Ձեր վստահելի աղբյուրը

Սիրիական ճգնաժամի շրջանակներում տեղի ունեցած վերջին զարգացումների մասին Panorama.am-ը զրուցեց արաբագետ Արմեն Պետրոսյանի հետ:


-Ինչպիսի՞ն է իրավիճակը Սիրիայում, ներկայումս ի՞նչ փուլում է հակամարտությունը:
-Ցավոք սրտի, ռազմական գործողությունները Սիրիայում շարունակվում են ներկայում նոր թափով, նոր դրսևորումներով: Ինչ խոսք, արդեն, կարծես թե օրինաչափություն է դարձել, և Սիրիայում իշխող վարչակարգի և ընդդիմության զինված հատվածի միջև ռազմական գործողություններն ակտիվանում են, երբ խնդիրը քննարկման առարկա է դառնում որևէ միջազգային ձևաչափում: Այս պարագայում ակնհայտ է զինյալ խմբավորումների կողմից տարատեսակ գործողությունների իրագործումը, ինչը նպատակ է հետապնդում, բնականաբար, աշխարհին մատնացույց անելու, իրենց գոյությունը, ավելին` լուրջ գործոն լինելը և վճռականությունը` հասնելու Բաշար Ալ-Ասադի տապալմանը: Բացառություն չէր նաև վերջին շրջանում ՄԱԿ-ի տարբեր կառույցներում խնդրի վերաբերյալ տեղի ունեցած բուռն քննարկումները և թեժ ելույթները: Դրան զուգահեռ Սիրիայի տարբեր քաղաքներում և բնակավայրերում` հատկապես Դամասկոսում, Հալեպում ակնհայտորեն աճեցին զինված բախումները, ահաբեկչական գործողությունները` ռազմական և ռազմավարական կարևորություն ունեցող մի շարք օբյեկտների դեմ: Եթե սեպտեմբեր ամսվա սկբնամասում ամբողջ երկրի տարածքում նվազել էր ռազմական գործողությունների ակտիվությունը և ակնհայտորեն նկատելի էին սիրիական բանակի հաջողություններն` ընդդեմ Սիրիական ազատ բանակի և վարչակարգի դեմ պայքարող մյուս խմբավորումների, ապա այս վերջին 1 ամսվա ընթացքում տեղի ունեցած մարտերն իրենց աշխարհագրությամբ, մասշտաբներով և հասցրած վնասներով ամենախոշորն էին հակամարտության ողջ ընթացքում:
Միաժամանակ փորձեմ կանխատեսել նաև, որ սիրիական ընդդիմադիրների այս ակտիվության համար նոր խթան կհանդիսանա թուրք-սիրիական սահմանին տեղի ունեցած միջադեպը և թուրքական խորհրդարանի կողմից հավանության արժանացած փաստաթուղթը` Սիրիայի տարածքում անդրսահմանային գործողություններ իրականացնելու վերաբերյալ: Այս համատեքստում, չի կարելի բացառել նաև զինված խմբավորումների կողմից սադրանքներ իրագործելու հնարավորությունը: Միաժամանակ նշեմ` եթե Թուրքիան հապաղի որոշակի քայլեր իրականացնել, ինչն այս պահին շատ հավանական է, ապա կարճ ժամանակ անց ականատես կլինենք ռազմական գործողությունների նվազման, քանի որ ակնհայտ է` «ապստամբները» վերազինման, վերախմբավորման և թիկունքում որոշակի հարցեր կարգավորելու խնդիր ունեն:

-Փաստորեն առավելությունը վարչակարգի կո՞ղմն է:
-Դեռևս այո, քանի որ ընդդիմադիրները չունեն միասնական առաջնորդ, համախմբված չեն, չեն վայելում սիրիական հասարակության վստահությունը, առավել ևս, երբ նրանց շարքերում գործում են իսլամական ծայրահեղ-արմատական խմբավորումներ: Վարչակարգի դիրքերը հիմնականում ամուր են ծովափնյա տարածքներում, Հոմսի շրջանում և Սիրիայի հարավում` Դամասկոսի, Սուեյդայի և Դարաայի շրջակայքում: Դիրքերի ամրությունը բացատրվում է իշխանամետ կամ բարյացակամ չեզոքություն պահպանող բնակչության ներկայությամբ (ալավիներ, դրուզներ, քրիստոնյաներ), ինչպես նաև Դամասկոսում և նրա մերձակայքում ռազմական ուժի տեղաբաշխմամբ: Այս պարագայում վարչակարգին դեռ հաջողվում է դիմակայել, ավելին վնասազերծել տարբեր խմբավորումների, «ազատագրել» որոշ տարածքներ, սակայն այս ամենը հարաբերական է: Բացի դրանից, մի վտանգավոր միտում է ուրվագծվում հակակառվարական ուժերի շրջանում` նպատակն արդարացնում է միջոցերը: Այսինքն, Բաշար Ալ-Ասադին տապալելը դառնում է գերագույն նպատակ, և հատկապես ընդդիմադիրների արտաքին հովանավորների ջանքերով սիրիական վարչակարգի դեմ միավորվում են Սիրիայի տարածք ներխուժած էթնիկական, դավանական, գաղափարային և ընդհանրապես իրենց հետապնդած նպատակներով չափազանց տարբերվող զինված խմբավորումներ: Վերջին շրջանում տարբեր լրատվամիջոցներում արծարծվող առաջնային լուրերից էր Ալ-Կաիդայի մասնակցության աճը Սիրիայի տարածքում տեղի ունեցող ռազմական գործողություններին, ընդ որում պետք է նշել, որ «Ալ-Կաիդա»-ն հավաքական անվանում է նման խմբավորումների համար, որոնք անկախ են այդ ցանցի հետ ուղղակի կապից, սակայն բառի նեղ իմաստով կիսում են Այման Ալ-Զավահիրիի դավանած գաղափարախոսությունն ու պրակտիկան. նման խմբավորումները դարձրել են Սիրիան միջազգային ջիհադի հարթակ սուննի ծայրահեղականների համար: Այս առումով թուրք-սիրիական սահմանին գտնվող, մեծ կարևորություն ունեցող Բաբ Ալ-Հաուայի հսկիչ սահմանային անցակետը, որի համար չի դադարում պայքարը հակամարտ կողմերի միջև, վերածվել է ջիհադիստների հավաքակայանի (ընդհանուր առմամբ, պայքարը սահմանային հսկիչ անցակետերի համար լուրջ և ռազմավարական բնույթ է կրում, ինչը վկայում է միջանցքներ ստեղծելու զինյալների ջանքերի մասին, որի նպատակն է թիկունքից օգնության ապահովումը):
Այս պարագայում վարչակարգի դեմ պայքարող հիմնական Սիրիայի ազատ բանակի շրջանակներում աստիճանաբար ավելանում է արմատական տարրերի դերակատարությունն, ինչը բնականաբար օբյեկտիվ դժգոհություն է առաջացնում ինչպես հենց ՍԱԲ շրջանակներում այնպես էլ վարչակարգին դեմ տրամադրված որոշակի հասարակական զանգվածների մոտ, քանի որ այս խմբավորումների վարած մարտերի բնույթն էլ, նպատակներն էլ տարբեր են: Որպես վերոնշյալի հավաստում` հիշեցնեմ, որ Սիրիայում ստեղծված իրավիճակի հետաքննության միջազգային հանձնաժողովը ևս իր զեկույցում նշել էր զինված խմբավորումների կազմում օտարերկրյա քաղաքացիների ներկայության մասին: Ընդ որում, ըստ զեկույցի, իսլամիստ անջատողականները գործում են ինչպես ապստամբների կողմից, այնպես էլ նրանցից առանձին: Այս համատեքստում հավելեմ, նաև, որ հաճախակի են դարձել միջխմբային բախումները ընդդիմադիր տարբեր խմբավորումների միջև, և օրեր առաջ, սաուդական «Ալ-Ուատան» թերթի հաղորդմամբ, Սիրիայի ազատ բանակի ռազմական խորհրդի ղեկավար Գեներալ Մուստաֆա Ալ-Շայխը հայտարարել էր, թե թույլ չեն տա, որ, որ Սիրիան նոր Աֆղանստանի վերածվի:

-Իսկ ինչպես կբնութագրեք Թուրքիայի ներգրավվածությունը սիրիական ճգնաժամում և թուրք-սիրիական հարաբերություններում տեղի ունեցած վերջին զարգացումները:
-Թուրքիան ուղղակի ներգրավվածություն ունի սիրիական ճգնաժամում, և սա արդեն իսկ անհերքելի է, թեպետ պետք է նշել, որ նման նկրտումներ ունեցող պետությունը չէր էլ կարող անմասն մնալ իր քթի տակ տեղի ունեցող գործընթացներից, սակայն թուրքական իշխանություների կողմից ընտրվեց հենց այդ երկրին բնորոշ`դեկլարատիվ քաղաքականությունն, այսինքն` այս անգամ ևս ականատեսը եղանք թուրքական վարչակարգի խոսքի և գործի իրարամերժությանը: Ընդամենը օրեր առաջ ՍԱՀ ԱԳ և միգրացիայի նախարարությունն ուղերձներ է հղել ՄԱԿ-ի ԱԽ-ին և գլխավոր քարտուղարին, որտեղ ուղղակիորեն մեղադրել է Թուրքիային, միջազգային ահաբեկչությանը սատարելու հարցում: Այս համատեքստում հարց է առաջանում, արդյոք Թուրքիան խտրականություն չի կիրառում ահաբեկչական կազմակերպությունների միջև` սեփական թիրախ դարձնելով ՔԲԿ(PKK)-ին, կամ արդյոք այդ կազմակերպության դեմ թուրքական իշխանությունների իրականացրած գործողությունները, նույնիսկ այլ պետության տարածքում, կարելի է որակել որպես հակաահաբեկչական, իսկ սիրիական վարչակարգինը` պայքար սեփական ժողովրդի դեմ:
Այն հանգամանքը, որ պաշտոնական Անկարայի նման քաղաքականությունն անհեռատես է, արկածախնդիր, և թուրքական արտաքին քաղաքականության պատասխանատուները սխալվել են իրենց հաշվարկներում, ակնհայտ է դառնում նաև նրանց իսկ ձեռնարկած վերջին քայլերից. կասկածից վեր է, որ Սիրիայի հարցում Թուրքիան հայտնվել է ճահճային իրավիճակում: Մի բանում համոզված եմ, որ Թուրքիային ոչ մի դեպքում ձեռնտու չէ սիրիական հակամարտության երկարաձգումը. Անկարան ամեն գնով ռազմական ներխուժման կամ հանգուցալուծման է ձգտում: Այդ մասին են վկայում վերջին շրջանում հաճախակի դարձած թուրք-ամերիկյան բարձր մակարդակի շփումները, որոնց առանցքն են կազմում սիրիական ճգնաժամի կարգավորման ուղիների վերաբերյալ քննարկումները և, իհարկե, թուրք-սիրիական հարաբերություններում տեղի ունեցող արդի զարգացումները:

-Կարծում եք` Թուրքիան ռազմական ներխուժու՞մ կիրականացնի Սիրիայի տարածք:
-Ըստ էության, ոչինչ չի կարելի բացառել, դա պայմանավորված է իրադարձությունների հետագա զարգացումներով, քանի որ այս հիմնախնդրում բավականին մեծ է անկանխատեսելիության գործոնը: Կարծում եմ `այս համատեքստում պետք է դիտարկել թուրք-սիրիական լարվածության վերջին դրսևորումները, որոնք նպատակ էին հետանդում առաջին հերթին նախազգուշացնելու Սիրիական վարչակարգին, ապա` ստուգելու Անկարայի հյուսիսատլանտյան դաշնակիցների վերաբերմունքը` սիրիական ճգնաժամին ուղղակի արտաքին միջամտության հարցում, և այն, որ զարգացումներին ընթացք չտրվեց, նշանակում է, որ Արևմուտքը դեռ պատրաստ չէ օժանդակելու թուրքական նկրտումներին: Իսկ Թուրքիան ինքնուրույն կերպով դեռ չի գնա նման արկածախնդրության, քանի որ Անկարայում ևս քաջ գիտակցում են դրա հնարավոր հետևանքներն, ինչպես ողջ տարածաշրջանի, այնպես էլ բուն Թուրքիայի համար:

-Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում սիրիական ճգնաժամի կարգավորման միջազգային նախաձեռնությունների հնարավորությունները:
-Տվյալ պահին` զրոյական: Այս հարցում, ներկայում առավել ակտիվ են խնդրով զբաղվող մերձավորարևելյան քառյակի` Եգիպտոսի, Իրանի, Թուրքիայի, Սաուդյան Արաբիայի մասնակցությամբ նախաձեռնությունը, և հատկապես ՄԱԿ-ի և ԱՊԼ-ի հատուկ ներկայցուցիչ Ալ-Ախդար Ալ-Իբրահիմիի առաքելությունը, որոնք սակայն որևէ գործնական արդյունք դեռևս չեն արձանագրել: Մի բան ակնհայտ է, որ սիրիական թնջուկի հանգուցալուծումը հնարավոր է հակամարտությանը ներգրավված արտաքին և դրանց ուղղակի ազդեցությունը կրող ներքին կողմերի միաժամանակայա կոնցենսուսի արդյունքում, ինչի հավանականությունը կանխատեսելու համար դեռ էական հիմքեր չկան: Ընդհակառակը, դիմակայությունն առավել սրվելու միտումներ է ցուցաբերում. ներքին զարգացումների մասին արդեն խոսեցինք, իսկ արտաքին հարթակում, որպես օրինակ առանձնացնեմ վերջին երկու միջադեպերը. ՄԱԿ-ի ԱԽ-ում Ռուսատանը և Չինաստանն անցան հակահարձակման` աշխատանքային օրակարգ ներմուծելով Բահրեյնում ստեղծված իրավիճակի վերաբերյալ քննարկումները, որը կարող է նոր առճակատման պատճառ դառնալ այդ երկրների և Արևմուտքի միջև, և, իհարկե, Ռուսաստան-Սիրիա չվերթն իրականացնող օդանավի հետ կապված միջադեպը: Այնուամենայնիվ, հատկապես ս.թ. նոյեմբերին ԱՄՆ-ում կայանալիք նախագահական ընտրություններից հետո, կարծում եմ` միջազգային լուրջ բանակցություններ կծավալվեն սիրիական ճգնաժամի հանգուցալուծման ուղղությամբ, և անհրաժեշտության դեպքում և հատկապես արտաքին դերակատարների դիրքորոշումների որոշակի տեղաշարժերի պարագայում հնարավոր կլինի ակնկալել վերոնշյալ կամ որևէ նոր նախաձեռնության գործնական արդյունքները: