Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ամերիկացի հեղինակավոր գիտնական Փիթըր Ռաթլենդը «Նյու Յորք Թայմզ» թերթում հրապարակած «Երկու քայլ հետ Կովկասում» հոդվածում անդրադարձել է նախորդ շաբաթվա ընթացքում տեղի ունեցած երկու կարևորագույն իրադարձությունների և դրանց հիման վրա կանխատեսել, որ դեռ երկար ժամանակ Կովկասում խաղաղություն չի հաստատվի:

Փիթըր Ռաթլենդը Միդլթաունի Ուեսլիյան համալսարանում (Քոնեքթիքութ) կառավարման պրոֆեսոր է  և հետխորհրդային տարածքի մեծ գիտակ: Իր հոդվածում նա անդրադարձել է Ռամիլ Սաֆարովի գործին, ինչպես նաև Ադրբեջանում ԱՄն նոր դեսպան Ռիչարդ Մորնինգսթարի պաշտոնակալման մեկնարկին:

Առաջին դեպքում հոդվածագիրը եզրակացնում է, որ տեղի ունեցածից հետո դժվար կլինի Ղարաբաղի հայությանը համոզել` վերադառնալ Ադրբեջանի կառավարման ներքո: Իսկ երկրորդ դեպքում` վկայակոչելով դեսպանի կողմից ադրբեջանական արարողակարգին տուրք տալու և Ալիևի արձանի մոտ խոնարհվելու փաստը` Փիթըր Ռաթֆելդը նշում է, որ դա վատ ազդանշան է առ այն, որ ԱՄՆ-ն իր շահերը ստորադասում է համամարդկային արժեքներին և հովանավորում է դիկտատուրաներին:
Ստորև թարգմանաբար ներկայացնում ենք «Երկու քայլ հետ Կովկասում» հոդվածն ամբողջությամբ:

«Վերջին օրերի ընթացքում տեղի ունեցան երկու առանցքային իրադարձություններ, որոնք առանց այն էլ լարված Կովկասյան հարևանության պայմաններում ռազմական գործողությունների բռնկման վտանգ են պարունակում:

Օգոստոսի 31-ին Ադրբեջանի բանակի նախկին լեյտենանտ Ռամիլ Սաֆարովը 2004 թվականին Գուրգեն Մարգարյանին սպանելու համար Բուդապեշտի բանտում ութ տարի անցկացնելուց հետո վերադարձավ Բաքու: Զոհը` Գուրգեն Մարգարյանը, ՆԱՏՕ-ի «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրի դասընթացների մասնակից էր: Սաֆարովը նրան սպանել էր կացնով քնած ժամանակ:

Հունգարական կառավարությունն բանտարկյալին Ադրբեջանին էր փոխանցել` հասկանալով, որ նա պատժի մնացած մասն իր հայրենիքում կրելու է: Սակայն Բաքու ժամանելուն պես լեյտենանտ Սաֆարովը նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից ներման արժանացավ, վերականգնվեց զինվորական ծառայության մեջ, ստացավ մայորի կոչում, բնակարան և բանտում գտնված ժամանակահատվածի աշխատավարձը: Այս գործողություններն առաջ բերեցին Վաշինգտոնի, Մոսկվայի ու Եվրոպական կառավարությունների համընդհանուր դատապարտումը:

Բայց այն, որ այդ փաստը արհամարհանք է արդարադատության ու օրենքի գերակայության նկատմամբ, էլ ավելի խնդրահարույց է ուղերձը, որ ուղարկվում է մնացյալ աշխարհին. Ադրբեջանի կառավարությունը կարծում է, որ հայ սպանելն ընդունելի է: Երևում է, որ 1992-94 թվականների ընթացքում հայկական զորքերից կրած պարտությունից վիրավորանքն այնքան խորն է, որ նույնիսկ մարդասպանությունը ներելի է: Հետագայում Ղարաբաղում ապրող հայերի համար բարդ կլինի այն գաղափարն ընդունելը, թե իրենց վեճի լուծումը Ադրբեջանի կառավարման ներքո վերադառնալն է:

Միայն այս մի քայլը կարող է առ ոչինչ դարձնել դիվանագետների ու ակտիվիստների բազմամյա համբերատար ջանքերը` կապերը վերականգնելու և վստահության մթնոլորտ ձևավորելու, առանց որոնց ցանկացած խաղաղ կարգավորում դատարկ երազանք է:

Հաջորդ խնդիրը պակաս էական է, բայց ուշագրավ ժեստ է պարունակում: Սեպտմեբրեի 3-ին Ռիչարդ Մորնինգսթարը` Ադրբեջանում ԱՄՆ նոր դեսպանը, հարգանքի տուրք մատուցեց հանգուցյալ նախկին նախագահ (և ներկայիս նախագահի հայր) Հեյդար Ալիևին` Բաքվի կենտրոնում նրա հուշարձանին ծաղկեպսակ դնելով: Հավանաբար սա Բաքվում իրենց պարտականությունները սկսելիս սովորական արարողակարգ է ԱՄՆ դեսպանների համար: Թեև հետագայում Պետքարտուղարության խոսնակը հերեց, սակայն լուսանկարիչները բավականին հստակ ցույց տվեցին, որ դեսպանը խոնարհվել է հուշարձանի առաջ:

Պարոն Մորնինգսթարի ոչ այնքան դատարկ ժեստը երկու սխալ ուղերձ էր պարունակում:
Նախ` հիասթափեցնող է, երբ ժողովրդավարական ակտիվիստները տեսնում են ինչպես է Միացյալ Նահանգները վախվորած աջակցում դիկտատուրաներին` որպես ընդունելի կառավարման ձև. պատկեր, որ քաջ ծանոթ է ողջ Միջին Արևելքում ԱՄՆ վարած քաղաքականության արդյունքում:

Երկրորդ` այն ազդանշան է Հայաստանին և նրա գլխավոր դաշնակից Ռուսաստանին, որ Միացյալ Նահանգներն անվերապահ հովանավորում են Ադրբեջանի կառավարությանն ու մյուսներին: Ռազմավարական շահերը` Կասպիական նավթը, մուտքը Կենտրոնական Ասիա, Իրանի զսպումը, ավելին արժեն, քան մարդու իրավունքներն ու ժողովրդավարական ընթացակարգերը:
Սա գրեթե անհնար է դարձնում, որպեսզի Հայաստանը Միացյալ Նահանգներին խաղաղ գործընթացում ընկալի որպես ազնիվ միջնորդ: Եվ եթե Միացյալ Նահանգները չի կարող այդ դերը ստանձնել, ապա ոչ ոք այն անել չի կարող:

Դիվանագիտությունը վաղուց է պտույտ տալիս նման խորհրդանշական քայլերի շուրջ: 1793 թվականին Չինաստանում Բրիտանական դեսպան կոմս Մաքարթնին երկրից վտարվեց այն բանի համար, որ հրաժարվեց կայսեր առաջ Կոուտոուն (ստորաքարշություն)* անել: Վերջին շրջանում ճապոնացի նախարարների այցելությունները Տոկիոյի Յասուկունի տաճար, որը նվիրված է զինվորների հոգիներին, բողոք առաջ բերեցին Չինաստանում ու Հարավային Կորեայում:

Եվ ընդհակառակը` երբ 1970 թվականին կանցլեր Վիլի Բրանդտը ծնկի եկավ Վարշավյան գետոյի հուշարձանի առաջ, նա շրջեց անցյալի իր չարագործությունների համար Գերմանիայի քավության էջը: Նույն ոգով Վլադիմիր Պուտինը հաշտության հստակ ուղերձ տվեց, երբ 2010 թվականին ծնկի եկավ Կատինում Ստալինի հրամանով սպանված լեհ սպաների հուշարձանի առջև:
Այն, ինչ կարիքն ունենք Կովկասում, դա առաջնորդների կամքն է` հետևել պարոն Բրանդտի և պարոն Պուտինի օրինակներին, ապաշխարհելու քաջություն, իրենց նախկին հակառակորդին հանդիպելու ու համատեղ ապրելու ուղի փնտրելու պատրաստակամություն դրսևորել: Հավանաբար` մենք երկար կսպասենք»:


*
Կոուտոուն չինական միջնադարյան դիվանագիտական արարողակարգ է, ըստ որի կայսրին մոտենալու դեպքում այցելուն պետք է երեք անգամ ծնկի գար նրա առաջ և ինն անգամ երկրպագեր նրան: Բրիտանիայի դեսպան Առաջին կոմս Ջորջ Մաքարթնին, 1790 թվականին նշանակում ստանալով Չինաստանում, հրաժարվում է արարողակարգը կատարելուց, ինչի համար նրան վտարում են երկրից: