվող եկամուտը, կվճարեն լրացուցիչ հարկ (եկամտային հարկի մասին ՀՀ օրենքի 25-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն): Չեմ կարծում, թե նման դեպքեր կլինեն, քանի որ գործատուն նվազեցվող գումարը վճարելու է որպես հարկ: Մյուս կողմից, գործատուն այսօր կատարում է այդ ծախսը` որպես պարտադիր սոցիալական ապահովության վճար և ընդամենը խոսք է գնում այդ պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարը աշխատավարձին միացնելու մասին, և եկամտային հարկը հաշվարկվելու է այդ ընդհանուր գումարից:

- Բազմիցս խոսվել է այն մասին, որ անհրաժեշտ է եկամուտների աճին զուգահեռ կիրառել ավելի բարձր հարկման դրույքաչափեր, մինչդեռ, նոր ընդունված կարգի համաձայն, սահմանվում է միևնույն դրույքաչափը, ասենք` 150 հազար և 1,5 միլիոն եկամուտների համար: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս հանգամանքը:

- Ոչ միայն խոսվել է: Ավելին, Կառավարությունը որդեգրել է հստակ քաղաքականություն Ինչպես տեղյակ եք, 2012 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում վերանայվեցին թե եկամտահարկի, թե վարձու աշխատողի կողմից վճարվող պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարների դրույքաչափերը:
Մասնավորապես, եկամտահարկը հաշվարկում է հետևյալ դրույքաչափերով. ամսական մինչև 80000 դրամ հարկվող եկամտի 10 %-ը և 80000 դրամը գերազանցող հարկվող եկամտի` 20 %-ը:
Վարձու աշխատողի կողմից վճարվող պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարի դրույքաչափը սահմանված է 3 տոկոս` անկախ եկամտի չափից:
2012 թվականի հունվարի 1-ից` ամսական 2,000,000 դրամը գերազանցող եկամտի դեպքում արդեն եկամտահարկը հաշվարկվում է 25 %, իսկ Վարձու աշխատողի կողմից վճարվող պարտադիր սոցիալական ապահովության վճարը` 8 տոկոս:
Ավելին, ՀՀ Ազգային ժողով է ներկայացվել համապատասխան օրենքի նախագիծ, որի համաձայն նախատեսվում է եկամտային հարկի դրույքաչափը, ամսական 2,000,000 դրամը գերազանցող եկամտի դեպքում, սահմանել 36 %:
Կարծում եմ, տարբերություններն ակնհայտ են:
Իսկ ինչ վերաբերում է 2013թ.-ից ուժի մեջ մտնող եկամտային հարկին, ապա, դա աշխատող քաղաքացիների փաստացի տնօրինվող եկամուտների վրա որևէ ազդեցություն չեն ունենալու:

-Նկարագրված դրույքաչափերի համեմատությունը վկայում է, որ հարկային բեռն առավելապես ծանրանում է մինչև 120 հազար դրամ, քան դրանից բարձր աշխատավարձ ստացողների համար ճի՞շտ է արդյոք այս դիտարկումը:

-Իհարկե ոչ: Աշխատավարձ ստացողները, ինչքան էլ ստանալու լինեն, որևէ մտածելու բան չունեն, քանի որ, կրկնվեմ, փաստացի տնօրինվող եկամտի կորուստ չի լինեու: Իսկ հարկային բեռի ավելացման մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ այս փոփոխությունը հարկի հավաքագրման կարգի փոփոխություն է, որն անհրաժեշտ է 2014թ. նոր կենսաթոշակային համակարգի ներդրման համար: Իսկ Կենսաթոշակային նոր համակարգի առավելությունները բազմաթիվ են լինելու թե վարձու աշխատողների, թե գործատուների համար:

- Կխնդրեի կոնկրետ օրինակներով ներկայացնել , թե, ենթադրենք, 80 հազար կամ 200 հազար դրամ աշխատավարձ ստացողը հարկերի պահումից հետո որքան մաքուր աշխատավարձ է ստանում այսօր և որքան կստանա նոր կարգի կիրառման դեպքում:

- Վարձու աշխատողին այս փոփոխությունը չպետք է առնչվի, նա պետք է եկամտային միասնական հարկի կիրառումից հետո ստանա ճիշտ նույնքան աշխատավարձ, որքան ստացել է մինչ այդ օրենքի կիրառումը; Այսինքն` եթե նա ստանում է 80 հազար դրամ մաքուր աշխատավարձ, ուրեմն կստանա 80 հազար մաքուր աշխատավարձ, նույնը` 200 հազար դրամի և ցանկացած այլ աշխատավարձի դեպքում: Սակայն այդ գումարը անփոփոխ ապահովելու համար աշխատողի` հարկերը ներառող աշխատավարձի չափը կաճի` այն սոցիալական ապահովության վճարի հաշվին, որը նախկինում գործատուն փոխանցում էր պետական բյուջե: Այլ կերպ ասած` սոցիալական ապահովության վճարը միացվելու է աշխատողների աշխատավարձին:

- Նոր կարգի համաձայն` եկամտային հարկից բացի, քաղաքացին վճարելու է նաև 5 տոկոս` որպես հատկացում կենսաթոշակային ֆոնդին: Առայժմ հասկանալի չէ` ինչպե՞ս է հաշվարկվելու այդ 5 տոկոսը` եկամտային հարկի վճարումից առա՞ջ թե՞ հետո: Խնդրեմ մանրամասնե՛ք:

- Նախ եկեք հստակեցնենք երկու հարց: Առաջին, կենսաթոշակային կուտակային վճարը ուժի մեջ է մտնում 2014թ.-ից, այլ ոչ թե 2013: Երկրորդ, կուտակային վճարը կազմելու է 10%, որի կեսը, բայց ոչ ավել, քան 25.000 դրամ, վճարելու է պետությունը: Կուտակային վճարը ամբողջությամբ կուտակվելու է քաղաքացու անհատական հաշվին և հանդիսանալու է նրա սեփականությունը, այլ ոչ թե վճարվելու պետական բյուջե: Իսկ ինչ վերաբերում է հաշվարկին, ապա այն հաշվարկվելու է համախառն եկամտից, այսինքն` անվանական աշխատավարձի չափից` մինչև եկամտային հարկի վճարումը: Այդ գումարը, կրկնվեմ, կուտակվելու է աշխատողի անհատական հաշվում, որին յուրաքանչյուր ամիս պետական բյուջեից ավելանալու է նույնքան գումար: Օրինակ` 200 հազար դրամ աշխատավարձի դեպքում կուտակային վճարի չափը կազմում է 20.000 դրամ, որից 10.000 դրամը վճարում է վարձու աշխատողը, իսկ 10.000 դրամը` պետությունը:
600 հազար դրամ աշխատավարձի դեպքում կուտակային վճարի չափը կազմում է 60.000 դրամ, որից 35.000 դրամը վճարում է վարձու աշխատողը, իսկ 25.000 դրամը` պետությունը:

Այստեղ ևս արտահայտվում է պետության քաղաքականությունը` աջակցելու հատկապես ցածր և միջին վարձատրություն ունեցող քաղաքացիներին, քանի որ ամսական 500.000 դրամը գերազանցող եկամտի դեպքում պետության կողմից վճարվող կուտակային վճարի հարաբերական չափը նվազում է (օրինակ` 1 մլն դրամ աշխատավարձի դեպքում` վարձու աշխատողը վճարում է 75.000 դրամ կամ 7.5 %, իսկ պետությունը` 25.000 դրամ կամ 2.5 %):

Ինչ վերաբերում է գործատուի ծախսերի մեծացմանը, քննենք օրինակով. Աշխատանքային պայմանագրով 100 հազար դրամ աշխատվարձի դեպքում գործատուն պետք է վարձու աշխատողի համար որպես պարտադիր սոցապահովության վճար պետական բյուջե փոխանցվող 19 հազար դրամը ավելացնի աշխատավարձին` այն դարձնելով 119 հազար դրամ` հարկերը ներառյալ, և որպեսզի աշխատողը կարողանա հարկերը վճարելուց հետո տնօրինել իր 91 հազար դրամ մաքուր աշխատավարձը` ինչպես նախկինում, գործատուն պետք է աշխատավարձին ավելացնի ևս մոտ 750 դրամ: Ըստ էության` գործատուի ծախսը տվյալ դեպքում հենց այդ 750 դրամն է: Սակայն, եթե հաշվի ենք առնում հարկի հաշվարկման և հաշվետվությունների էլեկտրոնային տարբերակով ներկայացման արդյունքում գործատուի ժամանակի և այլ հոդվածներով ծախսերի խնայումը, ինչպես նաև այն բազմաթիվ առավելությունները, որոնք կենսաթոշակային բարեփոխումները կբերեն գործատուների և հատկապես մասնավոր ընկերությունների համար, ապա այդ տարբերությունը գործատուների համար ոչ թե բեռի ավելացում է, այլ,իրականում, թեթևացում: Բնականաբար, այս գումարը աշխատավարձի տարբեր չափերի դեպքում տարբեր է` առավելագույնը կազմելով մոտ 2700 դրամ:

- Ըստ Ձեզ` ինչպիսի՞ ազդեցություն կգործի նոր կարգը բիզնես միջավայրի բարելավման տեսանկյունից:

-Միասնական եկամտային հարկի կիրառումը կենսաթոշակային բարեփոխումների շղթայի մի օղակն է, սակայն շատ կարևոր: Նոր կենսաթոշակային համակարգը, որը կսկսի գործել 2014թ.-ից, ուղղակիորեն ազդելու է մեր երկրի ներդրումային միջավայրի, ֆինանսական շուկաների վրա` հանգեցնելով նաև աշխատատեղերի ավելացման և քաղաքացիների բարեկեցության բարձրացման: Նոր կենսաթոշակային համակարգի ներդրման արդյունքում առաջացող առավելությունները, կարծում եմ, խիստ գրավիչ կլինեն գործատուների, հատկապես մասնավոր հատվածի համար: Իսկ ինչ վերաբերում է նոր կենսաթոշակային համակարգի ներդրման համար անհրաժեշտ միասնական եկամտային հարկի կիրառմանը 2013թ.-ից, ապա ակնհայտ է, որ, նախ` երկու գործողության փոխարեն գործատուն կատարում է մեկ գործողություն, ինչը տեխնիկապես ավելի դյուրին է: Երկրորդ` Էլեկտրոնային տարբերակով հաշվետվությունների ներկայացումը հարկատուներին ազատում է ավելորդ թղթաբանությունից, փաստաթղթաշրջանառության համար պահանջվող ժամանակի վատնումից, ամեն ինչ կատարվում է էլեկտրոնային եղանակով` ցանկացած պահի, ցանկացած վայրից: Եվ, վերջապես, մի կարևոր հանգամանք, որը բիզնես միջավայրի առողջացման տեսանկյունից խիստ արդյունավետ է, հարկային մարմնի հետ շփումները նվազագույնի հասցնելու հնարավորությունն է, ապահովելով համակարգի թափանցիկությունն ու արդյունավետությունը:

- Կա՞ն արդյոք մոտավոր հաշվարկներ, թե նոր կարգի արդյունքում հարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցությունն ինչ փոփոխություն կկրի:

- Իմ կարծիքով փոփոխություններ կլինեն, սակայն ոչ այդքան մեծ: Սոցվճարը ներկայիս պետական բյուջեում հարկային եկամուտներից առանձնացված հոդված է: Բայց որպեսզի 2013 թվականի եւ այսօրվա ցուցանիշները համեմատության համար համադրելի դարձնենք, պետք է դիտարկել այսօրվա «հարկեր, տուրքեր սոցվճարներ» ցուցանիշը 2013 թվականի «հարկեր, տուքեր» ցուցանիշի հետ: Եվ այս համեմատության մեջ չեմ կարծում, թե մեծ փոփոխություններ կարձանագրվեն:

- Կա՞ն արդյոք հաշվարկներ, թե ինչպիսի սոցիալական ազդեցություն կունենա նոր կարգի ներդրումը: Ո՞ր խնդիրներն առավել կսրվեն, և որո՞նք կմեղմանան:

- 2014 թվականից կենսաթոշակային պարտադիր կուտակային բաղադրիչի մասնակիցները` 16-40 տարեկան բոլոր աշխատող քաղաքացիները, իրենց աշխատավարձի 5%-ը, որը կրկնապատկվելու է պետության կողմից, պետք է խնայեն ապագա կենսաթոշակի համար: Այսինքն` նրանք կարող են սպառել իրենց փաստացի տնօրինվող աշխատավարձի 95 տոկոսը. դա նշանակում է, որ սպառումը այս փուլում փոքր-ինչ նվազում է: Սա, թերևս, բարեփոխման ընդդիմախոսների հիմնական քննադատությունն է, որպես սոցիալական տեսակետից ոչ դրական ազդեցություն: Սակայն, եթե քաղաքացին իր ամենամսյա սպառումը կրճատում է 5 % -ով, ասել է թե` խնայում է այդ գումարը, որին ավելացվում է նույնքան գումար պետական բյուջեից, տարիների ընթացքում գումարը մեծանում է ներդրումային մեխանիզմների շնորհիվ և ապա այսօրվա թվացյալ ոչ դրական ազդեցությունը իրականում կրկնապատիկ և նույնիսկ եռապատիկ դրական արդյունքներ է տալիս կենսաթոշակային տարիքում, երբ մարդը, ավարտելով աշխատանքային գործունեությունը, չի հայտնվում աղքատության սահմանագծին, այլ ճիշտ հակառակը` վայելում է տարիների ընթացքում իր կուտակած և դրան գումարված պետական բազային կենսաթոշակները: Այնպես որ, սոցիալական ազդեցության տեսանկյունից կարելի է և ճիշտ է խոսել երկարաժամկետ կտրվածքով, ըստ որում` միայն դրական ազդեցության մասին: Բացի այդ, խնայողություններն իրենց հետ անպայմանորեն բերելու են հավելյալ արժեքի ստեղծում և երկարաժամկետ ներդրումներ, հետևապես` զարգացում և նոր աշխատատեղեր:

- Բացի վերը նշվածից` բարեփոխումներ են նախատեսված նաև սոցիալական ծառայությունների մատուցման ոլորտում: Խոսվում է սոցիալական ծառայությունների ինտեգրման կամ կոմբինացման մասին: Կխնդրեի մանրամասնել` ինչի մասին է խոսքը:

- Ժամանակակից աշխարհում միտում կա շարունակաբար բարձրացնել սոցիալական պաշտպանության համակարգի արդյունավետությունը` այն նպատակաուղղելով նաև տնտեսական զարգացմանը:
Խնդիրն արդիական է նաև Հայաստանում: Մեզ մոտ դեռևս ձևավորման փուլում է գտնվում սոցիալական աշխատողի ինստիտուտը, իսկ հասարակության գերակշիռ մասը սոցիալական աշխատանքն ընկալում է որպես դրամական վճարների կամ թոշակներ ու նպաստների նշանակում և վճարում: Սակայն դա այդպես չպետք է լինի: Իսկապես, ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ սոցիալական ծառայություն տրամադրող պետական պաշտոնյայի գործունեությունը միտված է ոչ թե սոցիալական ծառայություն ստացողի կարիքների համապարփակ գնահատմանը և բավարարմանը, այլ զուտ վարչարարություն իրականացնելուն: Ընդ որում, մարդու հանդեպ պատասխանատվությունը դադարում է համապատասխան վարչական ակտ ընդունելուց հետո:

Իսկ ինտեգրված սոցիալական ծառայությունների համակարգի ներդրումը արմատապես փոխելու է սոցիալական ծառայությունների մատուցման ողջ գաղափարախոսությունը և պրակտիկան: Այդ համակարգի ներդրումը նշանակում է նոր որակի ծառայությունների տրամադրում, հաճախորդի սոցիալական վիճակի վրա ներազդելու սկզբունքորեն նոր մեթոդների և մեխանիզմների կիրառում:

Մասնավորապես, նախատեսվում է անցում կատարել դեպի ակտիվ, նախաձեռնողական քաղաքականության իրականացում, որի շրջանակներում հետևանքները վերացնելուն միտված պասիվ ծրագրերի (դրամական վճարներ, արտոնություններ) հաշվին ընդլայնվելու են սոցիալական անբավարարվածություն ծնող պատճառները վերացնելուն և կանխարգելելուն միտված ծրագրերը, իսկ կանխարգելումը միշտ ավելի արդյունավետ է և նվազ ծախսատար: Արդյունքում` սոցիալական պաշտպանության ոլորտը, զուտ վերաբաշխման գործառույթ կատարելու փոխարեն նպաստելու է մարդկային կապիտալի զարգացման միջոցով տնտեսական աճի ապահովմանը:

Սա բավական արմատական բարեփոխում է լինելու և մեկ հարցազրույցի ընթացքում, հնարավոր չէ անդրադառնալ դրա բոլոր բաղադրիչներին և մանրամասներին: Կարող եմ նշել մի քանի սկզբունքային հարցեր:

Նախ` ձևավորվելու են համալիր սոցիալական ծառայությունների տարածքային կենտրոններ: Դրանք հնարավորություն կտան հաճախորդներին տրամադրվող ծառայությունների գործընթացը կազմակերպել մեկ վայրում: Կենտրոնը կունենա միասնական ընդունարան, որտեղ կներկայացվեն բոլոր սոցիալական ծառայություններ ստանալու վերաբերյալ դիմումները: Միասնական ընդունարաններում կներդրվի դիմումների հաշվառման և հաճախորդների սպասարկման էլեկտրոնային համակարգ: Այստեղ կպահպանվեն դիմումին կից ներկայացված բոլոր փաստաթղթերի էլեկտրոնային պատճենները: Միասնական ընդունարանների և դիմումների հաշվառման էլեկտրոնային համակարգի ներդրումը, հարմարավետություն ապահովելուց բացի, ունի նաև հակակոռուպցիոն ուղղվածություն, քանի որ նվազագույնի է հասցվելու պետական պաշտոնյայի և հաճախորդի միջև կենդանի շփումը, բացառելու է ներկայացված փաստաթղթերի պատահական կամ միտումնավոր կորստյան ռիսկը և իրական հնարավորություն է ընձեռնելու վերահսկողություն իրականացնել ընդունված որոշումների իրավաչափության, ինչպես նաև դիմումներին պատասխանելու` օրենսդրությամբ սահմանված կարգի պահպանման նկատմամբ:

Երկրորդ, բոլոր սոցիալական ծառայությունների կենտրոնները (սոցիալական ապահովության պետական ծառայության, զբաղվածության, սոցիալական ծառայությունների տարածքային կենտրոնները) տեղակայվելու են մեկ շենքում ըստ տարածքների և մեկ ենթակառուցվածքում ինտեգրվելու են բոլոր տեղեկատվական շտեմարանները: Իսկ բժշկասոցիալական փորձաքննական գործակալության տարածքային մարմինների` այդ կենտրոններում տեղակայվելու խնդիրը կքննարկվի յուրաքանչյուր կենտրոնի համար առանձին` հաշվի առնելով շենքային պայմանները և հանձնաժողովի սպասարկման տարածքը:

Երրորդ, նախատեսվում է լիարժեք ներդնել սոցիալական աշխատողի և սոցիալական դեպքի կամ գործի ինստիտուտները:
Նշված, նաև` չնշված բոլոր խնդիրներն այսօր փորձարկման փուլում են, որի նպատակով որոշվել է փորձնական չորս ծրագիր իրականացնել Արարատի մարզում, որից հետո կսկսվի ողջ հանրապետությունում դրա իրականացման ծրագիրը: Վստահ եմ` այն հաջողություն կունենա և կնպաստի ոչ միայն մեր քաղաքացիների սոցիալական կարիքների բավարարմանը, այլ նաև մեր երկրի տնտեսական զարգացմանը: