Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Բրիտանական «Կասպյան հետազոտությունների ինստիտուտը» Կովկասի և կասպյան տարածաշրջանում սպասվող զարգացումների վերաբերյալ հոդված է հրապարակել, ինչը ներկայացնում ենք ստորև:

Միջազգային հարաբերություններում ինչ-որ բան կանխատեսելը, ինչպես հայտնի է, բարդ է, բայց Կասպյան տարածաշրջանի համար կարելի է առանձնացնել մի քանի հիմնական միտումներ, որոնք կարող են տեղի ունենալ հաջորդ տասներկու ամիսների ընթացքոմ: Արմատական փոփոխությունները քիչ հավանական են թվում, թեև անսպասելի ճգնաժամ բացառել չի կարելի:

Կովկասում առավել բուռն իրավիճակ, հավանաբար, կլինի Վրաստանում, որտեղ շարունակվում է քաղաքական պայքարը նախագահ Միխեիլ Սաակաշվիլու և վարչապետ Բիձինա Իվանիշվիլու միջև, ով հոկտեմբերին անակնկալ հաղթանակ տոնեց խորհրդարանական ընտրություններում: Իվանիշվիլու «Վրացական երազանք» կոալիցիան գլխավորում է Սաակաշվիլու շրջանի պաշտոնյաների ձերբակալման ալիքը և ձգտում է նախագահին զրկել հակադարձ առանցքային որոշումներ ընդունելու հնարավորություններից, ինչպես նաև իր աշխատակազմի ունեցած արտոնություններից (այդ թվում Պետական պահպանության հատուկ ծառայությունը նախագահի ենթակայությունից խորհրդարանի ենթակայության տակ մտցնելը): Երկու գործիչների անձնական հարաբերությունները, որոնք երբեք բարեկամական չեն եղել, այժմ վերածվել են ակնհայտ թշնամության:
Սաակաշվիլին կարող է լուծարել Իվանիշվիլու կառավարությունը, որը սակայն քաղաքական ճգնաժամ կհարուցի: Առանց այդ քայլի էլ Վրաստանի կառավարման փաստացի գործը կհայտնվի մայթեզրին: Այդքան անհրաժեշտ քաղաքական, տնտեսական ու սոցիալական բարեփոխումները, էլ չասած փակուղի մտած եվրաինտեգրացումը, շարունակվող քաղաքական հետապնդումներից միայն կտուժեն:

Հայաստանը կանգնած է փետրվարին կայանալիք նախագահական ընտրությունների առաջ, որոնք հնարավոր է բավականին տխուր անցնեն: Նախագահ Սերժ Սարգսյանը` կառավարող Հանրապետական կուսակցության առաջնորդը, ամենայն հավանականությամբ կհաղթի ու կշարունակի պաշտոնավարել` առաջին հերթին այն պատճառով, որ իր մրցակիցները նրան կանգնեցնելու բավարար քաղաքական ազդեցություն չունեն: Միակ ծանրքաշային այլընտրանքը` նախկին նախագահ և ընդդիմության առաջնորդ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, հայտարարել է, որ տարիքի պատճառով չի առաջադրվի:

Մեծահարուստ և «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանը ևս հայտարարել է, որ չի առաջադրվելու (հարցումները նրան տալիս էին 21%` ընդդեմ Սարգսյանի 49%-ի` ցուցանելով, որ նա միակ պոտենցիալ «սփոյլերն» էր): «Բարգավաճ Հայաստանը» նաև չի սատարի որևէ այլ թեկնածուի, ինչը նշանակում է, որ Սարգսյանը կհաղթի բավականին հեշտությամբ: Վերընտրությունը Սարգսյանին ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցում մանևրի տարածություն կբացի, հատկապես որ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությունը, որ դեմ է միջազգային հանրության կողմից պատրաստված խաղաղության փաստաթղթի շուրջ փոխզիջման գնալուն, ևս խուսափում է ընտրական գործընթացին միջամտելուց:
Այսպիսով Լեռնային Ղարաբաղի հարցով կարելի է կրկին ակնկալիքներ ունենալ, բայց եղածից ոչ ավելին: Անցած տարի որոշ արյունալի բախումներ եղան Ղարաբաղի և գրավված տարածքների շուրջ շփման գծում, բայց լուրջ վատթարացում կամ խաղաղության ուղղությամբ որևէ առաջընթաց տեղի չունեցավ: Մոսկվայում Վլադիմիր Պուտինի իշխանության վերադարձով պայմանավորված հնարավոր է գալիք տարի մեկ կամ երկու բարձր մակարդակով գագաթաժողով կայանա, սակայն Ռուսաստանը իրապես շահագրգռված չէ Երևանին զոհելուն:
Ադրբեջանը 2013-ին որոշ առաջընթաց կունենա դեպի Եվրոպա Հարավային գազային միջանցքի հարցում: Կասպից ծովում գտնվող հսկայական Շահ-Դենիզ գազի հանքավայրը շահագործող կոնսորցիումը ընտրություն կկատարի Անդրիատիկ գազատարի (Trans-Adriatic Pipeline, Ալբանիայից ու Հունաստանից դեպի Իտալիա) և Նաբուկկոի (Nabucco, Կենտրոնական Ասիայով դեպի Ավստրիա) միջև: Ադրբեջանը որոշ աջակցություն է հայտնել Նաբուկկոյի օգտին և, հավանաբար, այս գազատարը կլինի գլխավորը: Միաժամանակ կշարունակվեն աշխատանքները Թուրքիայով անցնող Անդրանատոլիական խողովակաշարի` Հարավային միջանցքի առաջին հատվածի ուղղությամբ:

