Ձեր վստահելի աղբյուրը

«Die Presse»-ի լրագրող Դույգու Օզքանն այցելել է Հայաստանը, այնուհետև «Die Presse» թերթում ներկայացրել է Հայաստան կատարած ճամփորդությունից ստացած տպավորությունները:

Կարոտը, թախիծը և գեղեցկությունն էին ուղեկցում մեզ աշխարհում առաջին քրիստոնեական երկրում:

Իմպրովիզացիան առանցքային բառ է: Եթե հայերն ինչ-որ հարցում իսկապես գերիշխում են, ապա դա իմպրովիզացիա անելն է: Բուսական կերակուր, երբ հյուրերի համար միս է պատրաստվա՞ծ: Խնդիր չկա: Տևում է մի քանի րոպե: Ափսեի մեջ, որը հետո հայտնվում է սեղանին, տապակվում է վայրի սպանախը, գումարած` բարակ հացի բլիթներն` անմիջապես վառարանից: Ժամանակ առ ժամանակ սակայն անհրաժեշտ է միս ուտել` կախված մատուցման ձևից:

Վարդագույն տուֆից խորհրդային շքեղությամբ կառուցված Երևանում երեկո է: Մինչ սպանախը մեր ստամոքսներում գռմռում է, մենք ուղղություն ենք վերցնում դեպի քաղաքի կենտրոնում գտնվող Հանրապետության հրապարակ: Այստեղ ու հարևան փողոցներում կյանքը եռում է: Մանկասայլակներով ընտանիքներ, գեղասահորդներ, գունագեղ փայլող վերնազգեստներով ու էլ ավելի գունեղ հեռախոսներով երիտասարդներ, բոլորը հրապարակով վեր ու վար են անում, իսկ այդ ընթացքում հետին պլանում,  Մրայա Քերիի երգի հնչյունների ներքո ցայտում են շատրվանները:

Հայաստան այցելողներն ինչ սպասումներ կարող են ունենալ Երևանից. Հայաստանի մայրաքաղաքը զարմանալիորեն երիտասարդ է, զարմանալիորեն բաց, զարմանալիորեն հարմարավետ: Ընդամենը վերջերս Երևանում ջրամատակարարումը նորմավորված չէր. երկու ժամ առավոտյան, երկու ժամ երեկոյան: Ջրատար մայրուղիների բացակայության պատճառով ջուր չկար: Երեք տարի շարունակ Երևանում չի եղել լույս ու գազ, մինչև որ ուղիները 2000 թվականին հիմնավորապես նորոգվեցին: Մարդիկ պարզապես իմպրովիզ էին անում: Լիլիա Հարությունյանը ով մեզ ուղեկցում էր նույնպես կդիմի իմպրովիզացիայի, եթե ամենն այսքան լավ կազմակերպված չլինի: Շքեղ հագնված գիդն ուղեկցում էր մեզ հայաստանյան ճանապարհորդության ընթացքում, որի ժամանակ շեշտը դնում էր կառուցված եկեղեցիների ու վանքերի վրա: Նախկինում զբոսաշրջիկների հետ Լիլիան վտանգավոր ծածկույթով ու ոլորապտույտ ճանապարհների փոսերն էր շրջանցում: Այսօր արտերկրի հայերի ֆինանսական աջակցության շնորհիվ ճանապարհները բարեկարգվել են: Այդ բառակապակցությունը` փող և սփյուռքահայ, մենք Լիլիայից հաճախ ենք լսելու: ԱՄՆ-ում ու Ֆրանսիայում ապրող հայերը ավտոմայրուղիներ են կառուցում, Երևանում մշակութային միջոցառումներ են կազմակերպում, վերականգնում են եկեղեցիները:

Հարց է ծագում` որքան փխրուն կլիներ այս երկիրն առանց հայկական Սփյուռքի բարի կամքի: Այս հարցին պատասխանելը դժվար չէ: Հայաստանը որպես պետությունը չափազանց երիտասարդ է (հիմնադրվել է 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո), սակայն ծագման հպարտությունը վերջինը չէ: Դա հասկանալու համար բավական է այցելել Երևանում դատարկ բլրի վրա գտնվող Ցեղասպանության թանգարան: Ինքը թանգարանը գտնվում է գետնի տակ, շարժական նկարներում ու փաստաթղթերում ներկայացվում են 1915-16թթ. Օսմանյան կայսրությունում տեղ գտած իրադարձությունները: Հազիվ թե գտնվի որևէ հայ, ում ընտանիքը ցեղասպանությունից չի տուժել: Ցավը, ինչպես նաև փաստը, որ Թուրքիան չի ընդունում պատմական իրադարձությունը, ամրապնդել են հավաքական հիշողությունը:

Առաջին քրիստոնյա երկիրը

Հաջորդ օրը Լիլիան հավաքում է մեզ, մեկնում ենք Երևանից հարավ գտնվող Խոր Վիրապ վանական համալիր: Այստեղ երրորդ դարում Գրիգոր Լուսավորիչը Տրդատ Երրորդ թագավորի կողմից բանտարկվել է օձերի ու կարիճների մոտ: Գրիգորը ապրեց անձավում, իսկ ավելի ուշ թագավորին բուժեց հիվանդությունից, որից հետո թագավորը մկրտեց, ու պատմության մեջ առաջին երկիրը քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն ընդունեց: Վանքի շուրջ ոչինչ չկա` միայն լերկ բլուրներ ու լեռներ, միայն երկինք: Եվ մենք պետք է հիանանք այդ տեսարանով ու երկրում առկա բազմաթիվ այլ եկեղեցիներով:

Խոր Վիրապ վանքի տարածքից` բարձր ցանկապատից այն կողմ, հասանելիության աստիճանի երևում է Արարատ լեռը: Ցանկապատով անցնում է Թուրքիայի հետ սահմանը, որը միֆական ալեհեր հինգ հազար մետրանոց լեռանը թողնում է թուրքական կողմում, ինչն ուժեղացնում է հայերի կարոտը: Արարատ լեռը, որի վրա հանգրվանել է Նոյյան տապանը, հայերի համար հոգևոր նշանակություն ունի: Չկա մի բանաստեղծ, որ գրած չլինի Արարատի մասին, չկա մի նկարիչ, որ պատկերած չլինի լեռը: Չկա մի բնակարան, որտեղ կախված չլինի լեռան պատկերը: Արարատի տեսարանը վանքին մելանխոլիկ մթնոլորտ է հաղորդում: Լիլիան պատմեց, որ շատ հայեր Թուրքիայի հետ առևտրական հարաբերությունների մեջ են. օրինակ` նրանք տեսքտիլ արտադրանքը գնում են Ստամբուլում, որպեսզի վաճառեն հայրենիքում: Քանի որ երկու երկրների միջև սահմանը փակ է, ցամաքային հաղորդակցությունը շատ բարդ է` սկզբից Հայաստանից Վրաստան, այնուհետև` Թուրքիա, ապա` հետդարձ նույն երթուղով: Ձանձրալի է:

Մենք այցելում ենք Էջմիածին` Հայաստանյայց եկեղեցու առաջնորդ Կաթողիկոսի նստավայր, ու մասնակցում ենք պատարագի: Տաճարը լեփ-լեցուն է, օդում ծանր կախված է խունկի հոտը, շատ շոգ է, միաժամանակ` ակնածանք կա: Այս այցելությունը տարբերվում է մյուս եկեղեցիներից: 13-րդ դարի Նորավանքը, 10-րդ դարի Սանահինը, ինչպես նաև 10-րդ դարի Հաղպատի և բազմաթիվ այլ վանքեր միայն երբեմն-երբեմն են ակտիվ: Վանքերի սրահներում հոգևորականներ են թաղված, և այցելուները պետք է անցնեն տապանաքարերի արանքով: Բայց Լիլիան վստահ է. այսկերպ հոգևորականները հավատացյալներին ցուցադրում են, որ իրենք իրենց ծառաներն են անգամ մահից հետո և գտնվում են ոչ թե իրենցից վեր, այլ` ներքև:
Հատկապես տպավորում է երկրի հյուսիսում Լոռվա մարզում գտնվող Սանահինի վանքը: Վանքին շրջապատող լեռները հանկարծակի կարոտախտ են առաջացնում: Այն աստիճան գեղեցիկ է, որ ցանկություն է առաջանում այնտեղ ավելի երկար մնալ, այլ ոչ ծրագրած մեկ ժամվա չափ: Անգամ հարավ-արևելքում գտնվող անկենդան, տեղ-տեղ կանաչ բուսականությունից կոտրտված կավաքարից լանջերով Սելիմի լեռնանցքով ճամփորդությունն է տպավորիչ: Այստեղով անցել է մետաքսի ճանապարհը, ինչպես վկայում է Սելիմի լեռնանցքում լավ պահպանված քարվանսարան: Բայց մեր քարավանը պետք է շարունակի ճանապարհը: Լիլիանը խումբը միշտ միասին է պահում, վերջապես մենք պետք է միշտ աղմկող ու ամեն խոտի մոտ լուսանկարվող իտալացի զբոսաշրջիների խմբից առաջ հասնենք նպատակակետին:

Երկնագույն մարգարիտը

Փոքր ֆերմերները ճանապարհներին գազար ու լոլիկներ են վաճառում: Գազարը քաղցր է, լոլիկները` ինչպես լոլիկը: Ու մենք ձգտում ենք հասնել երկրի արևելքում գտնվող Սևանա լճին, որը հայտնի է նաև «Երկնագույն մարգարիտ» անվամբ: Իրականում դա չափազանցություն չէ. փիրուզագույնը գրեթե կուրացնում է աչքերդ: Ծովի մակերևույթից 2000 մետր բարձրության վրա գտնվող լճի երկայնքով ուղևորությունը ոչ վաղ անցյալի հետաքրքիր վկայություններ է ցուցադրում. ամառանոցներ ու հյուրանոցներ, բոլորը կիսակառույց, որովհետև դրանք ավարտին հասցնելուն խանգարել է Խորհրդային Միության փլուզումը: Շուրջ բոլորը լքված վերամբարձ կռունկներ են կանգնած, ով գիտե` դեռ որքան կկանգնեն: Հայաստանում ճանապարհորդողները, բացառությամբ տեղաբնակների համար նախատեսված մի քանի թեժ կետերի, լիճը կարող են ինքնուրույն վայելել:
Զբոսաշրջիկները մշտապես գտնվում են հայերի անվտանգ սևեռուն ուշադրության ներքո: Հայերը նրանց հետաքրքրված կհարցնեն, թե որքան դուր եկավ նրանց իրենց երկիրը: Արդյոք իրենք կարո՞ղ են նրանց համար որևէ բան անել: Որևէ ցանկություն անհնարին լինել չի կարող: Նրանք կարող են իմպրովիզացիա անել:

04.01.2013, Die Presse, Դույգու Օզքան