Ձեր վստահելի աղբյուրը

1992 թվականի ապրիլի 10-ին, երեք ժամանոց հրետանային նախապատրաստությունից հետո Ադրբեջանի կանոնավոր բանակի ստորաբաժանումները ադրբեջանական Միր-Բաշիր (այժմ` Թարթառ) բնակավայրից ներխուժեցին Մարաղա: Ագրեսիային զոհ գնացին 100-ից ավելի մարդիկ, հիմնականում` կանայք, երեխաներ, ծերեր: Տասնյակ մարդիկ, ինչպես նշվում է ԼՂՀ ԱԳՆ տարածած մեկնաբանության մեջ, դարձան պատանդներ, ոմանք հետագայում փոխանակվեցին, սակայն շատերի ճակատագիրն էլ առ այսօր մնում է անհայտ: Մոտ երկու շաբաթ անց, ապրիլի 22-23-ին Մարաղան ենթարկվեց կրկնակի հարձակման, մոխրացած հայրենի գյուղ վերադարձած մարդիկ ստիպված եղան ընդմիշտ հեռանալ այնտեղից:

«Մարաղա, 10 ապրիլի, 1992թ.» փաստավավերագրական ֆիլմն ի ցույց դրեց նախկինում ստվերում մնացած, բայց չափազանց կարևոր փաստեր և գործոններ, որոնք ապացուցում են ղարաբաղյան պատերազմի ամենաողբալի էջերից մեկը լինելը` «ժամանակակից Գողգոթա»-ի, ինչպես այս ողբերգությունն անվանել է բարոնուհի Քերոլայն Քոքսը, միակ բնորոշիչը չէ: Ամեն գնով Մարաղա գյուղին տիրելու ադրբեջանական կողմի փափագը մի քանի պատճառ ուներ, որոնցից կարևորագույնը նավթային շահերն ու Ադրբեջանի իշխանությունների ագրեսիվ հայատյացությունն էր:

Հայկական Մարաղա գյուղի խաղաղ հայ բնակչությունը զոհաբերվեց հանուն նավթա-էներգետիկ գլոբալ շահերի միայն այն բանի համար, որ իրենց գյուղը տեղակայված էր այն տարածքի վրա, որտեղ արդյունահանում էին ածխաջրածնային թանկարժեք հումքը` այսպես կոչված «սպիտակ նավթը»: Հնարավոր է` այս գլոբալ շահերից ելնելով էլ, որոնք ի դեպ, ոչ միայն Ադրբեջանինն էին, այլև` խոշոր տերություններինը, Մարաղան այդպես էլ չազատագրվեց, չնայած, որ հայկական կողմը պատրաստվում էր դա անել 1994թ-ի մայիս ամսին` հակամարտության գոտում հրադադարի մասին Բիշքեքյան արձանագրության ստորագրումից մի քանի օր առաջ:

Մարաղայի բնակիչների համար ճակատագրական դարձած երկրորդ գործոնը ադրբեջանական պետության ագրեսիվ հայատյաց գաղափարախոսությունն էր, որն ադրբեջանական պետականության գաղափարախոսության հիմքում դրվեց 1918թ-ին և գործում է առ այսօր: Միայն նախկին խորհրդային բանակի կաշառված տանկիստ սպաների շնորհիվ գյուղ ներխուժած ադրբեջանական ՕՄՕՆ-ի ջոկատները Մարաղայի գրավումից բացի մեկ այլ նպատակ ունեին. մերձիմահ կտտանքների և խոշտանգումների ենթարկել հայերին ամենադաժան, անմարդկային և բարբարոս մեթոդներով: Ամենևին էլ պատահական չէ, որ ականատեսները փաստում են, թե ադրբեջանական ստորաբաժանումներում կային 20-րդ դարի սկզբին Հայոց ցեղասպանության ժամանակ թուրք դահիճների կողմից կիրառվող յաթաղաններով զինված հատուկ մարդիկ: Նրանց խնդիրը պարզապես հայ սպանելը չէր, այլ` մորթելը, գլխատելը, մարմնի մասնատումն ու դիակների և դեռ ողջ մնացած մարդկանց մարմիններին յաթաղանի օգնությամբ խաչի տեսք ունեցող վերքեր հասցնելը:

Գյուղի բնակիչների վկայություններով` դեռ 1992թ-ի փետրվարի 26-ին Մարաղան ենթարկվել է հատուկ մշակված և լավ կազմակերպված հարձակման, սակայն ինքնապաշտպանական ջոկատները կարողացան հետ շպրտել թշնամուն:

Դեպքերի ականատես Վ. Գաբրիելյանը պատմում է, որ առավոտյան ժամը 11.00-ին սկսեցին հավաքել դիակները. «Մեկի վիզն էր կտրած, մյուսն այրված էր, ու դիակից էլ երևում էր, որ ողջակիզված էր։ Մարդկանց լցրել են ակումբի շենք ու հրդել այն։ Ինչեր ասես չեն արել։ Մի հասակակից ընկեր ունեի, սղոցով էին գլուխը կտրել. թաքնված ականատեսներ են եղել, որ ասում են, թե նրա գլուխը կտրելիս գոռում էին՝ «դու ջրի պետն ես եղել ու մեզ ջուր չես տվել»»:

Ականատես Կարինե Պողոսյանը պատմում է, որ այն ժամանակ որդին 3 տարեկան էր, դուստրը՝ 1 տարեկան 4 ամսական. «Ձեռքիցս խլեցին։ Երբ երեխաներին խլում էին, ես խելագարի պես գոռում էին ու հիմա մանրամասն չեմ հիշում։ Երբ մեզ հանում էին գյուղից՝ ոտքով, փողոցով, քաշքշելով էին տանում։ Հիշում եմ, որ տեսել եմ ու, քանի որ մեր գյուղի ժողովուրդն էր, ճանաչում էի՝ խոշտանգված դիակներ, մորթված։ Մի քանի մահացածների տեսել եմ»։

Ռ. Կարապետյանի խոսքերով՝ գյուղն ամբողջությամբ ավերված, հրդեհված, թալանված էր, ժողովուրդը կոտորված, դիակները թափված, գլխատված՝ մարմինը մի տեղ, գլուխը մեկ այլ, ողջակիզված, տանկի տակ գցած. «Մոր ու որդու էին սպանել. սկզբում մոր վիզն են կտրել, տղան փորձել է փախչել դեպի ակումբ, բայց նրան այնտեղ բռնել ու սպանել են։ Շատ ընտանիքներ են այդպես կործանվել։ Տարեցներին էլ չեն խնայել, մեկին տանկի տակ էին գցել. նա ձեռնափայտով, տկար ու կիսակույր էր»։

Ադրբեջանական ուժերի գործողությունների բնույթը կասկած չի թողնում, որ ապրիլի 10-ին իրագործված սպանդը պլանավորված էր իրականացնել հենց փետրվարի 26-ին` այն նույն օրը, երբ Աղդամի շրջակայքում Ադրբեջանի կողմից իրագործվեց մեկ այլ ցինիկ հանցագործություն, որն իրականացվել է սեփական ժողովրդի դեմ. այն ադրբեջանցիների հանդեպ, ովքեր լքեցին Խոջալուն հայերի կողմից հատկացված մարդասիրական միջանցքի միջոցով: Ներքաղաքական շահերի համար գնդակահարելով Խոջալուի նահանջող բնակչությանը և «Խոջալուի» քողի ներքո փորձելով հաշվեհարդար տեսնել Մարաղայի բնակիչների հետ` ադրբեջանական ուժերը մի ռազմավարական նպատակ էին հետապնդում. հայության` որպես համաշխարհային քաղաքակրթության կրողի դարերով ձևավորված կերպարի և հեղինակության վարկաբեկում ու հայատյացության տարածում ողջ աշխարհում:

Youtube ինտերնետային կայքում տեղադրված տեսանյութը, որում ներկայացված են կադրեր 1992թ-ի ապրիլի 10-ին Մարաղայում կատարված վայրենի խրախճանքից, ցույց է տալիս անպաշտպան ծերերի, կանանց և երեխաների հանդեպ իր «հաղթանակը» տոնող ադրբեջանական բանակի իրական դեմքը: