Ձեր վստահելի աղբյուրը

Արմեն Մինասյան - Գանք այսօրվա վիճակին: Քաղաքական մի պրոցես դեռևս չավարտած միանգամից մուտք ենք գործել մեկ այլ պրոցես, որը պահանջում է փոխհարաբերվելու նոր տրամաբանություն, նոր մեխանիզմներ, նաև նոր օրակարգ: Խոսքը Երևանի ավագանու ընտրությունների մասին է, որի առնչությամբ իրենց հետաքրքրությունն արտահայտել են ուժեր, որոնք իներտ էին նախագահական ընտրություններում: Ի՞նչ հնարավոր դասավորություններ կարող են լինել:

Հրաչ Գալստյան - Ես միանգամից կրկնեմ` այժմ ակտուալ իրացվողը արդեն քաղաքականության վերջն է: Րաֆֆի Հովհաննիսյանի կողմից այլևս քաղաքականություն չի իրացվում՝ ինքն իրեն դուրս է դրել քաղաքականությունից: Հիմա, սա մեկ անգամ ևս ամրագրելուց հետո, խոսենք նոր գործընթացների մասին:

Արմեն Մինասյան - Նոր պրոցեսի կոնտեքստում հնարավորությունների մասին` եթե բոլոր դեպքերում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը քաղաքական հարթության մեջ իրացվելու հնարավորություն, հետքայլի տեղ ունի՞:

Հրաչ Գալստյան - Րաֆֆի Հովհաննիսյանն իրեն հետքայլի տեղ չի թողել: Հետքայլ լինելու է, բայց արդեն դա կլինի բոլորովին այլ իրավիճակ, ինքն էլ՝ բոլորովին այլ մարդ:

Արմեն Մինասյան - Ոմանք կատակում են, թե անօգուտ հացադուլից հետո նա կդառնա «քաղաքական դիակ»:

Հրաչ Գալստյան - Ես չեմ ուզում այդ բառերն օգտագործել: Դե, կլինի այլ մարդ՝ այլ ազդեցությամբ, այլ ընկալմամբ:
Ավագանու ընտրություններում, այո՛, բոլոր այն ուժերը, որոնք չմասնակցեցին նախագահական ընտրություններին, չմասնակցեցին շատ պարզ պատճառով` իրենք հաշվել էին, որ կարող են ավելի շատ կորցնել, քան թե ձեռք բերել, հիմա մասնակցելու են: Ավագանու ընտրությունները նոր հնարավորություն են: Երկու ընտրությունների շարունակաբար չմասնակցելը ծանր հետևանքներ կունենար բոլոր այդ ուժերի համար՝ շատ արագ կկազմալուծվեին դրանք: Սա՝ մեկ: Այսպես թե այնպես, մասնակցությունը պարտադրված է:
Եվ երկրորդ՝ տեղական ընտրությունները դիտվում են բոլորովին այլ համատեքստում, քան համապետական ընտրությունները: Դա և՛ մարդկանց վարքի ու մոտիվացիաների հետ է կապված, և՛ բուն խաղացողների դիրքավորումների: Բոլորովին այլ մոդելներ են գործում, և բնական է` ամեն մեկը սեփական շահերն է ուզում իրացնել: Իրավիճակն այնպես է, որ ոչ մեկն «ավագ եղբոր» կարիք չունի: Իսկ մյուս կողմից՝ այս իրավիճակում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հավակնում է, և այդ մասին նրա մերձավորները հայտարարել են, միայն «ավագ եղբոր» կարգավիճակին: Իսկ իրականում մյուս ուժերը` և´ ԲՀԿ-ն, և´ ՀՅԴ-ն, և´ Կոնգրեսը ավելի մեծ ռեսուրսներ ունեն, ավելի մեծ հնարավորություններ, քան «Ժառանգությունն» է: Այս իրավիճակում Րաֆֆի Հովհաննիսյանն արդեն ոչ թե դաշնակից է դառնում, այլ՝ անմիջական մրցակից: Այլ էր իրավիճակը, ասենք, մինչև մարտի սկիզբը, այլ է իրավիճակը մարտի 10-ից հետո: Ամեն ինչ փոխվում է:

Արմեն Մինասյան - Այն հիմքով, որ նույն էլեկտորատի հե՞տ գործ ունեն բոլորը:

Հրաչ Գալստյան - Դե, մարդիկ նույնն են՝ ես ասել եմ, որ Հայաստանում էլեկտորատ բառը պետք է շատ մեծ վերապահումներով օգտագործել, որովհետև դա բավականին հոսող հասկացություն է, և նույն մարդիկ, նույն խմբերը կարող են այսօր հայտնվել մի կուսակցության համակիրների և քվեարկողների շարքում, մեկ այլ օր` մյուսում: Չկա այդպիսի կազմավորված, ինստիտուտացված ինչ-որ մի համակարգ:
Երևանն է իր մեկ միլիոն և ավել բնակչությամբ, և Երևանում կառավարում ունենալը շատ գայթակղիչ է բոլոր հարթություններում` այդ թվում նաև քաղաքական հարթությունում: Կամ էլ, ասենք, եթե անգամ չես հավակնում հաղթելու (իրականում կառավարման կարող են հավակնել երկու ուժեր), ապա այնպիսի զգալի մի ներկայություն, որը հնարավորություն կտա ներազդել ուժերի հավասարակշտության վրա:
Ստեղծվում է նոր իրավիճակ, և ինքն իրեն քաղաքականությունից դուրս դնելով՝ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը և իր թիմը, փաստորեն, դուրս են մնում այս ընթացքից նույնպես: Նախորդ հարցազրույցում ես ենթադրել էի, որ Րաֆֆի Հովհաննիսյանի անկումը կապված կլինի ակնկալիքների ճգնաժամի հետ, ինչը զուգահեռվելու էր հենց ընտրությունների վճռական փուլին: Բայց փաստորեն ամեն ինչ կարող է ավելի շուտ լինել, ու հենց սեփական գործողությունների արդյունքում: Ահա՛, այսպիսի մի վիճակ:

Արմեն Մինասյան - Եթե բանաձևենք այսօր առկա դասավորությունը, ապա, ի՞նչ կարծիքի եք, իշխանության և ընդդիմության հատվածում Րաֆֆի Հովհաննիսյանը որտե՞ղ պետք է փնտրի դաշնակից/մրցակից:

Հրաչ Գալստյան - Այդ հարցին ես կցանկանայի մի քիչ ավելի լայն պատասխանել: Ուրեմն, հարթակից հայտարարվում է և ինֆորմացիոն շրջանառության մեջ է դրվում, որ կոնսոլիդացում է պետք, վերկուսակցական մի համակարգի ստեղծում: Ենթադրվում է, որ բոլոր քաղաքական ուժերը պետք է մի կողմ դնեն սեփական գաղափարները, ծրագրերը, կազմակերպչական ռեսուրսները ու կոնսոլիդացվեն: Շատ հետաքրքիր գաղափար է: Թվում է՝ շատ անմեղ ու լավ գաղափար է, բայց իրականում սա ական է: Ես վախենում եմ ական բառն օգտագործել, որովհետև այդ բառի հետ կապված Զարուհի Փոստանջյանը, օրինակ պնդում էր, որ նախագահը պետք է ինչ-որ զենք-զինամթերքի տեղ ցույց տա: Բոլոր դեպքերում՝ սա ական է:
Նախ՝ կոնսոլիդացվել հանուն ինչի՞: Ոչ մեկը չի կարող համոզել ու չի էլ փորձի (եթե ամենապնդաճակատ չակերտավոր հեղափոխական չէ իհարկե), որ Հայաստանում այնպիսի մի իրավիճակ է, ինչը հաղթահարելու համար պետք է բոլորը կոնսոլիդացվեն: Ի՞նչ է, պատերա՞զմ է, Պոլ Պոտի տիպի ռեժի՞մ է: Ի դեպ, Պոլ Պոտի տիպի ռեժիմների դեմ ոչ մի կոնսոլիդացիա չի օգնում: Միայն արտաքին ինտերվենցիայով է այն վերանում կամ պարտիզանական պայքարով՝ չնայած հիմա պարտիզանական պայքարի արդյունավետության հարցով էլ լուրջ կասկածներ կան:
Հայաստանում կա՞ այդպիսի իրավիճակ, որ կոնսոլիդացիա է պահանջում: Չկա: Ես կարող եմ անգամ հղում կատարել պարոն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հայտնի հարցազրույցին: Նա նույնպես ասաց, որ Հայաստանում չկա այդպիսի իրավիճակ, որ պահանջում է արտահերթ ինչ-որ բաներ անել: Քաղաքականություն է, ընդամենը քաղաքականություն, ընդամենը քաղաքական պայքար: Այո, մի ուժ արդեն շատ երկար է մնացել իշխանության գլխին և բնական է, որ խնդիրներ կան, առավել ևս Հայաստանում վիճակը վատն է: Բայց Հայաստանում չկա մի այնպիսի իրավիճակ, որ պահանջում է մի կողմ թողնել, ջնջել այն քաղաքական բազմազանությունը, որ մենք ունենք: Դա հարստություն է, ձեռքբերում է, ճիշտ է՝ դեռ չկայացած, չինստիտուտացված, բայց ձեռքբերում է: Հիմա նորից ջնջե՞նք, նորից գնա՞նք տարրերային մի իրավիճակի, ինչպես, օրինակ, 90-ականների սկիզբն էր: Հանուն ինչի՞:
Տարերային իրավիճակի հետևանքները մենք գիտենք՝ ևս 20 տարի պտտվելու ենք նույն տեղում: Ասել է թե՝ վերկուսակցական կոնսոլիդացիայի գաղափարն աբսուրդ է: Քաղաքական ուժերը կարող են միավորվել, միջկուսակցական դաշինքներ կազմել, բաժանվել, դա նրանց իրավունքն է, կարող են նախընտրական ու հետընտրական դաշինքներ կազմել, ինչպես կատարվում է ողջ աշխարհում: Բայց այն կոնսոլիդացիան, ինչի մասին խոսվում է հրապարակում, երբ չկան կուսակցություններ, չկա ոչինչ քաղաքական, կա ինչ-որ աբստրակտ «հանրային շահ»՝ աբսուրդի թատրոնից է, ու շատ չի տարբերվում «իմ դիակի վրայով» բառերով ներմուծվող իմաստներից: Դա կնշանակի գրպանումդ եղած հարստությունը հանել-թափել ցեխի մեջ:

Արմեն Մինասյան - Դուք խոսեցիք երկար կառավարման մասին: Բայց չպետք է անտեսել, որ իսկապես կա վատ կառավարման, ինչպես նաև ժողովրդավարության պակասի խնդիր:

Հրաչ Գալստյան - Այդ մասին ամբողջ օրը խոսվում է: Հա՛, մեր մոտ վատ, շատ վատ կառավարում է, համակարգը կոռուպցված է, դեմոկրատական ինստիտուտները կայացման վիճակում են՝ կայացած չեն: Իսկ ի՞նչ է, եղել է մի ժամանակ, երբ ա՞յլ բան է եղել, երբ ունեցել ենք փայլուն կառավարում, կառավարման կատարյալ համակարգե՞ր, չկոռուպցված համակարգե՞ր և իդեալական դեմոկրատիա՞: Այդպիսի ժամանակներ եղե՞լ են: Չեն եղել: Միշտ եղել են կառավարման վատ համակարգեր, կոռուպցված ադմինիստրացիա, միշտ խնդիրներ են եղել դեմոկրատիայի հետ կապված:

Արմեն Մինասյան - Ի՞նչ է, եթե նախկինում նման փորձ առհասարակ չի եղել, նշանակում է՝ չպե՞տք է ձգտել դրան:

Հրաչ Գալստյան - Խնդիրն այլ է: Ինչպե՞ս է հնարավոր հաղթահարել այս իրավիճակը: Պատասխանը շատ պարզ է, թելադրված նաև այլ երկրների փորձով՝ աստիճանաբար քաղաքական լավ ինստիտուտներ ստեղծելով՝ դա կլինի խաղի կանոնների ձևով, փոխհարաբերութունների նորմերի ձևով կամ որևէ այլ կերպ: Հետո այդ ինստիտուտները դառնում են ամրագրված օրենքներ, ամրագրված պրոցեդուրա, անընդհատ նոր նշաձող է սահմանվում, որից ցածր իջնել այլևս հնարավոր չէ:
Եկեք քննենք՝ այսօրվա վիճակը արդյոք նմա՞ն է 1996թ. վիճակին կամ, ասենք, 1998թ., վերջապես՝ 2003թ. ընտրություններին: Ոչ, նման չէ: Միջավայրը, իրավիճակը և օրենքների որակն է փոխվել: Հայաստանը աշխարհից բաժանված մի կղզի չէ, աշխարհի մեջ է և այսպես թե այնպես ինքնաձևակերպվել է այդ աշխարհի մեջ ու շարունակում է ինքնաձևակերպվել: Այդ ինքնաձևակերպման ընթացքում անընդհատ սահմանվում են նոր նշաձողեր: Ճանապարհը սա է:
Հակառակ մի ընթացքի փորձ էլ ունենք, դեռ 1993թ-ից սկսած: Երբ գոյություն ունի բողոք, ակնկալիքների համակարգ, մեջտեղ է գալիս մեկը կամ մի խումբ և սկսում է այդ բողոքը ու ակնկալիքների համակարգը շահագործել: Ոչինչ չի ստեղծում, ոչինչ չի ավելացնում, շահագործում է այն, ինչ կա: Հետո պարզվում է, որ շատ արագ սպառվում է այս ռեսուրսը:
Մարդիկ շատ արդար բողոք ունեին 1993թ., երբ անկախ Հայաստանում առաջին անգամ սկսեցին հանրահավաքներ անել: Մարդիկ արդար բողոք ունեին և այդ արդար բողոքն արտահայտում էին: Հայտնվեցին ուժեր, որոնք դրա հաշվին սկսեցին կամաց-կամաց իրացվել, շահագործել այդ բողոքը: Հետո, 1995թ. պառլամետնական ընտրությունները, հետո 1996թ. նախագահական ընտրությունները: Վերջին հաշվով ոչ մի ինստիտուտացում չեղավ, բացի բողոքի շահագործումից: Եթե մեկը շահագործում է բողոքը, մյուսն էլ սկսում է շահագործել այն, ինչ ինքն ունի՝ ուժային ռեսուրսը: 1998թ., կարծես թե, հրաշք տեղի ունեցավ: Կարեն Դեմիրճյանը հայտարարեց, որ չի բողոքելու, ասել է թե՝ ընդունում է ընտրությունների արդյունքները: Բայց այն ժամանակ մենք ունեինք մի տարերային իրավիճակ, երբ քաղաքական ինստիտուտներ, որպես այդպիսին, գոյություն չունեին: Դրանք կրկին սկսեցին ձևավորվել 2001թ. հետո, երբ Ստեփան Դեմիրճյանի կուսակցությունն առանձնացավ պառլամենտական խմբավորումից, Արամ Սարգսյանի կուսակցությունը ստեղծվեց և երրորդ ուժ հայտնվեց՝ Արտաշես Գեղամյանի կուսակցությունը: Դաշինք եղավ, հետո այդ դաշինքը քանդվեց: Հետո քաղաքական դիվերսիֆիկացիայի մի ընթացք սկսվեց: Եվ ի՞նչ կատարվեց, նորից սկսեցին շահագործել եղած հակադրությունը: Եվ հակադրությունը շահագործելով՝ ամեն անգամ նշաձողն իջնում էր: Նույնը կատարվում է հիմա: Ճիշտ է, 2009-2011-12թթ. քաղաքական համակարգը ինքնակազմակերպման նշաններ ունեցավ, ու դրա արդյունքներն իսկույն երևացին՝ ավելի լավ օրենքների ձևով, նոր ուժեր հայտնվեցին, խաղի նոր կանոններ սկսեցին սահմանվել և այլն:

Արմեն Մինասյան - Այսինքն՝ նորից փորձ է արվում գնալ նախկին ճանապարհով:

Հրաչ Գալստյան - Հիմա կրկին գնում ենք հին՝ հակադրությունը շահագործելու ճանապարհով: Հույս ունեմ, որ սա կարճ է տևելու, և քաղաքական համակարգի կայացման պրոցեսը կշարունակվի կարճ ընդհատումից հետո: Կա նաև հակառակի մասին խոսող նշաններ, ցավոք սրտի, բայց դա արդեն այլ խոսակցություն է:

Արմեն Մինասյան - Վերադառնանք այս իրավիճակում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հնարավոր դաշնակիցներին:

Հրաչ Գալստյան - Ինչ վերաբերում է հնարավոր դաշինքներին, ապա վերջերս Tert.am կայքին փոքրիկ հարցազրույց էի տվել և ասել էի, թե ով ում հետ, ըստ էության, կարող է համագործակցել՝ այսօր կոնկրետ շահերից ելնելով: Վաղը ինչ շահեր կլինեն՝ չեմ կարող իմանալ, ես սուրճի բաժակ նայող չեմ: Ոչ մի՝ ընդդիմություն համարվող ուժ (կայացած, կայացող և կամ ենթադրվող կայացող ուժերի մասին է խոսքը)` Դաշնակցությունը, ԲՀԿ-ն, Կոնգրեսը, շահագրգռված չեն այս իրավիճակում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հետ համագործակցել՝ ոչ նախընտրական, ոչ էլ հետընտրական շրջանում: Եվ երբ այս լարվածությունն անցնի, թուլանա, ապա հնարավոր, տրամաբանական ու ռացիոնալ զարգացումների պարագայում Րաֆֆի Հովհաննիսյանի և նրա «Ժառանգության» համար միակ բնական դաշնակիցը վերակառուցվող Հանրապետական կուսակցությունն է: Դա բնական դաշինք կարող է լինել, որովհետև այս երկու ուժերը մեկմեկու պետք են: «Ժառանգությանը» պետք են լուրջ ռեսուրսներ, «մկաններ»՝ վերջին հաշվով, «Ժառանգությունը» պետք է Հանրապետական կուսակցությանը՝ սեփական վերակառուցումների ընթացքը տրամաբանական մի հանգրվանի հասցնելու համար: Ենթադրում եմ ոչ թե օդից վերցնելով, այլ ենթադրում եմ նախորդ երեք տարիները մոնիտորինգի ենթարկելով: Իսկ թե ինչ կլինի իրականում, արդեն ոչ մեկը չի կարող ասել: Ես կարող եմ խոսել այսօրվա հնարավորությունների մասին:

Արմեն Մինասյան - Իսկ դաշտի մյուս ակտորները՝ «Հանրապետություն», ՀԺԿ և այլն:

Հրաչ Գալստյան - Ինձ համար և երևի ցանկացած մեկի համար դժվար է խոսել «Հանրապետություն» կուսակցության մասին, որովհետև ոչ մի նշան չունենք անցած չորս-հինգ տարիների ընթացքում, թե «Հանրապետությունն» ինչ էր և հիմա էլ ոչ մի նշան չունենք, որպեսզի հասկանանք, թե «Հանրապետությունն» ինչ է: Ստեփան Դեմիրճյանի «Ժողովրդական կուսակցության» մասին նույնը կարելի է ասել: Ոչ մի նշան չունենք, որպեսզի կարողանանք դատողություն անել, թե դա ինչ է: Դրա համար ես իրենց մասին չեմ էլ խոսում ընդհանրապես:

Շարունակելի…

ԽՈՍՈՒՄ ԵՆ ՔԱՂԱՔԱԳԵՏՆԵՐԸ 1. Առաջընթացի ուղին միֆերից ձերբազատումն ու կոմպրոմիսներն են

ԽՈՍՈՒՄ ԵՆ ՔԱՂԱՔԱԳԵՏՆԵՐԸ 3. Քաղաքական ուժերն ավելի պատասխանատու պետք է դառնան