Ձեր վստահելի աղբյուրը

Թուրքիայի կողմից տարածաշրջանում վարվող քաղաքականության, Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերությունների և Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ:

-Պարոն Սաֆրաստյան, Թուրքիան տարածաշրջանային քաղաքականության իր հայեցակարգն անվանում է հարևան պետությունների հետ «զրո խնդիրների քաղաքականություն»: Ինչպե՞ս է Թուրքիան այսօր կենսագործում այդ քաղաքականությունը:

-Իրականում տարածաշրջանում Թուրքիայի քաղաքականությունը միտված է սեփական դերի բարձրացմանը և Թուրքիային տարածաշրջանային առումով ուժային կենտրոն դարձնելուն: Ես կարծում եմ, որ այդ քաղաքականությունը հիմնավորված չէ Թուրքիայի աշխարհաքաղաքական կշռով: Ուստի այդ քաղաքականությունը կարելի է բնութագրել որպես արկածախնդրություն, և դա հասկանում են շատ պետություններում: Թուրքիայի քաղաքականությունը կարելի է բնութագրել նաև որպես նեոօսմանիզմի քաղաքականություն, որը քննադատվում է արևմտյան տարբեր շրջանակների կողմից: Թուրքիայի կողմից հայտարարված «զրո խնդիրներ հարևանների հետ» քաղաքականությունը իրականում վերածվեց Թուրքիայի ազդեցության ոլորտների տարածման քաղաքականության, որը ենթադրում է ոչ թե «զրո խնդիրներ» հարևանների հետ, այլ «զրո հավասար հարաբերություններ» հարևանների հետ: Այդ քաղաքականությունը ակնհայտորեն դրսևորվեց, մասնավորապես, Սիրիայի և Եգիպտոսի հետ Թուրքիայի հարաբերություններում: Իսկ սեփական տարածքում հակահրթիռային համակարգեր տեղադրելով՝ Թուրքիան վտանգ է ստեղծում նաև Իրանի համար: Թուրքիայի դիրքորոշումը Իրաքում տեղի ունեցող իրադարձությունների նկատմամբ շատերը գնահատում են վտանգավոր Իրաքի տարածքային ամբողջականության համար: Ավելորդ է խոսել Հայաստանի նկատմամբ Թուրքիայի քաղաքականության մասին: Փաստորեն Թուրքիան, հարևանների հետ «զրո խնդիրներ» ունենալու մասին հայտարարելով, ստեղծեց ավելի մեծ խնդիրներ, որի ականատեսն ենք այսօր:

-Ինչպե՞ս կգնահատեք թուրք-ադրբեջանական հարաբերությունները և որքանո՞վ հավանական, որ Հայաստանը շրջափակելու նրանց քաղաքականությունը կարող է միակողմանի զիջումներ պարտադրել Հայաստանին:

-Երկուսն էլ փորձում են ջանքերը համատեղելով Հայաստանի վրա ճնշում գործադրել և կորզել միակողմանի զիջումներ, սակայն դա անհեռանկարային քաղաքականություն է: Համոզված եմ, որ Հայաստանի ոչ մի իշխանություն կամ կառավարություն այդ զիջումներին չի գնա: Հարկ է նշել որ վերջին շրջանում Թուրքիայի համար Ադրբեջանի նշանակությունը մեծացել է: Նրանք համատեղ ծրագիր են մշակել ադրբեջանական գազը Թուրքիայի տարածքով Եվրոպա տարանցելու առումով, որը որոշ չափով նաև մրցակցության մեջ է մտնում «Նաբուկո» ծրագրի հետ: Ադրբեջանը դարձել է Թուրքիայի տնտեսությունում առաջին ներդրողներից մեկը, խոսքը տասնյակ միլիարդների ներդրումների մասին է: Ադրբեջանը Թուրքիային գազը վաճառում է ավելի մատչելի գներով, քան Ռուսաստանն ու Իրանը: Իսկ Թուրքիան այդ գազը վերավաճառում է Եվրոպային՝ ստանալով մեծ շահույթներ: Այսինքն՝ բացի «զուտ երբայրական» և աշխարհաքաղաքական գործոնից, սկսել է թուրք-ադրբեջանական հարաբերություններում գործոն դառնալ զուտ տնտեսական շահը: Դա շատ կարևոր նոր հանգամանք է, որը մինչև վերջին տարիները չկար: Մյուս կողմից, Ադրբեջանը վերջին շրջանում ծրագրեր է իրականացում ազգային ռազմական արդյունաբերության ստեղծման ուղղությամբ: Եվ այս առումով Թուրքիան շատ մեծ նշանակություն է ձեռք բերում Ադրբեջանի համար, որովհետև Թուրքիան, օրինակ, նախապատրաստվում է Ադրբեջանում հիմնել թուրքական տանկերի արտադրման գործարան: Այդ տանկերը թուրքական են, բայց համապատասխանում են ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին: Այսինքն՝ Ադրբեջանը շատ հավակնոտ ռազմականացման ծրագիր է փորձում իրականացնել, որը նրա համար պետք է ստեղծի ոչ թե ռուսական, այլ ՆԱՏՕ-ի չափանիշներին համապատասխան զենքերի բազա: Եթե Թուրքիայի կողմից այդ ծրագրերի իրականացումը հետագայում ավելի խորանա, ապա կդառնա ստրատեգիական գործոն և մարտահրավեր ողջ տարածաշրջանի համար, որը, կարծում եմ, միտված է տարածաշրջանում ստեղծված ուժերի հարաբերակցության փոփոխմանը՝ ի օգուտ Ադրբեջանի: Դա շատ վտանգավոր քաղաքականություն է Թուրքիայի կողմից, որը, համոզված եմ, դուր չի գա հատկապես Ռուսաստանին:

-Վերջին տարիներին թուրքական հասարակության մեջ հետաքրքրություն է ձևավորվել Հայոց ցեղասպանության նկատմամբ, որի վկայությունն է հատկապես թուրք մտավորականության կողմից այս կամ այլ կերպ ցեղասպանության խնդրին անդրադառնալը: Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է դա պայմանավորված:

-Այդ միտումը կա, և մենք նկատում ենք, որ գնալով ավելի մեծ թվով հատկապես թուրք մտավորականության ներկայացուցիչներ, որոնք հիմնականում խոշոր քաղաքներում են բնակվում, ինչպես նաև ուսանողությունը աստիճանաբար ձգտում են ցուցաբերում՝ իմանալու ճշմարտությունը Հայոց ցեղասպանության մասին, քանի որ տասնամյակներ շարունակ թուրքական պետականությունը խնդիրը աղավաղել է, կեղծել է, կամ խստորեն արգելել է ճշմարտության մասին բարձրաձայնելը: Բայց նաև մյուս կողմից կարելի է արձանագրել մեկ այլ միտում: Այդ ֆոնի վրա Թուրքիայում ուժգնանում են նաև հայատյացության դրսևորումները: Եվ դրանց արդունքն են վերջերս Թուրքիայում հայերի սպանությունները: Ուժեղանում է Թուրքիայում ճնշումը հայ համայնքի վրա: Համայնքի ներկայացուցիչները դա շատ լավ զգում են: Վերջերս մի տեղ կարդացի, որ Թուրքիայում հայ համայնքի ներկայացուցիչներից մեկն ասում էր, թե հայ համայնքում վերականգնվում է այն վախի զգացողությունը, որ եղել է ցեղասպանության տարիներին, և մտավախություն կա, որ նման բան կարող է կրկնվել: Այսինքն՝ մի կողմից տեղի է ունենում ավելի լայն թուրքական շրջանակների կողմից ծանոթացում Հայոց ցեղասպանության մասին ճշմարտությանը, մյուս կողմից ուժգնանում է հայերի հանդեպ ճնշումը, որոնք պայմանավորված են մեկը մյուսով: Եվ թուրք հասարակության առաջադեմ հատվածի հետաքրքրությունը Հայոց ցեղասպանության խնդրի նկատմամբ ինչ-որ տեղ հայերի նկատմամբ ուժգնացող ճնշումների հետևանք է:

Թեմային առնչվող` ՀՀ նախագահ. Թուրքիայի՝ հարևանների հետ «զրոյական խնդիրների» քաղաքականությունը «զրոյական արդյունք» տվեց