Ձեր վստահելի աղբյուրը

Լրանում է սիրիական հակամարտության երկրորդ տարին, հակամարտություն, որն արդեն տասնյակ հազարավոր անմեղ կյանքեր է խլել: Չանտեսելով այս հակամարտության հիմքում ընկած միջկրոնական, սոցիալական և ներքաղաքակական բաղադրիչները, ստորև կանդրադառնանք դրա էներգետիկ և տրանզիտային բաղադրիչներին: Թեև այս բոլոր բաղադրիչները միմյանց հետ միահյուսված և փոխկապակցված են, այնուամենայնիվ էներգետիկ և տրանզիտային բաղադրիչները ավելի վճռորոշ են և պայմանավորում են շահագրգիռ կողմերի գործողությունները և ընդհանրապես աշխարհաքաղաքական ու աշխարհատնտեսական զարգացումների ընթացքը տարածաշրջանում:

Սիրիական իրադարձություններում կարևորվում են հատկապես Միջերկրականում ծովում և Սիրիայում բնական գազի նոր հանքավայրերի վրա հսկողության հաստատման, նավթի և գազի գործող ուղիների վերահսկողության և նոր ուղիների ձևավորման հարցերը: Նշենք, որ սիրիական նավթի պաշարները ներկայումս այնքան նշանակություն չունեն, որքան բնական գազինը, որոնց կանխատեսումային պաշարները որոշ գնահատականներով նույնիսկ կարող են գերազանցել Կատարի գազի պաշարներին, իսկ ընդհանրապես Միջերկրական Ծովի արևելյան հատվածում հայտնաբերված բնական գազի պաշարները ըստ որոշ կանխատեսումային գնահատականների կարող են համեմատվել Կասպյան ավազանի բնական գազի պաշարների հետ: Արևմուտքի ու Մերձավոր Արևելքի որոշ երկրների ձգտումը կառավարել այդ ռեսուրսները կամ դրանց մի մասը հասկանալի է, այդ պատճառով հակամարտության մեջ ներգրավված կողմերի թիվը մեծ է: Ավելացնենք, որ այս հակամարտության մեջ ներգրավված երկրներից ոչ բոլորն են հանդիսանում սիրիական պատերազմի նախաձեռնողները:

Նավթային գործոնները, Իրաքը և Սաուդյան Արաբիան
Այստեղ ավելի շուտ կարևորվում է ոչ թե սիրիական նավթի, որքան Սիրիայի տարածքով Իրաքի և Սաուդյան Արաբիայի, ինչպես նաև ապագայում իրանական նավթի դեպի Միջերկրական ծովի նավահանգիստներ տեղափոխման հարցերը: Երբ Իրաքում նավթի արդյունահանման ծավալները մեծացան, միաժամանակ Սիրիայի տարածքով նավթի տրանզիտի ուղիների նկատմամբ հետաքրքրությունները մեծացան: Իրաքյան նավթի տեղափոխման ուղիները էական դեր են խաղում Արևմուտքի և Սաուդյան Արաբիայի էներգետիկ քաղաքականություններում, որոնցում Սիրիան ներկայումս և ապագայում հանդիսանալու է կարևոր միջանցք:

Իրաքին պետք է Պարսից Ծոցին, ինչպես նաև Թուրքիային այլընտրանքներ, որտեղ ամենաօպտիմալը Սիրիայի տարածքով Միջերկրական ծովով դեպի Եվրոպա նավթի տրանզիտային ուղին է: Ներկայումս Իրաքի նավթի մի մասը տեղափոխվում է ծովային ճանապարհով՝ Հորմուզի նեղուցով, իսկ մի մասը առաքվում է և կարող է առաքվել տարբեր ցամաքային նավթամուղերով՝ Սիրիայի, Սիրիա-Լիբանանի, Թուրքիայի և Սաուդյան Արաբիայի ուղղություններով, որոնցից մի քանիսը ներկայումս տարբեր պատճառներով չեն գործում: Մինչև այս իրադարձությունները ցամաքային ճանապարհով իրաքյան նավթի զգալի մասը տեղափոխվում էր հիմնականում սիրիական ուղղությամբ դեպի Բանիաս նավահանգիստ, որը ռազմական գործողությունների պատճառով հաճախ է շարքից դուրս գալիս: Իրաքի համար Ասադի իշխանության ներքո գտնվող Սիրիան խոչընդոտ չի հանդիսանում իրաքյան նավթը արևմտյան ուղղությամբ արտահանելու համար:

Թուրքիայի տարածքով դեպի Ջեհյան նավահանգիստ իրաքյան նավթի խողովակաշարը անցնում է քրդական վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներով և կախված է քրդերի բարի կամեցողությունից ու այդ պատճառով իրաքյան իշխանության համար ևս մեկ անգամ կարևորվում է սիրիական տարածքով նավթի անխափան առաքումը: Իր հերթին Իրաքյան Քրդստանի համար նույնպես կարևոր է իր նավթի, ինչպես նաև գազի Սիրիայի տարածքով այլընտրանքային առաքումը, Թուրքիայից ավելի քիչ կախվածություն ունենալու համար և այդ պատճառով իրաքյան քրդերին ձեռնտու է այնպիսի Սիրիայում այնպիսի իշխանություն, որը թույլ կտար իր տարածքով քրդական նավթի և գազի կայուն փոխադրումը:

Սաուդյան Արաբիան նույնպես կարևորում է իր նավթի համար առաքման այլընտրանքային ուղիների ստեղծումը: Սաուդյան Արաբիան և Արաբական Միացյալ էմիրությունները արդեն կառուցել են Հորմուզը շրջանցող նավթամուղեր՝ դրանցով մասամբ ապահովագրելով իրենց Իրանի կողմից Հորմուզի նեղուցը փակելու դեպքում նավթի առաքումների խափանումներից: Սաուդյան Արաբիան նավթի խողովակաշարով ելք ունի դեպի Կարմիր Ծով, ինչպես նաև Հորդանանի, Սիրիայի, ապա Լիբանանի տարածքով դեպի Միջերկրական Ծով: Այսինքն, Սիրիան վերահսկում է իրաքյան և սաուդյան նավթի տրանզիտի մի մասը: Սաուդյան Արաբիան ձգտում է անխափան ելք ունենալ դեպի Միջերկրական Ծովի սիրիական կամ լիբանանյան նավահանգիստներ, որի պլաններին խոչընդոտում է Ասադի վարչակազմը:

Այստեղ բախվում են նաև Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի նավթային շահերը, քանի որ Իրանը նույնպես ձգտելու է իր նավթի մի մասը Իրաքի և Սիրիայի տարածքով տեղափոխել դեպի Միջերկրական ծովի նավահանգիստներ, այնտեղից էլ Եվրոպա՝ դառնալով Սաուդյան Արաբիայի համար մրցակից: Այս պատճառով սաուդցիները շահագրգռված են Իրանին դաշնակից սիրիական վարչակազմի փոփոխությամբ և հանդիսանում են սիրիական պատերազմի նախաձեռնողներից մեկը, որտեղ ֆինանսական և մարդկային ռեսուրսներով ակտիվորեն ներգրավված են ու աջակցում են ընդդիմության գործողություններին:
Նշենք, որ սաուդյան, ինչպես նաև Պարսից ծոցի այն արաբական ռեժիմների վարքագծում, որոնք ունեն սալաֆական գաղափարախոսություններ խիստ ընդգծված է նաև կրոնական մոտիվը, որն է պայքարը ընդդեմ շիաների, ինչպես նաև սունիական ոչ սալաֆական հոսանքների դեմ, հեռահար նպատակ ունենալով ստեղծել Նոր Խալիֆաթ սալաֆականների տոտալ հսկողության տակ, իսկ այս պարագայում Սիրիայի ալավիական վարչակազմի տապալումը առաջնային խնդիր է:
Թուրքիան իր հերթին նույնպես շահագրգռված է իր տարածքով Իրաքի և Իրաքյան Քրդստանի, ինչպես նաև իրանական նավթի ավելի մեծ ծավալների փոխադրումով, որոնք կտեղափոխվեն Սիրիայի տարածքի փոխարեն: Այսպիսով, եթե Սիրիայում իշխանության գա Սաուդյան Արաբիային լոյալ վահաբիստական ուժերը, ապա դեպի Եվրոպա Սիրիայի տարածքով կփոխադրվի հիմնականում սաուդյան նավթը, ինչպես նաև կփակվի իրանական նավթի տրանզիտի հնարավորությունները Սիրիայի ուղղությամբ: Իսկ Թուրքիային լոյալ ուժերի իշխանության գալու դեպքում իրաքյան և իրանական նավթի ավելի մեծ ծավալներ կառաքվեն Թուրքիայի տարածքով, քան ներկայումս է առաքվում: Դրանով Իրանի և Իրաքի կախվածությունը ավելի մեծ կլինի Թուրքիայից:
Նավթային գործոնը ավելի առաջնային կլինի, եթե հաստատվի Միջերկրական ծովի արևելյան մասում նաև նավթի հսկայական պաշարների մասին կանխատեսումները:

Գազային գործոնը ավելի կարևոր է
Արտաքին ուժերի մրցակցությունը Սիրիայի գազի հանքավայրերի հսկողության և Սիրիայի տարածքով եգիպտական, իրանական, կատարական գազի տրանզիտի համար բավականին բարձր է: Ցամաքում Սիրիայի նավթի պաշարների մեծ մասը գտնվում է հյուսիս-արևելքում՝ սիրիական Քրդստանում, իսկ մի մասն էլ կենտրոնում և արևելքում՝ Եփրատի մերձակա տարածքներում, իսկ բնական գազի պաշարների մի մասը գտնվում են արևելքում, նոր հայտնաբերվածները նաև Հոմսի և Դամասկոսի միջև: Ինչպես նշեցինք, գազի նոր հանքավայրեր են հայտնաբերվել նաև Միջերկրական Ծովի արևելյան մասերում, որոնց հիմնական պաշարները ենթադրվում է, որ կենտրոնացած է հենց Սիրիայի մերձակա ջրային տարածքում:
Թե որքանով Սիրիան կլինի գազի հիմնական մատակարարը Մերձավոր Արևելքից դեպի Եվրոպա, դժվար է ասել, այն կախված է սիրիական գազի պաշարների քանակից, իսկ որ ուղով կհոսի սիրիական գազը դեպի Եվրոպա, կախված է, թե ով կլինի այս պայքարում հաղթանակող կողմը: Սիրիան դեպի Եվրոպա բնական գազի և նավթի առաքման դարպասն է և խնդիրն այն է, թե ով այդ դարպասից կարող է լիակատար օգտվել՝ Միացյալ Նահանգները, Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Ռուսաստանը, թե արևելյան որևէ երկիր՝ Կատարը, Իրանը, Սաուդյան Արաբիան կամ Թուրքիան:

Կարելի է ասել, սիրիական հակամարտության դետոնատորը դարձավ 2010թ.-ին Իրանի, Իրաքի և Սիրիայի միջև կնքված հուշագիրը, որով նախատեսվում էր «Իսլամական գազ» անվանումով նոր գազամուղի կառուցումը: Այն Հարավային Պարս գազի հանքավայրից իրանական գազը Իրան-Իրաք-Սիրիա ուղղությամբ կհասցնի մինչև Սիրիա, այնտեղից էլ սիրիական գազի հետ ապագայում, շրջանցելով Թուրքիան, դեպի Եվրոպա: Նախատեսվում է, այդ ուղով նաև երկու նավթամուղերի կառուցում: Սիրիան իհարկե հասկանում էր, որ Իրանի հետ ավելի սերտ համագործակցությունը և նշված նախագծի իրականացումը կծանրացնի իր վիճակը, սակայն, հետագա իրադարձությունների ընթացքը բերեց նրան, որ Սիրիան ստիպված եղավ Իրանի հետ համաձայնության գալու այդ հարցում, որն էլ իսկապես Սիրիայի համար ճակատագրական նշանակություն ունեցավ, Սիրիան ձեռք բերեց բազմաթիվ թշնամիներ տարածաշրջանում և տարածաշրջանից դուրս։ Այդ նախագծի պատճառով նույնիսկ Ռուսաստանի վերաբերմունքը որոշ ժամանակ վատացավ Ասադի նկատմամբ:

Կատար
Սաուդյան Արաբիայի և Կատարի թույլ տեղը դա կախվածությունն է Հորմուզի նեղուցից: Հեղուկ բնական գազը (LNG) տանկերներով առաքումից բացի Կատարին նոր տրանզիտային միջանցքներ են պետք: Կատարը արդեն Հորմուզի նեղուցը շրջանցող գազամուղներ է կառուցել դեպի Միացյալ Արաբական Էմիրություններ և Օման, կարող է նաև մինչև Օմանական (Արաբական) Ծոց երկարացնել Օման մտնող խողովակաշարը, սակայն դրանով չի լուծվում իր հիմնական մրցակիցներից մեկի՝ Ռուսաստանի եվրոպական գազի շուկայում դիրքերի թուլացման խնդիրները: Սիրիայի ներկա վարչակազմի տապալումով նվազում է նաև իր մյուս հիմնական մրցակցի՝ Իրանի եվրոպական շուկա մտնելու շանսերը:
Այդ պատճառով 2008թ.-ին Կատարը նոր նախագիծ մշակեց՝ գազամուղ կառուցել դեպի Եվրոպա, որի համար պետք էր Սաուդյան Արաբիայի, Հորդանանի և Սիրիայի համաձայնությունը: Սաուդյան Արաբիան դեմ չէր, իսկ Հորդանանի շահերը որոշակիորեն համընկնում են Կատարի հետ: Սակայն այստեղ միակ խոչընդոտը հանդիսանում էր Սիրիան:
Իրանի, Իրաքի և Սիրիայի կողմից իրանական գազի դեպի Եվրոպա առաքման նախագիծը Կատարին ստիպեց ակտիվորեն ներգրավել սիրիական հակամարտության մեջ՝ Կատարը որոշեց ոչնչացնել այդ գազային դաշինքը, քանի որ այն ուժգին հարված է հասցնում իր էներգետիկ շահերին: Չմոռանանք, որ Կատարը նույն ակտիվությամբ ներգրավված էր Լիբիայում Քադաֆիի և Եգիպտոսում Մուբարաքի ռեժիմների տապալմանը, ֆինանսավորելով վահաբիստական զինված կազմավորումներին Լիբիայում, իսկ Եգիպտոսում ֆինանսավորելով Մահմեդական Եղբայրներին: Լիբիական և եգիպտական գազը նույնպես կատարական գազի մրցակիցն են համարվում դեպի եվրոպական շուկան և Կատարը շահագրգռված է նաև դրանց ձեռք բերման հնարավորություններով:
Իսկապես Կատարի մուտքը Սիրիայի տարածքով դեպի Միջերկրական ծով կթուլացնի Ռուսաստանին եվրոպական գազի շուկայում, առանց այդ էլ Կատարը իր հեղուկ բնական գազով արդեն եվրոպական շուկայի որոշ մասը ռուսներից նվաճել է: Ինչպես նաև կզրոյացնի Սիրիայի տարածքով դեպի Եվրոպա գազ արտահանելու Իրանի շանսերը, որը բխում է նաև ԱՄՆ-ի շահերից: Կատարից գազը Սաուդյան Արաբիայի, Հորդանանի, Սիրիայի, ապա կա´մ Միջերկրական Ծովով, կա´մ Թուրքիայի տարածքով կհոսի դեպի Եվրոպա, դա իր հերթին կնվազեցնի ԵՄ-ի կախվածությունը ռուսական գազից: Ենթադրվում է, որ Միացյալ Նահանգները ապագայում նաև ալժիրյան գազի վրա հսկողություն կփորձի հաստատել, քանի որ Ալժիրը դեռևս լավ թե վատ վարում է ինքնուրույն գազային քաղաքականություն: Դրան իր մասնակցությունը վստահաբար կունենա նաև Կատարը, որը նույնպես Ալժիրին իր մրցակիցն է համարում:

Թուրքիա
Թուրքիայի համար ընդունելի են այն բոլոր տարբերակները, որի դեպքում Եվրոպա գնացող գազամուղերը անցնում են իր տարածքով, իսկ այն տարբերակներին, որոնք շրջանցում են իր տարածքը, Թուրքիան խիստ թշնամաբար է տրամադրվում: Թշնամաբար կտրամադրվի նաև Միջերկրական Ծովով դեպի Եվրոպա գազի տրանզիտի բոլոր նախագծերին: Թուրքիան չներեց նաև Սիրիային, իրանական գազը իր տարածքը շրջանցելու համար և դրանով է բացատրվում սիրիական իրադարձություններին նաև Թուրքիայի մասնակցությունը և Ասադին տապալելու մղումները: Թուրքիան փորձելու է տապալել այդ նախագիծը: Սիրիան իսկապես էներգետիկ խաչմերուկ է, սակայն ոչ Թուրքիայի մասշտաբների և Թուրքիան երբեք չի թողնելու Սիրիայի դերի մեծացմանը: Բաշար Ասադի 4 ծովերի հայեցակարգը, որով Սիրիան դառնալու էր միացնող հանգույց պետք է, որ նաև Թուրքիայի դիմադրությանը արժանանար:

Եգիպտոս
Եգիպտոսը ցանկանում է եգիպտական գազը Սիրիայի տարածքով դեպի Թուրքիա և ապա Եվրոպա արտահանել: Խոսքը գնում է Արաբական գազամուղով (AGP) Սինայի թերակղզուց Իսրայելը շրջանցելով Հորդանանի, Սիրիայի և Թուրքիայի տարածքներով դեպի Եվրոպա գազի մատակարարման ուղու մասին: Թուրքիան իր հերթին ցանկանում է Եգիպտոսից սկիզբ առնող Արաբական գազամուղի օգնությամբ նվազեցնել իրանական և ռուսական գազից կախվածությունը, ապահովելով իր գազի պահանջարկի մի մասը և դառնալ տարածաշրջանային հանգույց, կապելով Մերձավոր Արևելքը Եվրոպայի գազի շուկաների հետ: Նշենք, որ Եգիպտոսում իշխանության եկած Մահմեդական Եղբայրները չեն ցանկանում այլևս Իսրայելին գազ մատակարարել և շտապում են Արաբական գազամուղի իրականացման նախագծով, որպիսզի այն, որքան հնարավոր է շուտ եկամուտներ ապահովի տնտեսությունը քայքայված Եգիպտոսի համար:

Եգիպտոսը նույնպես դեմ է «Իսլամական գազ» խողովակաշարի կառուցմանը, որը կփակեր եգիպտական գազի մուտքը դեպի Եվրոպա և շահագրգռված է Ասադի վարչակազմի տապալումով: Այդ տեսակետից Կատարի և Եգիպտոսի միջև շահերի նմանություն է նկատվում: Եգիպտոսի վարքագծում կարևորվում է նաև իսլամական գործոնը՝ մեծ է հավանականությունը, որ Սիրիայում Ասադի տապալման դեպքում իշխանության կգան սիրիական Մահմեդական Եղբայրները, ինչը կուժեղացնի Եգիպտոսի դիրքերը Սիրիայում և տարածաշրջանում:

Իսրայել
Իրանի, Իրաքի և Սիրիայի գազի արտահանման համատեղ նախագիծը երկրորդ պլան է մղում իսրայելական գազի դեպի Եվրոպա արտահանման պլանները: Իսրայելի ջրային տարածքներում նույնպես նավթի և գազի մեծ պաշարներ են հայտնաբերվել: Իսրայելը նույնպես մտադրություն ունի իր շելֆում գտնվող Լեվանտին գազի հանքավայրից ստորջրյա խողովակաշար կառուցել դեպի Հունաստան: Եթե Իսրայելի և Կիպրոսի հետ արդեն համաձայնություն կա արդյունահանումը իրականացնելու, ապա Լիբանանի հետ սահմանների հստակեցման խնդիրներ կան: Միջերկրական Ծովի արևելյան հատվածներում գտնվող գազի հանքավայրերից դեպի Եվրոպա մատակարարումը տնտեսական նշանակություն կունենա, եթե այդ հանքավայրերը մի միասնական ցանցային համակարգ ձևավորեն և միասնական խողովակաշարով առաքվեն դեպի Եվրոպա (հավանաբար Կիպրոսի շելֆ-Կրետե կղզի-Հունաստան-Իտալիա ուղիով), քանի որ ծովի հատակով անցկացնելը բավականին կապիտալատար և թանկ նախագիծ է: Այլապես առանձին-առանձին Իսրայելի և Կիպրոսի (սակայն ոչ Սիրիայի) գազի հանքավայրերը կարող են ընդամենը տեղական նշանակություն ունենալ, մրցակից չլինեն իրանական, կատարական կամ եգիպտական գազին, կամ լավագույն դեպքում միավորվեն Եգիպտոսից դուրս եկող Արաբական գազամուղին, որն էլ վերջիվերջո ձգվելու է դեպի Թուրքիա: Իսրայելին պետք է այնպիսի Սիրիա, որը իրանական և իրաքյան նավթի և գազի համար տրանզիտ չլինի և որի հետ համատեղ կկարողանա միջերկրական գազը և նավթը առաքել դեպի Եվրոպա՝ շրջանցելով Թուրքիայի տարածքը:
Սակայն Ասադի տապալումը ոչ միանշանակ հետևանքներ կարող է ունենալ Իսրայելի համար՝ թեև կվերանա Իրանի դաշնակիցը և Լիբանանի շիաների և Իրանի միջև կապող միջանցքը, սակայն այն կփակվի սունիական գործոնով և կդառնա Իսրայելի անվտանգության համար ավելի լուրջ գործոն, քան ներկա ռեժիմի դեպքում է: Եթե Մահմեդական եղբայրները գան իշխանության Սիրիայում, ինչը հավանական է, կամ վահաբիստական ուժերը, որն ավելի քիչ հավանական է, ապա դա Իսրայելի անվտանգությանը սպառնացող ավելի լուրջ գործոն կլինի, քան Ասադի ռեժիմն էր: Իսրայելը, որը նույնպես ներգրավված է սիրիական հակամարտության մեջ, հիմնականում իրականացնելով հետախուզական և դիվերսիոն բնույթի գործողություններ, համագործակցում է նաև Թուրքիայի հետ:

Իրան
Երկար ժամանակ Իրանը ցանկանում էր Իրան-Իրաք-Սիրիա ուղով գազի խողովակաշար կառուցել, որին խանգարում էր Սադդամ Հուսեյնը: Իրաքում Նուրի-Ալ Մարիկի իշխանության գալով, որը ներկայացնում է Իրաքի շիական համայնքը, այդ ջանքերը իրականություն դարձան: 2012թ.-ին Իրանը արդեն սկսեց «Իսլամական գազ» խողովակաշարի շինարարական աշխատանքները իր և Իրաքի տարածքում: Իրանը կարծում է, որ Եվրոպան առանց Հարավային Պարսի գազի հսկայական պաշարների չի կարող յոլա գնալ, հետևաբար վաղ թե ուշ իրանական գազը հոսելու է Եվրոպա և ամեն դեպքում պետք է կառուցել այդ գազամուղը: Իրանում հասկանում են նաև, որ դրա պատճառով միաժամանակ մեծանալու են ճնշումները և գործող հոգևոր իշխանության տապալման փորձերը: Նաև դա է ստիպում Իրանին ակտիվորեն պաշտպանել սիրիական գործող վարչակազմին:
Միայն Իրանին բարեկամաբար տրամադրված սիրիական իշխանությունը նոր ուղիներ և ելք կբացի իրանական բնական գազի համար դեպի Արևմուտք: Դրանով Իրանը Թուրքիայի վրա ազդեցության լծակ կունենա և Եվրոպայում հավանաբար տեղ կգրավի եգիպտական, ռուսական, կատարական գազի փոխարեն: Ասադի տապալման դեպքում Սիրիայի նոր ռեժիմը կամ ամերիկյան դրածո կլինի, կամ Թուրքիայի կամ Ծոցի երկրների, հետ լավ հարաբերություններ կունենա և Իրանը դեպի Միջերկրական ծով ելքից կզրկվի, կախված լինելով Թուրքիայից:

Միացյալ Նահանգներ և Եվրամիություն
Առաջին հայացքից թվում է, թե ԱՄՆ-ը չունի էներգետիկ շահեր Սիրիայում և ավելի շուտ ունի ռազմաքաղաքական շահեր՝ դա Սիրիայի, որպես Իրանի դաշնակցի չեզոքացումն է և արևմտյան ուղղությամբ Իրանի ծավալման արգելափակումը, կտրելով Իրանին Միջերկրական ծովից: Նահանգները իր Պարսից Ծոցի դաշնակիցների միջոցով Սիրիայում սադրելով այս պատերազմը՝ լուծում է տարածաշրջանային և գլոբալ մի շարք խնդիրներ: Դրանցից են՝ Մերձավոր Արևելքից նավթի ու գազի իր հսկողության տակ գտնվող ուղիների, ինչպես նաև Իրանից ու Թուրքիայից անկախ ուղիների ձևավորումը, ամերիկյան նավթագազային ընկերությունների հիմնավորումը այդ տարածաշրջանում, նավթագազային բլոկադա Ռուսաստանի նկատմամբ Սաուդյան Արաբիայի և Կատարի օգնությամբ, Եվրոպայում ռուսական գազի փոխարինում կատարական և միջերկրական գազով: Եթե Սաուդյան Արաբիան գցեց նավթի գները միջազգային շուկայում Խորհրդային Միությանը ծնկի բերելու համար, ապա Կատարը կգցի գազի գինը Ռուսաստանին և Իրանին թուլացնելու համար: Միաժամանակ, Մերձավոր Արևելքի գազի և նավթի վրա հսկողությունը նշանակում է նաև ԱՄՆ-ի հսկողություն Եվրամիության վրա:

Սխալ է ենթադրել, թե Միացյալ Նահանգներին և Եվրոպային պետք է մասնատված և թույլ Սիրիա։ ԱՄՆ-ին և Եվրոպային պետք է իրենց ենթակայության տակ գտնվող ոչ շատ թույլ, ոչ շատ ուժեղ Սիրիա: Ծայրահեղ դեպքում՝ ԱՄՆ-ի համար ոչ բարենպաստ իրադարձությունների ընթացքի դեպքում է հնարավոր Սիրիայի մասնատումը տարբեր հատվածների ըստ էթնո-կրոնական առանձնահատկությունների:

Միաժամանակ Միացյալ Նահանգները Սիրիայի միջոցով փորձելու է Սաուդյան Արաբիայի, Կատարի դերի սահմանափակում, Եգիպտոսի հզորացման խափանում, Թուրքիայի տարածաշրջանային ազդեցության աճի զսպում, Ռուսաստանին դուրս մղում տարածաշրջանից, Իրանի մեկուսացում, ինչպես նաև Մերձավոր Արևելքում Չինաստանի գործունեության արգելափակում։ Միացյալ Նահանգները Իսրայելի հետ տարածաշրջանում փորձելու է խաղալ բալանսավորողի դեր, մեկ ուժային կենտրոնը մյուսով զսպելու քաղաքակականություն վարելով:
Ասադի անկումով Չինաստանի մուտքը դեպի Միջերկրական Ծով փակվում է, եթե այն դիտարկենք Սիրիա-Իրաք-Իրան-Պակիստան-Չինաստան առանցքից Սիրիայի դուրս մղմամբ: ԱՄՆ-ի հեռահար նպատակն է Չինաստանին դուրս մղել տարածաշրջանից, կտրել մերձավոր արևելյան էներգառեսուրսների մատակարարումից և դրա արդյունքում Չինաստանում տնտեսական կոլապս ստեղծել: Սակայն ԱՄՆ-ին դա այդքան էլ չի հաջողվում՝ արաբական գարունն անցած երկրներում բազմաթիվ արևմտյան ընկերությունների փոխարեն նաև չինական ընկերություններ են թափանցում և հաստատվում այդ երկրների վառելիքաէներգետիկ սեկտորում: Աճող պահանջարկը էներգառեսուրսների նկատմամբ ստիպում է Չինաստանին կոշտ միջոցներ իրականացնել իր էներգետիկ անվտանգության համար: Չինաստանը թեև ուղղակիորեն չի մասնակցում սիրիական բախումներին, սակայն շահագրգռված է Ասադի իշխանության պահպանմամբ և ունի իրադարձությունների ընթացքի վրա ազդեցության լուրջ մեխանիզմներ:

Ռուսաստան
Ռուսաստանի համար Ասադի վարչակազմի պահպանումը նշանակում է ռուսական ներկայության պահպանում այդ ռեգիոնում: Այդ պատճառով, Սիրիան ստանում է Ռուսաստանի գործուն աջակցությունը: Ռուսաստանը ցանկանում է Միջերկրական ծովի արևելյան մասում գազի հանքավայրերում իր բաժինը ունենալ, հատկապես սիրիական հատվածում: Ռուսական ընկերությունները փորձում են ձեռք բերել Կիպրոսի գազի հանքավայրերը՝ մրցակցելով արևմտյան ընկերությունների հետ: Գազպրոմը փորձում է բաժնեմաս ունենալ նաև Իսրայելի ջրային գոտիներում գտնվող գազի հանքավայրերից, խոստանալով ապահովելով հսկայածավալ ներդրումներ: Ռուսաստանը ցանկանում է ձեռք բերել այդ հանքավայրերի մի մասը, այն հարմարացնել իր շահերին՝ հավանաբար փորձելով ձգձգել դեպի Եվրոպա արտահանման նախագծերի իրականացմանը: Ռուսաստանը փորձում է այնպես անել, որ բնական գազի դեպի Եվրոպա արտահանման սխեմաները Միջերկրականից չկարողանան մրցակցել իր սևծովյան գազի առաքման սխեմաներին: Տվյալ պահին Ռուսաստանին ձեռք է տալիս այդ նախագծերի հետաձգումը, մինչև կկառուցվի «Հարավային Հոսքը»: Ռուսաստանին ձեռք է տալիս նաև Սիրիայում այս վիճակի պահպանումը, քանի որ Ասադի վերջնական հաղթանակի դեպքում Իրան-Իրաք-Սիրիա գազի առաքման նախագիծը իր ավարտին կհասցվի և իրանական գազի արտահանումը դեպի Եվրոպա ավելի մեծ շանսեր կունենա և այն մրցակից կլինի ռուսական գազին: Ռուսաստանին ձեռք չի տալիս նաև եգիպտական գազի մուտքը դեպի Թուրքիա և Եվրոպա, որի պատճառով կկորցնի իր դիրքերը Թուրքիայի և Եվրոպայի գազի շուկաններում:

Ամփոփում
Նշենք, որ դժվար է ասել, թե Ասադին տապալելու դեպքում, ում հսկողության տակ կհայտնվի Սիրիան։ ԱՄՆ-ին և Եվրամիությանը ձեռնտու չի Սաուդյան Արաբիայի ու Կատարի հսկողությունը Սիրիայի նկատմամբ, ձեռնտու չէ նաև Թուրքիայի ազդեցության մեծացումը Սիրիայում։ Արևմուտքը շահագրգռված է արաբական երկրների ու Թուրքիայի ազդեցությունից դուրս սիրիական պետության ստեղծմամբ, որը կգտնվի իր հսկողության տակ: Արևմուտքին եթե նույնիսկ հաջողվի մարիոնետային վարչակազմ հաստատել Սիրիայում, այնուամենայնիվ շատ դժվար կլինի Սիրիան ամբողջովին վերահսկելը։

Ընդհանրապես կողմերից յուրաքանչյուրը ձգտում է զսպել մյուս ուժային կենտրոնների ազդեցությունների ընդարձակմանը: Թուրքիան կցանկանար տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի, Իրանի և Սաուդյան Արաբիայի թուլացմանը: Սաուդյան Արաբիան իր հերթին պայքարում է Թուրքիայի ազդեցության մեծացման դեմ և Իրանի դուրս մղմանը Սիրիայից: Եթե Սիրիան ընկնի սալաֆական ուղղվածության երկրների ազդեցության տակ, ապա այն հարթակ կլինի և´ Իրանի և´ Թուրքիայի դեմ: Իրանը որոշ ազդեցություն այնուամենայնիվ կպահպանի Սիրիայում հնարավոր իշխանափոխությունից հետո: Այսինքն, նույնիսկ Սիրիայում իշխանափոխությունից հետո վիճակը երկար ժամանակ չի կայունանալու:

Մեկ այլ ինտրիգ է, Միջերկրական Ծովի արևելքում գտնվող գազի ռեսուրսների դեպի Եվրոպա տեղափոխման ուղիների հստակեցման խնդիրը՝ այն կմիացվի Թուրքիայով անցնող գազի տրանզիտային համակարգին, թե՞ Միջերկրական Ծովի հատակով ուղղակի ելք կունենա Հարավային Եվրոպա, որը թեև ավելի ծախսատար կլինի, սակայն կշրջանցի Թուրքիան:

Գործընթացների տրամաբանությունը հուշում է, որ հակամարտությունը թափ է հավաքելու և ավելի կատաղի բնույթ է կրելու, ստեղծելով պայթունավտանգ իրավիճակներ տարածաշրջանում: Հասկանալի է, որ այս իրադարձությունները իրենց ազդեցությունը կունենան նաև Հայաստանի վրա: Վտանգը դեռևս պահպանվում է Մերձավոր Արևելքի հայկական գաղթօջախների համար: Այս իրավիճակում, հայ հասարակությունը պետք է ամեն գնով խուսափի լարվածություն ստեղծող ցանկացած քայլերից և ներքաղաքական կայունության պահպանումը պետք է լինի ամենակարևոր նպատակը:

Սարգիս Մանուկյան