Ձեր վստահելի աղբյուրը

Նախագահի պաշտոնի ստանձնման արարողությունը` ինաուգուրացիան, արևմտյան ավանդույթներից ժառանգված ծիսակարգ է: Պետությունների ղեկավարների պաշտոնամուտի արարողության հիմքում ընկած է միջնադարյան եվրոպական միապետների թագադրման արարողության ծեսը:

Թագադրման արարողությունը եվրոպական քրիստոնեական մշակույթի մեջ առավելապես կրոնական հիմքեր է ունեցել և ուղեկցվել է եկեղեցական ծիսակարգով: Այն, ըստ էության, կրել է Աստծո օրհնությունը ստանալու իմաստ: Հետագայում` պետությունից եկեղեցու անջատմանը, ինչպես նաև կառավարման հանրապետական ձևի անցմանը զուգահեռ երկրի ղեկավարի պաշտոնամուտի արարողությունն աստիճանաբար ձերբազատվել է թագադրմանը բնորոշ ծեսից` սահմանափակվելով հանդիսավոր երդմնակալության և պետության ղեկավարի ատրիբուտները ստանձնելու արարողությամբ:

Ժամանակակից Եվրոպայում թագադրման ծես, ըստ էության, պահպանվել է միայն Մեծ Բրիտանիայում, որտեղ միապետը նաև անգլիկան եկեղեցու առաջնորդն է: Մյուս միապետություններում և հանրապետություններում գործում է երդմնակալության արարողությունը:

Երդմնակալության արարողության առավել հարուստ փորձ ունեն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները: Այն արդեն իսկ ձևավորված ավանդույթներ ունի և ժամանակի ընթացքում դարձել է համապատասխան արարողակարգի ընդօրինակման աղբյուր: Եվրոպական երկրներում պաշտոնամուտի արարողությունները` ԱՄՆ հետ համեմատած, առավել համեստ են: Նորանկախ շատ երկրներ փորձում են ընդօրինակել արևմտյան մշակույթի մեջ արդեն իսկ ավանդական դարձած այս արարողակարգը` այն համալրելով սեփական ավանդույթներով կամ ծեսերով:

Նախագահի երդմնակալությունը ԱՄՆ-ում

Նախագահի երդմնակալության ամենակայուն ու հարուստ փորձն ունի ԱՄՆ-ն: Արդեն երկու հարյուրամյակից ավել կուտակած փորձը արարողակարգի բազմաթիվ տարրեր դարձրել է ավանդական: Չնայած դրան, երբեմն-երբեմն Ամերիկայում նույնպես լինում են նորամուծություններ և հրաժարվում են նախկին որոշ ավանդույթներից:

Ընդհանուր առմամբ, երդմնակալության արարողությունն ԱՄՆ-ում պարունակում է հետևյալ տարրերը.

երդմնակալության արարողությունը տեղի է ունենում Վաշինգթոնում` Կապիտոլիումի բլրին:

ԱՄՆ առաջին նախագահ Ջորջ Վաշինգտոնի առաջին երդմնակալությունը տեղի է ունեցել Նյու Յորքի Ֆեդերալ-հոլում: Մայրաքաղաք Վաշինգթոնում առաջին երդմնակալությունը կայացել է 1801 թվականին, որի ժամանակ նախագահի պաշտոնը ստանձնել է Թոմաս Ջեֆերսոնը: Ըստ ներկայումս գործող կարգի` ԱՄՆ նորընտիր նախագահն ու փոխնախագահն իրենց ամուսինների հետ այցելում են Սպիտակ տուն, որտեղ նրանց ընդունում են գործող նախագահն ու փոխնախագահը` իրենց ամուսինների հետ: Նրանք թեյ են խմում: Այնուհետև բոլորը միասին մեկնում են Կապիտոլիում: Սկզբից մեկնում են փոխնախագահները, այնուհետև` նախագահների ամուսինները, իսկ շարասյունը եզրափակում է մեքենան, որտեղ գտնվում են գործող և նորընտիր նախագահները: Ըստ որում` գործող նախագահը նստած է մեքենայի աջ, իսկ նորընտիրը` ձախ կողմում: 1801-ին Թոմաս Ջեֆերսոնի երդմնակալությունը կայացավ Կապիտոլիումի շենքում` Սենատի թևում: 1825-ին Ջոն Քունիս Ադամսն առաջին անգամ երդում տվեց Կապիտոլիումի արևելյան մուտքի մոտ: Այդ ավանդույթը շարունակվեց մինչև 1981-ը, երբ Ռոնալդ Ռեյգանը նախագահի երդման վայրը տեղափոխեց Կապիտոլիումի արևմտյան թև:Երդման արարողությունը բաց է, հրապարակային և դրան բացի ամերիկյան կոնգրեսականներից, դատավորներից ու պաշտոնատար այլ անձանցից, որպես հանդիսատես կարող են հետևել նաև բազմաթիվ մարդիկ:

ԱՄՆ նախագահի երդմնակալությունը կայանում է հունվարի 20-ին` ուղիղ կեսօրին:

1788 թվականի սեպտեմբերի 13-ին ընդունված օրենքի համաձայն նախագահի երդմանկալությունը կայանում էր մարտի 4-ին: Սակայն 1933-ին ընդունվեց ԱՄՆ սահմանադրության 20-րդ փոփոխությունը, որով սահմանվեց, որ նախագահի և փոխնախագահի պաշտոնավարման ժամկետը լրանում է հունվարի 20-ի կեսօրին և այդ պահից սկսած սկսվում է նրա ժառանգորդի լիազորությունների ժամկետը: Այս կարգն առաջինը կիրառվեց Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտի երկրորդ պաշտոնավարման ժամանակ` 1937 թվականին:
Ըստ այդմ, մինչև 1933-ը ներառյալ, ԱՄՆ-ը բոլոր նախագահների պաշտոնամուտը տեղի է ունեցել մարտի 4-ին, իսկ 1937-ից սկսած` հունվարի 20-ին: Այս ցանկում ներառված չեն այն դեպքերը, երբ ԱՄՆ նախագահի պաշտոնը ստանձնել է փոխնախագահը: 
Ըստ գործող կարգի, մինչ նախագահի երդմնակալությունը, 11:45-ին սենատորների և կոնգրեսականների ներկայությամբ երդում է տալիս փոխնախագահը: Այնուհետև` ժամը ուղիղ 12:00-ին Կապիտոլիումի արևմտյան աստիճանահարթակի վրա ԱՄՆ Գերագույն դատարանի նախագահն ընդունում է նորընտիր նախագահի երդումը:

ԱՄՆ նորընտիր նախագահի երդման տեքստն ամրագրված է երկրի Սահմանադրության մեջ և անփոփոխ է սկսած 1789 թվականից:

Սահմանադրության 2-րդ հոդվածի 1-ին գլխի համաձայն` նորընտիր նախագահը տալիս է հետևյալ երդումը. «Ես հանդիսավոր կերպով երդվում եմ (կամ` խոստանում եմ), որ բարեխղճորեն կկատարեմ Միացյալ Նահանգների նախագահի պարտականությունները և ուժերիս ներածին չափով կպաշտպանեմ և կպահպանեմ Միացյալ Նահանգների սահմանադրությունը»: Այս արտահայտության արտասանումից հետո նորընտիր նախագահը պաշտոնապես ստանձնում է լիազորությունները և այդ պահից սկսծ կառավարում է երկիրը: Ամերիկյան օրենսդրությունը որևէ պահանջ չի ներկայացնում, սակայն երդմնակալության ժամանակ ամերիկյան նախագահներն աղոթում են` ձեռքը դնելով Աստվածաշնչին: Համարվում է, որ ԱՄՆ առաջին նախագահ Ջորջ Վաշինգտոնը Սահմանադրությամբ ամրագրված երդման տեքստն արտասանելուց հետո ձեռքը դրել է Աստվածաշնչին և ասել` «Աստված ինձ օգնական»: Սա էլ դարձել է ոչ ֆորմալ ավանդույթի սկիզբը: 

Որպես կանոն, ԱՄՆ նախագահները հանդես են գալիս պաշտոնամուտի ճառով:

Պաշտոնամուտի ճառն արարողակարգի պարտադիր բաղադրիչներից է: Այն սովորաբար դիտարկվում է որպես նոր վարչակազմի որդեգրած սկզբունքների հռչակագիր: Առաջին անգամ 1817-ին Ջեյմս Մոնրոն երդմնակալության ճառն արտասանեց բաց երկնքի տակ, դրանից հետո այդ ավանդույթը չի խախտվում, եթե եղանակը չի հարուցում անհաղթահարելի խոչընդոտներ: Որպես կանոն նախագահների ճառերը գրվում են օգնականների, խորհրդականների օգնությամբ: ԱՄՆ պատմության մեջ միայն երկու դեպք է հիշատակվում, երբ նախագահներն անձամբ են գրել իրենց երդմնակալության ճառերը` Աբրահամ Լինկոլնը և Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտը: Համարվում է, որ երդմանակալության ճառերի լավագույն նմուշները երեքն են, որոնք արտասանել են Աբրահամ Լինքոլնը, Ֆրանկիլն Դելանո Ռուզվելտը և Ջոն Քենեդին: 

ԱՄՆ նախագահի երդմանը հետևում է տոնական շքերթը:
Կապիտոլիումի բլրին երդումից հետո նորընտիօր նախագահը Փենսիլվանիա ավենյույով հանդիսավոր կերպով շարժվում է դեպի Սպիտակ տուն: Իր հերթին, արդեն նախկին նախագահը Կապիտոլիումի արևելյան հարթակից նախագահական ուղղաթիռով մեկնում է Էնդրյուս ռազմաբազա: Պաշտոնական արարողության վերջում նորընտիր նախագահը Սպիտակ տան ամբիոնից ընդունում է տոնական շքերթը: Տոնական շքերթը երդմնակալության ծրագրում առաջին անգամ ներառվեց 1809 թվականին` Ջեյմս Մեդիսոնի ժամանակ: Այն մինչ օրս ծրագրի անբաժան մասն է: Չի փոխվել նաև շքերթի ուղին` այն սկսվում է Կապիտոլիումի մոտ, շարժվում Փենսիլվանիա ավենյույով, շրջանցում ֆինանսների նախարարության շենքը և անցնում Սպիտակ տան մոտով: 

Պարահանդես և ընդունելություն. նորընտիր նախագահը պաշտոնը ստանձնելու և դրան հաջորդող օրը Վաշինգտոնում կազմակերպվում է ընդունելություններ և պարահանդեսներ:
Առաջին ընդունելությունը Ջորջ Վաշինգտոնը կազմակերպել է Նյու Յորքի քաղաքային ասամբլեայի հավաքների սրահում: ԱՄՆ նախագահներից ոմանք հրաժարվել են պարահանդեսի գաղափարից. Վուդրո Վիլսոնը դա արել է այն պատճառաբանությամբ, որ պարերը խախտում են պահի հանդիսավորությունը, իսկ Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտը` ԱՄՆ-ին պատուհասած տնտեսական ճգնաժամի, ապա` պատերազմի պատճառով: Պարահանդեսների ավանդույթը վերականգնել է Հարի Տրումենը: Դուայթ Էյզենհաուերը կազմակերպել է երկու պարահանդես, Ջոն Քենեդին` հինգը, Ռոնալդ Ռեյգանը` տասը: 1997 թվականի հունվարի 20-ին Բիլ Քլինթոնը միաժամանակ 14 ընդունելություն է կազմակերպել, և հասցրել է տիկնոջ` Հիլարի Քլինթոնի հետ այցելել բոլոր 14-ին էլ:

Երդմնակալությունը Ռուսաստանում

ՌԴ նախագահի երդմանակալության արարողությունը թեև կարճ պատմություն ունի, սակայն առկա է Ռուսական կայսրությունում համապատասխան արարողակարգի հարուստ ավանդույթ, ինչն էլ մեր օրերում ընկած է նախագահի պաշտոնամուտի արարողության հետ: Կայսերական շրջանում, թեև մայրաքաղաքը Սանկտ Պետերբուրգն էր, այնուամենայնիվ ռուս միապետների թագադրումը տեղի էր ունենում Մոսկովյան Կրեմլում: Արարողակարգի առանձին հատվածներ տեղի էին ունենում Ուսպենսկի տաճարում, Կրեմլի Մեծ պալատում և Սոբորնայա հրապարակում: Ռուսական Կայսրության պատմության մեջ թագադրման վերջին արարողությունը տեղի է ունեցել 1896-ի մայիսի 26-ին, երբ գահ բարձրացավ վերջին կայսրը` Նիկոլայ 2-րդը:  Հետկայսերական շրջանում` Խորհրդային Միության ժամանակներում, երկրի ղեկավարի` կուսակցության գլխավոր քարտուղարի պաշտոնամուտը որևէ հանդիսավորությամբ չի նշանավորվել:

ԽՍՀՄ առաջին ու վերջին նախագահ Միխաիլ Գորբաչևի երդման արարողությունը կայացել է հենց ժողովրդական պատգամավորների նստաշրջանում` առանց որևէ հատուկ հանդիսավորության: Ռուսաստանի առաջին նախագահ Բորիս Ելցինը 1990-ին պաշտոնը ստանձնել է ՌԽՖՍՀ ժողովրդական պատգամավորների նստաշրջանում: Նա երդման խոսքերն արտասանել է ՌԽՖՍՀ սահմանադրության ու Ռուսաստանի պետական ինքնիշխանության մասին հռչակագրի «ներկայությամբ», սակայն ձեռքը դրել է ոչ թե այդ փաստաթղթերի վրա, այլ` սրտին: Այդ ժամանակ էլ նա ստացել է պատրիարքի օրհնությունը` վերադառնալով ուղղափառ ավանդույթներին: Ի տարբերություն ամերիկյան արարողակարգի` փոխնախագահ Ալեքսանդր Ռուցկոյը երդում չի տվել:
1996-ի երդմնակալության արարողությունը ծրագրվել է անցկացնել Սոբորնայա հրապարակում, սակայն ֆինանսական միջոցների սղության, իսկ ոմանց կարծիքով` Բորիս Ելցինի առողջական խնդիրների պատճառով, այն անց է կացվել Կրեմլի պալատում: Չնայած դրան, հենց այդ ժամանակ էլ դրվել են երդմնակալության արարողակարգի հիմքերը, որոնք գործում են մինչ օրս:

Ըստ այսօր գործող կարգի` ՌԴ նախագահի երդմնակալությունը տեղի է ունենում հետևյալ կերպ.
Կրեմլի Մեծ պալատում, նախագահական նվագախմբի երաժշտության ներքո, պատվո պահակախումբը Գևորգևյան և Ալեքսանդրովյան սրահներով Անդրեևյան սրահ է բերում ՌԴ դրոշը, Սահմանադրությունը, ՌԴ նախագահի շտանդարտն ու նշանը:
Այնուհետև ՌԴ Սահմանադրական դատարանի նախագահը, ինչպես նաև խորհրդարանի երկու պալատների նախագահները բարձրանում են ամբիոնի մոտ, որտեղ նախագահը պետք է երդում ընդունի: Ժամը 11:55-ին նորընտիր նախագահը, ավտոշարասյան ուղեկցությամբ, Սպասսկայա աշտարակի կողմից մուտք է գործում Կրեմլի տարածք և ժամանում Մեծ պալատ:  Կրեմլյան կուրանտների առաջին զարկին զուգահեռ` հանդիսավոր երաժշտության հնչյունների ներքո նորընտիր նախագահը Գեորգևյան և Ալեքսանդրովյան սրահներով անցնում է և բարձրանում ամբիոնի մոտ: ՍԴ նախագահը խնդրում է նորընտիր նախագահին երդվել, որից հետո նա, ձեռքը դնելով Սահմանադրության վրա, հանդիսավոր երդվում է` արտասանելով օրենսդրությամբ ամրագրված երդման տեքստը: Այնուհետև ՍԴ նախագահը իշխանության խորհրդանիշները փոխանցում է նախագահին և հայտարարում վերջինիս պաշտոնամուտի մասին:  Սրահում հնչում է Ռուսաստանի պետական հիմնը, Կրեմլում նախագահի նստավայրի գմբեթին բարձրացվում է ՌԴ նախագահի շտանդարտը: Երդման արարողությունից հետո նախագահը ուղերձով դիմում է ժողովրդին, որից հետո հնչում է Միխաիլ Գլինկայի «Սլավսյա» ստեղծագործությունը, իսկ Կրեմլի առափնյակից տրվում է հրետանու 30 համազարկ: Վերջում նորընտիր նախագահը դուրս է գալիս Սոբորնայա հրապարակ, որտեղ ընդունում է նախագահական գնդի շքերթը:

Եվրոպական երկրներում երդմնակալության արարողությունները առավել համեստ են ու կարճ, քան ԱՄՆ-ում և դրանց էտալոնը համարվել է ինաուգուրացիայի ֆրանսիական մոտեցումը: Մի ամբողջ ծիսակատարություն է Ֆրանսիայի նախագահի երդմնակալությունը. Պաշտոնը լքող նախագահը երկրի ղեկավարի նստավայրի շենքի աստիճաններին ընդունում է իր այսպես ասած «ժառանգորդին», այնուհետև նրանք շուրջ կես ժամ առանձնանում են նախագահի աշխատասենյակում, որտեղ Ֆրանսիայի նոր առաջնորդին են հանձնում հիմնական փաստաթղթերը, ինչպես նաև ատոմային զենքի կոդը: Դրանից հետո նոր նախագահը ճանապարհում է նախկին նախագահին, որն այլևս դառնում է հասարակ քաղաքացի ու հեռանում Ելիսեյան պալատից:

Այս ամենից հետո միայն տոնակատարությունների սրահում սկսվում է նոր նախագահի երդմնակալության արարողությունը. երկրի Սահմանադրական խորհրդի նախագահը հրապարակում է նախագահի ընտրությունների արդյունքներըև պաշտոնապես հայտարարում նոր նախագահի անունը: Նոր նախագահը ընդունում է Բարձրագույն Մագիստրոսի շղթան և որպես երկրի ղեկավար ունենում առաջին ելույթը: Այնուհետև նա հանրապետական գվարդիայի զննություն է անցկացնում և լսում Ֆրանսիայի ազգային օրհներգը` «Մարսելյեզը»: Ֆրանսիայի նախագահի երդմնակալոթւյունն ավարտվում է հրանոթի 21 տոնական համազարկերով:Այնուհետև նորընտիր նախագահը շքախմբով անցնում է Ելիսեյան դաշտերից մինչև Հաղթանակի կամար, որտեղ անմար կրակն է և ծաղկեպսակ դնում Անհայտ զինվորի հիշատակի հուշարձանին:

Այնուամենայնիվ, այս երկրում ոչ միշտ է որ երդմնակալության ծիսական արարողոակարգի մաս կազմող առանձին տարրեր պահպանվում են: Օրինակ նախկին նախագահ Նիկոլյա Սարկոզին հիմնական միջոցառումից հետո ուղևորվել է Բուլոնյան անտառ, որտեղ կարճ ելույթ է ունեցել այն 35 երիտասարդ հերոսների հիշատակին, որոնք 1944 թվականի օգոստոսին սպանվել է հիտլերականների կողմից: