Ձեր վստահելի աղբյուրը

ՀՀ Նախագահ Սերժ Սարգսյանը բացառիկ հարցազրույց է տվել «Անդին» ամսագրին:

-Մեծարգո Նախագահ, ես շատ եմ շփվում մարդկանց հետ, այդ թվում` ըմբոստ ու դժգոհ մարդկանց: Ասեմ, որ գրեթե բոլորը Ձեզ համարում են բարի և մանավանդ` ներողամիտ մարդ: Բայց միևնույն ժամանակ շատերը մտահոգված են Ձեր հենց ա՛յդ հատկանիշների համար: Չէ՞ որ պետության ղեկավարին կարող է խանգարել մեծահոգության ու երախտագիտության զգացումն իր երբեմնի և այժմյան համախոհների նկատմամբ: Դուք ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ մտահոգությունը:

-Ինձ համար մեծահոգությունը կամ երախտագիտության զգացումը խիստ անձնական հարցեր են, բայց, միանգամից ասեմ, աշխարհում որևէ ժամանակ որևէ մեկին չեն խանգարել մեծահոգությունը կամ առավել ևս երախտագիտության զգացումը: Ապերախտությունն ու փոքրոգությունը շատ ավերներ են գործել թե՛ մարդկային հարաբերություններում, թե՛ ներքաղաքական կամ միջպետական հարաբերություններում:

Այլ հարց է, որ չափից ավելի մեծահոգի, ներողամիտ լինելը կարող է խանգարել ցանկացած գործի. առավել ևս` ղեկավարելուն: Ոմանք, իսկ այդպիսի մարդիկ միշտ գտնվում են, կարող են անպատժելիության զգացում ունենալ, նրանց կարող է թվալ, որ իրենց անարժան արարքները, միևնույն է, ներվելու են: Դա մարդկանց այն տեսակն է, ովքեր մեծահոգությունը շփոթում են ամենաթողության հետ: Ահա այստեղ կարելի է և պետք է մտահոգվել: Բայց թույլ տվեք նկատել, որ այդ մտահոգության առարկան ես չեմ, այլ այդ մարդիկ, որոնց ձեռքը մենք ձեզ հետ միասին բռնելու ենք և կարգի ենք հրավիրելու: Մենք դա արդեն անում ենք: Եվ անում ենք հետևողականորեն: Այլ հարց է, որ դրանից շոուներ չենք սարքում:
Ես համաձայն եմ Ձեզ հետ, որ կան երևույթներ, որոնց նկատմամբ մենք չենք կարող լինել հանդուրժող, որոնք պետք է արմատախիլ արվեն սկզբունքային դիրքերից: Մեր հասարակությունն արդեն բավականաչափ հասուն է և գծում է հստակ սահման, թե ինչը կարելի է ներել և ինչը` ոչ: Այս հարցում իմ առաջարկած դեղատոմսը սկզբունքայնությունն է:

-Ժողովուրդը լսում է Ձեզ ու տեսնում, որ ցավոտ խնդիրներ եք բարձրացնում և անհրաժեշտ լուծումներ առաջ քաշում: Բայց երբ Ձեր հրահանգներն ու գաղափարներն իջնում են երկրորդ-երրորդ սեղաններին, սկսվում է ձևախեղումը: Ի՞նչ եք կարծում, Ձեր վերընտրվելուց հետո ինչպե՞ս կարելի է դրա դեմն առնել:

-Չեմ կարծում, որ կարելի է ընդհանրացնել և Ձեր դիտարկմանը համատարած բնույթ վերագրել: Բայց համաձայն եմ, որ առանձին դեպքերում լինում են և՛ ձևախեղումներ, և՛ անբարեխղճություն, և՛ ուշացումներ: Նման երևույթների դեմն առնելու համար պարտադիր չէ սպասել ընտրություններին: Այդ ուղղությամբ մենք աշխատում ենք ամեն օր: Մեր պետական մեքենան պետք է աշխատի ժամացույցի նման: Եվ մենք դրան հասնելու ենք ավելի արդյունավետ վերահսկողություն, ինչպես նաև կառավարման ավելի բարձր չափանիշներ ներդնելու միջոցով:

-Զարգացող երկրներն իրենց առջև խնդիր և նպատակ են դնում, թե 10-15 տարի հետո ինչպիսի երկիր են դառնալու, ուր են հասնելու: Կարո՞ղ եք ասել` տասը տարի հետո ինչպիսի երկիր կլինի Հայաստանը: Ե՞րբ է հայ մարդը իր հայրենիքում ապրելու բարեկեցիկ, արժանավայել կյանքով:

-Ձեր այս հարցի մեջ ես առնվազն չորս հարց եմ տեսնում: Փորձեմ հերթով պատասխանել:

«10-15 տարի հետո»-ի մասին մտածելուն զուգահեռ, մենք նախորդ 5 տարիներին առաջին հերթին զբաղված ենք եղել համաշխարհային ճգնաժամի հարվածներին դիմակայելով: Փորձել ենք փրկել իրավիճակը, և դա մեզ հաջողվել է: Փորձել ենք վերադասավորել մեր ուժերը և անկումը շրջել տնտեսական աճի, հետո էլ լուրջ տեմպեր հաղորդել այդ աճին: Ընդհանուր առմամբ դա մեզ հաջողվել է: Մենք չենք փորձել օրվա հարցերը լուծել ռազմավարական նպատակների հաշվին: Ճիշտ հակառակը՝ «10-15 տարի հետո»-ի նպատակներին հասնելու համար պետք էր դիրքավորվել այսօր: Մենք դա ենք արել և անում: Խոսքս միայն տնտեսությանը չի վերաբերում: Որևէ ծրագիր կարող է արդյունավետ լինել միայն համալիր մոտեցման դեպքում: Ես բազմիցս նշել եմ, որ լուրջ հաջողություններ արձանագրելու համար պետք է վերափոխվի ողջ երկիրը` գյուղերի ճանապարհներից սկսած մինչև կառավարության աշխատաոճ:

10-15 տարի հետո Հայաստանի իրողությունները հիմնական գծերով համապատասխանելու են Եվրոպայում ընդունված չափանիշներին: Հայաստանում ձևավորված է լինելու հոծ միջին խավ: Կառավարման ժողովրդավարական համակարգը լինելու է կայացած. համենայն դեպս, այդ գործընթացները բնակչության բացարձակ մեծամասնության կողմից համարվելու են անշրջելի: Դա չի նշանակում, թե մենք խնդիրներ չենք ունենալու: Նայե՛ք այսօրվա ամենահարուստ և ժողովրդավարական երկրներին, օրինակ՝ Իտալիային կամ Ֆրանսիային: Արդյոք նրանք չունե՞ն խնդիրներ՝ կապված տնտեսության, գործազրկության, սոցիալական ապահովության և այլնի հետ: Իհարկե ունեն: Մենք էլ ենք ունենալու, բայց դրանք լինելու են արդեն այլ մակարդակի վրա: Նաև չպետք է մոռանանք, որ մարդկանց պահանջները օր օրի մեծանում են, և դա բնական է: Այն, ինչ այսօր բավարարում է Հայաստանի քաղաքացուն, 10-15 տարի հետո չի բավարարելու:

-Առջևում նախագահական ընտրություններն են: Բոլորս գիտենք, որ ամենակարևորն այդ ընտրություններն արդար անցկացնելն է: Նույնչափ կարևոր է նաև, որ մարդիկ իրոք հավատան դրան: Դուք երաշխավորո՞ւմ եք արդար ընտրությունները:

-Երանի թե դա կախված լիներ միայն իմ կամքից կամ վարքից: Ես երաշխավորում եմ, որ ամեն ինչ անելու եմ արդար ընտրություններ ապահովելու համար: Ավելին՝ համոզված եմ, որ մենք այս նախագահական ընտրություններից հետո ստանալու ենք ավելի լավ գնահատականներ, քան Ազգային ժողովի վերջին ընտրությունների ժամանակ ենք ստացել: Քանիցս ասել եմ, կրկնում եմ՝ ես կարիքը չունեմ որևէ մեկի ապօրինի ծառայությունների: Որևէ թեկնածուի, այդ թվում ինձ, արջի ծառայություն մատուցելու փորձերը խստագույնս կանխվելու և պատժվելու են:

-Ելնելով մեր շահերից` ո՞րն է Հայաստանի ճանապարհը` Եվրա՞սիա, թե՞ Եվրոպա:

-Մեր շահը պահանջում է սովորել բոլորից: Վերցնել լավագույնը, որ անհրաժեշտ է Հայաստանին: Սառը պատերազմի ժամանակների «խրամատային» հոգեբանությունը և տրամաբանությունը այսօր հնացած են: «Եվրա՞սիա, թե՞ Եվրոպա» հակադրությունը արհեստական է: Մենք ՀԱՊԿ-ի կազմում ենք, մենք մեզ համարում ենք Ռուսաստանի հուսալի և հավատարիմ դաշնակիցը թե՛ ռազմական, թե՛ մյուս առումներով: Չեմ կարծում, որ Հայաստանում գտնվի որևէ լուրջ քաղաքական գործիչ, որ փորձի հակառակն ասել: Բայց ո՞վ է մեզ խանգարում ընդունել եվրոպական կառույցների առաջարկները, եթե դրանք բխում են մեր շահերից: Հստակ պատասխանում եմ՝ ոչ ոք:
Հայերն իրենց հագուկապից մինչև կենցաղ, քրիստոնեական ակունքներ ունեցող բազմաշերտ մշակույթից մինչև ներկա քաղաքական համակարգ եվրոպացիներ են: Չինաստանի, Ռուսաստանի կամ ԱՄՆ-ի քաղաքական մոդելները չեն կարող մեզանում կիրառելի օրինակներ լինել: Փոխարենը մեզ ավելի մոտ են Եվրոպայի փոքր ազգ-պետությունների մոդելները: Հատկապես մեզ համար կարող են օրինակ լինել նրանք, որոնք հաջողել են կառուցել ազատ և բարեկեցիկ հասարակություններ:

Մեր եվրոպական ինտեգրացիան որևէ կերպ հակասության մեջ չէ եվրասիական ինտեգրացիայի հետ: Ճիշտ հակառակը` դրանք փոխլրացնում են միմյանց:

-Ի՞նչ է սպասվում հայ-թուրքական արձանագրություններին:

-Մենք Թուրքիայի հետ գործընթացը նախաձեռնեցինք շատ անկեղծ նպատակով՝ տարածաշրջանում հասնելու բարիդրացիության, անվտանգության և համագործակցության նոր մակարդակի: Ասել, թե այնքան միամիտ էինք, որ կարծում էինք՝ դա հեշտ է լինելու, շատ սխալ կլինի: Այսօր կարելի է գնահատել գործընթացի արդյունքը. Թուրքիայի երկակի պահվածքը, այս կամ այն փուլում նոր նախապայմանների առաջադրումը, այս կամ այն իրավիճակն անհիմն ձևով ըստ սեփական ցանկության մեկնաբանումը հանգեցրին նրան, որ գործընթացը փաստացիորեն սառեցված է: Եվ այսօր կարելի է արձանագրել հետևյալը. նման զարգացումը մեզ համար, որքան էլ ցավալի լիներ, անակնկալ չէր, իսկ ողջ միջազգային հանրությունը առնվազն իր համար արձանագրեց Թուրքիայի իրական դեմքը, և համոզված եմ, որ այն բոլոր մտահոգությունները, որոնք մենք ունեցել ենք և ունենք Թուրքիայի առնչությամբ, ներկայում արդեն ընկալելի են նաև մեր միջազգային գործընկերների համար: Թուրքիայի հետ այս ողջ գործընթացը մեզ հնարավորություն տվեց սփյուռքի մեր հայրենակիցների և մեր սեփական հանրության հետ երկխոսությունը բարձրացնել մի նոր ու խոստումնալից մակարդակի: Մենք բոլորս ականատեսը եղանք քաղաքական նոր մշակույթի դրսևորման: Ի դեպ, և՛ մեր հանրությունը, և՛ ողջ աշխարհը համոզվեց նրանում, որ մեզ համար ամենաբարդ խնդիրներն անգամ, ամենայն անկեղծությամբ, ներկայացվել են թե՛ հանրությանը, թե՛ միջազգային գործընկերներին:

Շատերը թերահավատությամբ էին մոտենում մեր կողմից նախաձեռնված հայ-թուրքական հարաբերությունների նորմալացմանը՝ պնդելով, թե արձանագրությունները նպաստավոր են Թուրքիային: Պատասխանեք, խնդրում եմ, մի պարզ հարցի. եթե արձանագրություններն իսկապես նվեր էին Թուրքիային, ապա ինչո՞ւ դրանք դարձան Թուրքիայում ներքաղաքական լարվածության առիթ, իսկ դրանց վավերացումը՝ անիրականանալի:

Եթե նայենք ապագային, կարծում եմ՝ ժամանակն է Հայաստան-Թուրքիա գործընթացում մեզ աջակցած ուղղակի և անուղղակի միջնորդների հետ հստակեցնել «ողջամիտ ժամկետներ» կոչվածը, և այդ ժամկետների ընդհանրական ընկալումն ապահովելուց հետո, եթե այդ ընթացքում Թուրքիայի կողմից չիրականացվեն համապատասխան քայլեր, անցնել գործողությունների: Մենք չունենք ցանկություն` արձանագրությունների ինքնանպատակ գոյությունը պահպանելու: Սա, կարծում եմ, պիտի հստակ լինի բոլորի համար: Առիթ ենք ունեցել բազմիցս կրկնելու և մեկ անգամ ևս ուզում եմ նշել՝ Թուրքիայի հետ որևէ քայլ չի կարող հարցականի տակ դնել ցեղասպանության և դրա արդյունք հանդիսացող՝ հայրենազրկման միջազգային ճանաչման ու դատապարտման ուղղությամբ մեր ակտիվ գործունեությունը:

-Արցախի հարցում ո՞ւր է տանում Ադրբեջանի քաղաքականությունը, կփոխվի՞ այն:

-Արցախի հարցում Ադրբեջանի քաղաքականությունն ուղիղ տանում է պատերազմի: Ավելին՝ այդ երկրի իշխանությունները հայտարարում են, որ պատերազմն ավարտված չէ, և շարունակում են պատերազմը դիվանագիտական, տեղեկատվական և մյուս բոլոր ասպարեզներում: Ադրբեջանի լայնամասշտաբ ռազմական գործողությունները մինչև այսօր կանխվել են Արցախի պաշտպանության բանակի և Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերի զգոնության, պատրաստվածության, ինչպես նաև միջազգային հեղինակությունների և նրանց ազդեցության շնորհիվ:

Բայց չնայած այս սև ֆոնին, որ ձևավորվեց հատկապես մարդասպանին «աշխատավարձ» վճարելուց հետո, մենք տրամադիր ենք շարունակել բանակցությունները: ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը և մանավանդ համանախագահ երկրները տարիներ շարունակ հսկայական աշխատանք են կատարել Ղարաբաղի խնդրի խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ, և այդ ջանքերը պետք է տան իրենց պտուղները: Մենք վստահ ենք դրանում:
Բայց նաև շարունակելու ենք պահպանել խաղաղությունը առաջին հերթին մե՛ր ուժերով:

-Տարիներ առաջ Դուք հնչեցրիք մի ուշագրավ գաղափար, թե ոչ մի նշանակություն չունի` հայն ինչ կրոնի է պատկանում և ինչ լեզվով է խոսում: Կարևորը, որ հայը գիտակցի իր հայ լինելը: Դուք այսուհետև էլ հետամո՞ւտ եք լինելու այդ գաղափարին:

-Այո: Եթե մարդն իրեն համարում է հայ, դուք ի՞նչ իրավունք ունեք նրան դատելու և ազգակից չհամարելու միայն այն պատճառով, որ նա ճակատագրի բերումով ծնվել է օտար երկրում և դեռ չգիտի մայրենին: Կամ՝ ճակատագրի բերումով ծնվել է կաթոլիկ ընտանիքում: Անձամբ ես Ռուսաստանի հարավում հանդիպել եմ հրաշալի մարդկանց, ովքեր իրենց հայ էին համարում և փայլուն խոսում հայերեն իրենց՝ համշենահայերի բարբառով, բայց այդ մարդիկ, ավելի ճիշտ նրանց նախնիները ժամանակին ճակատագրի բերումով մահմեդականություն էին ընդունել: Նրանք իմ ազգակից եղբայրներն ու քույրերն են, ինչպես բոլոր այն հայերը, ովքեր իրենց համարում են քրիստոնյա կամ աթեիստ:

Այստեղ պետք է մի կարևոր բացառություն անեմ: Կան կրոնական աղանդներ, որոնք ընդհանրապես չեն ընդունում ազգ հասկացությունը: Այդ մարդիկ հենց իրենք իրենց հայ չեն համարում: Եթե մարդն իրեն հայ չի համարում, ծնված լինելով հայ ծնողներից, իհարկե՝ ցավալի է: Այս դեպքում մենք պարտավոր ենք հարգել նրա իրավունքը իբրև քաղաքացու, ինչպես հարգում ենք Հայաստանում բնակվող այլազգիների իրավունքները: Բայց պիտի ուղիներ փնտրենք նրանց կամ գոնե նրանց զավակներին մայր ժողովրդի գիրկը վերադարձնելու:

Բայց, կրկնում եմ, եթե մարդն ասում է, որ ինքը հայ է, մենք բարոյական իրավունք չունենք օդի մեջ թողնել մեզ պարզված եղբայրական ձեռքը:

-Ձեր վերջին ելույթում ասացիք նաև, որ մեր երկիրը պիտի լինի մրցունակ` օժտված հայակենտրոն ձգողականությամբ, և ապահով կարող է լինել միայն արդար Հայաստանը: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այդ գաղափարը:

-Արդար Հայաստան ասվածը կարելի է հասկանալ ուղղակի՝ հենց արդարադատություն իրականացնելու իմաստով, որ այսօր մեր ամենախոցելի տեղերից է: Ի դեպ, ամենաշատ բողոքներ ես ստանում եմ հենց այդ ոլորտից: Մեր խնդիրն է հասնել մի այնպիսի վիճակի, երբ մարդիկ վստահորեն դիմում են դատարան՝ պաշտպանելու իրենց իրավունքներն ու շահերը: Այս դեպքում շատ բան կշտկվի մեր երկրում:

Իսկ հայակենտրոն ձգողականություն ունենալու համար երկիրը պետք է հմայք ունենա: Պատմական հայրենիքի ձգող ուժը կարևոր է, բայց բավարար չէ: Պետք է, որ հայ մարդը չամաչի իր հայրենիքի համար, այլ հպարտանա նրանով: Իսկ հպարտության առարկա կարող է լինել միայն մրցունակը՝ լինի պետություն, թե մարզիկ: Պատկերացրեք մի մարզիկ, որն անընդհատ հիվանդ է: Կարճ ժամանակ անց նրան ընդհանրապես կդադարեն մարզիկ համարելուց և ճիշտ կանեն:

-Ձեր նախագահության օրոք մեր շախմատի հավաքականը երեք անգամ դարձավ օլիմպիական չեմպիոն, մեկ անգամ էլ` աշխարհի առաջնության հաղթող, ստեղծվեց «Լույս» հիմնադրամը, միջազգային առարկայական օլիմպիադաներում հայոց ջահելները Վրաստանի և Ադրբեջանի համեմատությամբ (երկու երկրները միասին վերցրած) ավելի շատ մրցանակներ ստացան: Կարելի՞ է ասել, թե հարևան պետության նավթային բիզնեսին հակակշիռ` մենք մեր բանականությունն ենք առաջ մղում, որը վաղն ավելի թանկ է լինելու, քան որևէ երկրի նավթ, քանզի նավթը վերջանում է, իսկ բանականությունը հավերժ է: Ի՞նչ քայլեր են պետք, որ բանակությունն առաջ մղելը դառնա պետական անշրջելի քաղաքականություն:

-Առաջին քայլը դրա գիտակցումն է, որ, կարծում եմ, արդեն առկա է մեր հասարակության մեջ: Երկրորդ քայլը, որքան էլ Ձեզ անսպասելի թվա, իրական ազատություն և ժողովրդավարություն ձևավորելն է: Ոչ մի կիրթ հասարակություն չի հանդուրժի ազատության սահմանափակումներ: Կիրթ մարդն իրեն հարմարավետ է զգում միայն ազատության մեջ: Հակառակ դեպքում նա կա՛մ պիտի ապստամբի, կա՛մ հուսահատված լքի երկիրը: Երկու սցենարներն էլ մեզ համար կտրականապես անընդունելի են: Մնում է ազատության դժվարին, բայց միակ ճշմարիտ ճանապարհը:

-Ի՞նչ պետք է արվի և ի՞նչ է արվում Հայաստանից ուղեղների արտահոսքը կանխելու, դադարեցնելու և հակառակ գործընթացները սկսելու համար:

-Շատ ցավոտ հարց է: Մի կողմից՝ մենք ուզում ենք միջազգայնորեն մրցունակ ուղեղներ ունենալ, մյուս կողմից՝ ուզում ենք, որ նրանց չտանեն: Այս խնդիրը ծառացած է մեզ նման բազմաթիվ երկրների առաջ: Լուծումը հայտնի է, բայց իրականացնելն է դժվար և ժամանակատար: Ուզենք թե չուզենք, մենք պետք է առաջանցիկ տեմպերով զարգացնենք տնտեսության գիտատար ճյուղերը, որոնք ներկա աշխարհաքաղաքական պայմաններում կարող են դառնալ մեր տնտեսության վերելքի քարշիչները: Իսկ դա նշանակում է նաև աշխատատեղեր հենց նման մարդկանց համար:

-Ի՞նչ է Ձեզ տվել բանասիրական կրթությունը:

-Արցախում ծնված ու մեծացած մարդու համար, որտեղ հայկական շատ բան էր արգելված, Երևանում և այն էլ հայկական բանասիրականում սովորելն իհարկե շատ բան է տվել: Ուսումնառության տարիներին ես կարծես նորովի հայտնաբերում էի իմ Հայաստանը, պատմությունն ու մշակույթը, որոնք ինձ համար բացահայտվում էին նոր կողմերով և նոր խորքով: Ավելի մեծ բան դժվար է պատկերացնել: