Ծաղիկներ Ծիծեռնակաբերդում. «Սումգայիթում սովորական ցեղասպանություն էր»
Սումգայիթյան ողբերգության 25-ամյա տարելիցի կապակցությամբ այսօր առավոտվանից չի դադարում մարդկանց հոսքը Ծիծեռնակաբերդ` Սումգայիթի զոհերի հուշարձանի մոտ: Առավոտյան այստեղ դրվել են ծաղկեպսակներ ՀՀ նախագահի, Ազգային ժողովի, կառավարության, պետական այլ մարմինների անունից, իսկ կեսօրին հուշարձան այցելեցին Սումգայիթյան կոտորածը վերապրածները և զոհերի բարեկամները, հասարակական տարբեր կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ, ԵՊՀ ուսանողներ, ավագ դպրոցների աշակերտներ: Ի հիշատակ նահատակների` դուդուկի կատարմամբ հնչեց «Դլե յամանը», իսկ աշակերտները Տերունական աղոթք կարդացին:
Ինչպես հուշարձանի մոտ իր ելույթում նշեց Հայաստանի առաջին օմբուդսմեն Լարիսա Ալավեևդյանը, այն, ինչ կատարվեց 1988 թվականին Սումգայիթում, կրկին անգամ փաստում է, որ ադրբեջանական էլիտան որդեգրել էր նույն ցեղասպանաստեղծ քաղաքականությունը, ինչը և թուրքականը:
«Ուզում եմ, որ մենք այսօր հիշենք բոլոր նրանց, ովքեր իրենց տներում նստած` հանգիստ իրենց կյանքն էին վարում, որոնք Սումգայիթ քաղաքի հիմնադիրներն էին, երբ եկավ այդ սև օրը, երբ վայրագությունն ու վայրենությունը դուրս եկավ այն մարդկանցից, որոնց մարդ չես կարող անվանել, և եղավ այն, ինչ տեղի ունեցավ ոչ միայն Սումգայիթում, այլ` Ադրբեջանի մյուս բոլոր քաղաքներում և բնակավայրերում, որտեղ գոնե մեկ հայ կար: Դա ցեղասպանություն է, և պատահական չէ, որ Սումգայիթի հայերի հիշողությունը` կարդացածը, տեսածը թե պատմածը, անմիջապես իրենց հուշեց` «Այո, սա սովորական ցեղասպանություն է»:
Սա թուրքերի և ադրբեջանցիների քաղաքական էլիտայի կողմից իրականացված սովորական ցեղասպանություն էր, որը ոչ միայն մնացել է անպատիժ, այլ շարունակվում է: Ցավոք, այսօր, երբ մենք այստեղ կանգնած խոսում ենք, այդ ոսոխը ոչ միայն Ադրբեջանում կամ Բաքվում, այլ` աշխարհով մեկ դրսևորում է իրեն այնպես, ինչպես դրսևորվել է Սումգայիթում», - ասաց Լարիսա Ալավերդյանը` շեշտելով, որ անմեղ զոհերի հիշատակը երբեք չի մոռացվում:
Նրա խոսքով` ի վերջո տիեզերական արդարությունը հաղթելու է, և նրանք պատժվելու են, արդեն իսկ պատժված են, քանի որ կորցրել են մարդկային կերպարը: «Դրանից մեծ պատիժ, կարծում եմ, Աստված դեռ չի ստեղծել», - նշեց նա:
Նախկին օմբուդսմենը հույս հայտնեց, որ ոչ միայն ծաղիկներով կամ ծաղկեպսակներով, այլ ակտիվությամբ կհարգվի նահատակների հիշատակը, և պետականորեն քայլեր կձեռնարկվեն վերապրածներին փոխհատուցման ուղղությամբ, միջազգայնորեն կիրականացվի պատժելիության սկզբունքը:
Իր հերթին Սումգայիթում զոհվածների հարազատների վստահված անձ, «Сумгаит… Геноцид… Гласность?» գրքի համահեղինակ Հրայր Ուլուբաբյանը ելույթում ցավով նշեց, որ մինչ օրս Հայաստանը չի դիմել միջազգային դատական ատյաններ և չի պահանջել պատժել մեղավորներին և փոխհատուցում: Նա հիշեցրեց, որ 1948 թվականի` ցեղասպանության մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայով յուրաքանչյուր ազգ կարող է դիմել նման կառույցների:
«Բայց մինչ այդ, հարկավոր է, որ Սումգայիթի, Բաքվի և Ադրեջանի մյուս բնակավայրերում տեղի ունեցածը Հայաստանի Ազգային ժողովի կողմից ճանաչվի որպես ցեղասպանություն, որից հետո` դիմում ներկայացվի միջազգային դատական ատյաններ», - ասաց բանախոսը:
Իր ելույթում Ադրբեջանահայերի ասամբլեայի նախագահ Գրիգորի Այվազյանն էլ հավելեց, որ պետք է ոչ միայն պահանջել արդարությունմ և փոխհատուցում, այլ` հարկ է շարունակաբար ուշադրություն դարձնել ադրբեջանահայ փախստականների խնդիրներին:
«Ինչ եղել է Ադրբեջանում 1988-1990 թվականներին սովորական ցեղասպանություն է և պետք է օրենդրորեն ճանաչել և դատապարտել այն, որպեսզի այլևս նման բան չկրկնվի: Մենք այսօր ոգեշնչում ենք անմեղ զոհվածների հիշատակը, բայց դրան զուգահեռ պետք է նաև հիշենք, որ մեր կողքին ապրում են նաև վերապրողները, որոնք մինչ օրս ունեն մեր աջակցության և օգնության կարիքը: Մենք պետք է ոչ միայն հիշենք, այլևս` հիշեցնենք, թե ով է իրական մարդասպանը, և ցեղասպան պետությունը, և դրա համար պետք է խստորեն պատժվի: Հայ անմեղ զոհերի արյունը չպետք է չորանա դահիճների ձեռքերին, մենք երբեք չենք մոռանա և չենք թողնի, որ հանցագործները մոռանան», - ասաց նա:
Ելույթ ունեցան նաև դեպքերի վերապրածները, որոնք պատմեցին այն դաժան օրերի սարսափների մասին:
Նշենք, որ 1988 թ. փետրվարի 27-ին Բաքվից 20 կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Սումգայիթ քաղաքում ադրբեջանական իշխանությունների կողմից հայ բնակչության բնաջնջում սկսվեց, որն ուղեկցվում էր հայերի ունեցվածքի թալանով և ոչնչացմամբ: ԽՍՀՄ ղեկավարության լռության պայմաններում երեք օրվա կոտորածների ընթացքում` պաշտոնական տվյալներով,սպանվել է 27 հայ, սակայն մի շարք փաստեր հաստատում են, որ զոհերի թիվը շատ ավելին է, ընդ որում սպանվածների մեծ մասը տանջամահ էր արվել, իսկ դիակներն այրել էին:
Փետրվարի 29-ին Սումգայիթ մտավ խորհրդային բանակը, որը, սակայն, գրեթե ոչինչ չարեց պաշտպանելու հայ բնակչությանը: Ադրբեջանցի հրեշն արել էր իր սև գործը…
Սումգայիթի հայության կոտորածն առաջին էթնիկ բռնություններ էր ԽՍՀՄ-ի նոր պատմության մեջ և մեծ դեր ունեցավ ինչպես ընդհանուր ԽՍՀՄ փլուզման մեջ, այդպես էլ Ղարաբաղյան պատերազմի բռնկման։
Սումգայիթի ցեղասպանության փաստի քողարկման և միջազգային հանրության ապատեղեկացման արդյունքում Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից շարունակվեց ուժեղ հակահայկական քարոզչությունը, ինչը հանգեցրեց 1990թ. հունվարի Բաքվի կոտորածների, որոնց զոհ գնացին հարյուրավոր խաղաղ հայ բնակիչներ: 1988-1990 թվականներին ադրբեջանական իշխանությունների կողմից իրականացվող հայերի զանգվածային ջարդերի արդյունքում վտարանդի դարձավ Ադրբեջանի ողջ հայկական համայնքը` առնվազն կես միլիոն մարդ:
Կոտորածները ոչ այլ ինչ էին, քան պատասխան Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության խաղաղ ցույցերի, որոնց պահանջն էր իրականացնել ինքնորոշման իրենց սահմանադրական իրավունքը:
1988թ. հուլիսի 7-ին Եվրոպական Խորհրդարանի կողմից ընդունվել է Սումգայիթի կոտորածը դատապարտող բանաձև:
Ֆիլմ` «Սովի և կրակի միջև. իշխանություն` կյանքերի գնով»
Լրահոս
Տեսանյութեր
Խայտառակություն Թումանյան փողոցում. Չախոյան