Կասպից ծովում լարվածությունը կպահպանվի: Ադրբեջանն ու Թուրքմենստանը, կարծես, հեռացել են Կասպից ծովի կենտրոնում գտնվող Սարդար/Քյափազ գազի հանքավայրը տիրապետելու նպատակով այս ամառ գրանցված դիմակայությունից, սակայն ռիսկ կա, որ նոր դիմակայություն կծագի Ադրբեջանի ու Իրանի միջև` վիճելի սահմանի վրա գտնվող Սարդար Ջանգալ նավթի հանքավայրի հարցով: Լուրջ հակամարտությունը հավանականությունը շատ քիչ է, սակայն նրանց հարաբերությունները վերջին շրջանում լարված էին, ու կողմերից որևէ մեկը թուլացնելու մտադրություն չունի:

Կենտրոնական Ասիայում ըստ ամենայնի կլինեն ոչ թե փոփոխություններ, այլ` եղած կուրսի շարունակություն: Կենտրոնասիական երկրներն այժմ իրենց քաղաքական ու տնտեսական ուղեծրերով էլ ավելի են հեռանում միմյանցից: Տաջիկստանն ու Ղրղզստանն աստիճանաբար կազմաքանդվում են` պայմանավորված կոռուպցիայով ու տնտեսական և սոցիալական ենթակառույցների փլուզմամբ: Նրանք ավելի հաճախակի են խոստովանում, որ Ռուսաստանի կախվածությունը (լինի դա էներգիայի, թե քաղաքականության ոլորտում) միակ իրատեսական տարբերակն է: Աֆղանստանի անվտանգության հարցով պայմանավորված այս երկրներն առավել հաճախ կդիմեն Ռուսաստանին, որպեսզի խուսափեն հնարավոր կողմնակի բացասական ազդեցություններից: Կարելի սպասել, որ թե Բիշքեկը, թե Դուշանբեն տնտեսական անորոշությունների ֆոնին 2013-ի ընթացքում կցնցվեն պատահական անկարգություններից, կունենան ցածր մակարդակի անկայունություն:
Միաժամանակ Թուրքմենստանը, Ղազախստանը և Ուզբեկստանը կփորձեն ընթանալ իրենց` տարբեր աստիճանի սեփական ուղիներով: Թուրքմենստանը, հենվելով գազի հսկայական պաշարների և ներգարվելով Չինաստանի աջակցությունը, իրեն հեռու կպահի ռուսական գերիշխանությունից: Ուզբեկստանում Ռուսաստանի հետ բազմամյա մերձեցումից հետո որոշեցինք փոխել կուրսն ու վերադառնալ նախկին իզոլյացիոնիզմին: Նաև Ղազախստանն է շարունակում նուրբ հավասարակշռումը` խոստովանելով Ռուսաստանի ազդեցությունը և ժամանակին օգտագործելով նավթային եկամուտներն ու Պեկինի և Վաշինգտոնի հետ կապերը, որպեսզի պահպանի իր անկախությունը: 2013-ին այդ միտումներն ըստ ամենայնի կշարունակվեն:

Սակայն Կենտրոնական Ասիայի ճակատագիրը հաջորդ տասներկու ամիսների ընթացքում (թեև աստիճանաբար) կսկսի էլ ավելի տուժել Չինաստանից: Չինաստանի ազդեցությունը տարածաշրջանում որոշ բանավեճերի առարկա է, բայց Պեկինը դեռևս տարածաշրջանում առանցքային խաղացող չէ: Սակայն նրա տնտեսական ազդեցությունը խորն է և որպես արտահանման շուկա Ռուսաստանին այլընտրանք է: Սա արդեն իսկ էական ազդեցություն է թողել Թուրքմենստանի արտաքին քաղաքական ռազմավարության վրա և մոտ ապագայում կարող է նույնն անել Կենտրոնական Ասիայի մյուս երկրների դեպքում: 2013-ը որևէ վերջնական բանի չի բերի, սակայն Չինաստանի գրավչությունը կշարունակի աճել:

Այսպիսով, հաջորդ տարի ընդհանուր առմամբ կասպից ծովի տարածաշրջանում, դժվար թե, դրամատիկ զարգացումներ տեսնենք (թեև անսպասելի ճգնաժամերը երբեք չի կարելի բացառել): Փոխարենը փոփոխությունների էական գործոններ կնկատվեն տարածաշրջանի շուրջ` Թուրքիայի արտաքին քաղաքականություն, Աֆղանստանի կայունություն, Ռուսաստանի վերածնունդ, Չինաստանի աճող տնտեսական ազդեցություն: Այս բոլոր տեղաշարժերը կլինեն հաջորդ տասներկու ամիսներին, նրանք կօգնեն որոշակիացնել Կասպյան ողջ տարածաշրջանի ապագան: