Իրանագետ. Իրանն առայժմ կանգնած չէ տնտեսական փակուղու առջև
Իրանի Իսլամական Հանրապետության նկատմամբ կիրառվող արտաքին տնտեսական պատժամիջոցների քաղաքականությունն զգալիորեն հարվածել է երկրի տնտեսությանը: Իրանում տիրող իրավիճակի, ինչպես նաև այդ երկրին ուղղված արտաքին քաղաքական մարտահրավերների վերաբերյալ Panorama.am-ը զրուցեց իրանագետ Ռուդիկ Յարալյանի հետ:
-Ինչպե՞ս կբնութագրեք Իրանի տնտեսության ներկա վիճակը:
-Վերջին ամիսներին Իրանի առջև ծառացած տնտեսական խնդիրները դեռևս չեն ստացել հասարակության պահանջմունքներին համապատասխան լուծում. այս ընթացքում շարունակաբար անկում է ապրել իրանական ռիալի ինքնարժեքը, բարձրացել են մի շարք կենցաղային ապրանքների և այլ արտադրատեսակների, օրինակ՝ տեղական արտադրության ավտոմեքենաների գները, որը որոշակի սոցիալական անապահովության մթնոլորտ է ձևավորել երկրում: Սակայն հարևան ԻԻՀ-ի բարձրաստիճան հոգևորականությունը տնտեսական խնդիրների լուծումը չի պայմանավորում բացառապես արտաքին գործընթացներով, այլ առաջին հերթին շեշտադրում է ներքին բարեփոխումների անհրաժեշտությունը, որոնք, ինչպես իրենք են կարծում, կարող են չեզոքացնել դրսից ուղղորդվող բացասական ազդեցությունները: Ներքին վերադասավորումների առաջնահերթությունն ու կարևորումը ենթադրում է, որ Իրանի իշխանություններն առայժմ մտադիր չեն իրենց որդեգրած արտաքին քաղաքականության սկզբունքներում կտրուկ փոփոխություններ իրականացնել՝ ընդառաջելով ԻԻՀ-ի դեմ կիրառվող պատժամիջոցների քաղաքականության արևմտյան տրամաբանությանը:
-Հատկապես ի՞նչ ներքին վերադասավորումների մասին է խոսքը:
-ԻԻՀ-ի ներքին զարգացումների համատեքստում առանձնանում են Կենտրոնական բանկի շուրջ ծավալված գործընթացները: Վերջինս Իրանում տնտեսական ձախողումների մեջ մեղադրվող կենտրոնական թիրախն է դարձել, որի նախագահն, ըստ գործող օրենքի, կարող է խուսափել ստեղծված բարդ իրավիճակը Մեջլիսում` պատգամավորների առաջ պարզաբանելուց. իր այդ իրավունքից Կենտրոնական բանկի նախագահն առայժմ օգտվում է՝ հարուցելով օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչներից շատերի զայրույթը: Ներկայում ԻԻՀ-ի խորհրդարանում քննարկվում է երկրի Կենտրոնական բանկը Ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարությանը կցելու նախագիծը, որն, ըստ էության, կոչված է սահմանափակելու վերջինիս՝ ինքնուրույն գործառույթներ իրականացնելու իրավունքները: Սակայն հիշյալ նախագիծը, դեռևս խորհրդարանական օրակարգ չմտած, արդեն իսկ ենթարկվել է հասարակական որոշ շերտերի և լրատվամիջոցների քննադատությանը: Որպես հակափաստարկ՝ հիմնականում այն միտքն է շրջանառվում, որ ժամանակակից աշխարհում առողջ և առաջադիմական տնտեսություն ունենալու կարևորագույն նախապայմաններից է Կենտրոնական բանկը քաղաքական կառույցներից տարանջատելը: Այս խնդիրը դարձել է Իրանում ներքաղաքական քննարկումների առանցքային թեման. լուծումն, ըստ իս, շատ չի հապաղի, բայց այլ հարց է, թե որքանով այն կարդարացնի իրանական իշխանությունների և հասարակության սպասելիքները: Համենայն դեպս, նկատելի է, որ փորձեր արվում են տնտեսությունը ոտքի կանգնեցնելու ուղղությամբ և փակուղային իրավիճակ առայժմ չկա:
-Իրանին ուղղված ինչպիսի՞ նոր արտաքին մարտահրավերներ կան:
-Հոկտեմբերի 15-ին Լյուքսեմբուրգում ԵՄ-ի անդամ 27 երկրների արտաքին գործերի նախարարները որոշում ընդունեցին խստացնել Իրանի նկատմամբ կիրառվող տնտեսական պատժամիջոցները: Եվրոպական երկրներին այսուհետ արգելվեց Իրանից բնական գազ ներմուծել Եվրոպա, ինչպես նաև Իրան արտահանել սարքավորումներ, որոնք կարող են խթանել այդ երկրի նավթագազային և նավթաքիմիական արդյունաբերությունը: Սա, հուլիսի 1-ից իրանական նավթի ներմուծման վրա դրված բռնարգելքից հետո, երկրորդ խոշոր սահմանափակումն է, որ կիրառվում է ԻԻՀ-ի հանդեպ, այս անգամ՝ գազի ոլորտում: Իհարկե, հիշյալ վերջին սահմանափակումը լրացուցիչ հարված է Իրանի տնտեսությանը, սակայն չպետք է մոռանալ, որ Իրանը նավթագազային պաշարների առումով խոշորագույն երկիր է համարվում, իսկ այդ պաշարներից զրկվելը զգալի կորուստ է համաշխարհային տնտեսության համար: Մասնավորապես, մտավախություն կա առ այն, որ այսուհետ միջազգային շուկայում 1 բարել նավթի գինը կարող է հասնել 250 դոլարի: Այս համատեքստում, եթե նաև հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ նախկինում Իրանից արտահանվող նավթի միայն շուրջ 18%-ն է բաժին հասել Եվրոպային, ապա հասկանալի է դառնում երկկողմ կորուստների իրական հարաբերակցությունը: Իսկ այն, որ Թուրքիան արդեն իսկ սկսել է Հունաստանի միջոցով Իրանից գնված գազն իրեն շատ ձեռնտու պայմաններով առաքել Եվրոպա (չնայած, որ թուրքական կառավարությունը հերքել է այդ տեղեկատվությունը՝ նշելով, որ Իրանից գնված գազը ծառայում է բացառապես ներքին սպառման նպատակներին), փաստում է իրանական գազի կարևորությունը եվրոպական երկրների համար, որի դիմաց վերջիններս պատրաստ են կրկնակի գին վճարել Թուրքիային: Այս ամենը ամփոփելով՝ կարելի է եզրակացնել, որ Արևմուտք-Իրան հակամարտությունն առաջիկայում կարող է երկարատև հոգեբանական պայքարի շարունակություն դառնալ, որին Իրանը պատրաստվել է ավելի քան 30 տարի՝ Իսլամական հեղափոխությունից ի վեր:
-Ի՞նչ կարծիքի եք Իրանի միջուկային խնդիրը ռազմական միջամտությամբ հանգուցալուծելու հավանականության վերաբերյալ
-Հատկապես վերջին երկու տարիների ընթացքում ակնհայտ է դարձել, որ Իրանի որոշ հարևան երկրներ ջուր են լցնում արևմտյան ռազմաքաղաքական դաշինքի ջրաղացին՝ ի վնաս իրանական շահերի: Հիշենք թեկուզ ՆԱՏՕ-ի ՀՀՊ համակարգերի տեղակայումը Թուրքիայում Իրանի սահմանի հարևանությամբ, Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև 1,6 մլրդ դոլար արժողությամբ ռազմական գործարքը, Իրանի մեղադրանքներն Ադրբեջանի իշխանություններին ուղղված առ այն, որ վերջիններս իրենց երկրում լայն դաշտ են բացել Իսրայելի համար ԻԻՀ-ի դեմ լրտեսական գործունեություն ծավալելու համատեքստում և այլն: Բավական խնդրահարույց են թվում նաև այն հեռանկարները, ըստ որոնց, Իսրայելը կարող է ռազմակայաններ տեղակայել Իրանի հյուսիսարևելյան սահմանակից պետությունում՝ Թուրքմենստանում: Հոկտեմբերի 12-ին նման մտահոգություն հնչեցրել է իրանական Մաշհադ քաղաքի ուրբաթօրյա իմամ այաթոլլահ սեյեդ Ահմադ Ալամ Ալհոդան խոթբեի (քարոզ, որը կատարվում է ուրբաթ օրերին գլխավոր մզկիթում) ընթացքում: Թեև կարծում եմ` փոխհարաբերությունների բավական բարձր մակարդակն Իրանի և Թուրքմենստանի միջև, ի տարբերություն Ադրբեջանի, հետ կպահի թուրքմենական կառավարությանը հակաիրանական ծայրահեղ քայլերից, եթե գործընթացները ծավալվեն հօգուտ Արևումտքից Իրանի նկատմամբ իրականացվող ռազմական միջամտությանը: Իսկ ընդհանուր առմամբ, կարծում եմ, որ ռազմական ուժի ցուցադրությունը հարկավոր է առաջին հերթին դիտարկել նույն վերոհիշյալ հոգեբանական պայքարի համատեքստում, որպես հոգեբանական ճնշում իրանական իշխանությունների նկատմամբ:
Լրահոս
Տեսանյութեր
ԱՄՆ-ում հրդեհների հետևանքով մոխրացել է Սահակ-Մեսրոպ հայ քրիստոնյա վարժարանը
