Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ադրբեջանցի գրող Աքրամ Այլիսլիի «Քարե երազներ» վեպում կան խեղաթյուրումներ, որոնք նույնությամբ թարգմանվել են նաև հայերեն տարբերակում ու առանց մեկնաբանության: Լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ իր դժգոհությունն արտահայտեց հայագետ, նախիջևանագետ, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Արգամ Այվազյանը:
Հիշեցնենք, որ «Քարե երազներ» վեպում ներկայացված են 1919 թ-ին Նախիջևանի Ագուլիս բնակավայրում հայերի նկատմամբ ադրբեջանցիների իրականացրած վայրագությունները և զուգահեռներ են անցկացված 1988-1990 թվականներին Սումգայիթում և Բաքվում տեղի ունեցած ջարդերի հետ: Այս գիրքն արդեն թարգմանվել է հայերեն և երեք հրատարակչություններ` «Էդիտ պրինտ», «Նորք», «Գրաբար» հրատարակել են, արդեն վաճառքում կա:

«Կողմ եմ, որ այդ աշխատանքն անպայման թարգմանվեր հայերեն: Սակայն պետք է խումբ հավաքվեր, քննարկվեր իր բացասական ու դրական կողմերով ու նոր դրվեր հայ ընթերցողի սեղանին: Մի քանի էջի սահմաններում պետք է ունենար առաջաբան` առանձնացնելով այն խեղաթյուրումները, որ կային գրքում ու միաժամանակ ներկայացնելով իրականությունը»,- ասաց նա:

Նրա խոսքով, գիրքը դեռևս ադրբեջաներեն չի թարգմանվել: Այն 2012-ին լույս է տեսել Մոսկվայում` «Դրուժբա նարոդա» թերթում, իսկ Ադրբեջանում հեղինակին ենթարկել են հալածանքների, զրկել են նրան ժողովրդական գրողի կոչումից, խախտել են անձի տեղաշարժման իրավունքը` դատապարտելով, որ հայամետ վեպ է գրել: Ա. Այվազյանն էլ ասաց, որ Հայաստանում էլ նրան հերոսացնում են` ադրբեջանցին հայամետ վեպ է գրել, ադրբեջանցու լեզվով դատապարտել է Ադրբեջանի իշխանությունների կատարած վայրագությունները:

Հայագետի գնահատմամբ, վեպը փաստավավերագրական է, ինքնակեսնագրական, միաժամանակ քաղաքական:
«Վեպի հերոսը Բաքու քաղաքում 1990 թվականի հունվարին փողոցում տեսնելով, որ մի խումբ մարդիկ ծեծուջարդի են ենթարկում մի հայի, մոտենում է, որ օգնի, սակայն նրան էլ են ծեծում: Նրա ադրբեջանցի ընկերը մի կերպ ազատում է նրան, տեղափոխում է հիվանդանոց: Այնուհետև ներկայացվում է այդ ընկերոջ ու բժշկի խոսակցությունը: Ընկերը պատմում է, թե իբր նրան ծեծել են Հայաստանից տեղափոխված ադրբեջանցիները,- գրքի բովանդակությունն այսպես ներկայացրեց Ա. Այվազյանը, ապա շարունակեց,- այսինքն հեղինակը գեղարվեստական խոսքի միջոցով չեզոքացնում, իսպառ վերացնում է Բաքու քաղաքի իշխանության մասնակացությունը 1990 թվականի կոտորածներին` վերագրելով Հայաստանից տեղափոխված ադրբեջանցիներին»:

Այսինքն, ըստ հայագետի, ադրբեջանցի գրողը պատմական որոշ անցուդարձ, իրողություններ ներկայացրել է ճշգրիտ, թեկուզ «կիսաբերան», իսկ մի մասով լուծել է քաղաքական խնդիր` բացառելով Ադրբեջանի իշխանությունների մասնակցությունը ինչպես 1919, այնպես էլ 1990 թվականների հայերի նկատմամբ իրականացված վայրագություններին:

Ա. Այվազյանի խոսքով, խեղաթյուրված է նաև այն հատվածը, որտեղ հեղինակը նշել է, թե Ագուլիսում մի շարք եկեղեցիներն են եղել, (Ագուլիսում եղել է հայկական 9 եկեղեցի ու մատուռ), սակայն ագուլիսցիները չեն իմացել, թե երբ են կառուցվել, երբ են ավարվել: «Ակնհայտ կեղծիք է: Նա ծնվել է այդ տարածքում, բազմաթիվ անգամներ եղել այնտեղ, այդ տարածքից ընտրվել է պատգամավոր, ու ակնհայտորեն գիտեր, որ ադրբեջանցի վանդալներ են վերացրել հայկական շերտը` ավերելով շուրջ 27 հազար հուշարձան»,- ասում է Ա. Այվազյանը:

Միաժամանակ նա նշեց, որ նույնիսկ Աքրամ Այլիսլին է իր ելույթներում բազմաթիվ անգամներ ասել է, որ ինքը Ադրբեջանն ու ադրբեջանցուն ազնվացրել է այդ վեպում:
Ա. Այվազյանը նույնիսկ կարծում է, որ Ադրբեջանում հեղինակի դեմ իրականացվող հալածանքերը շինծու են` փորձելով հայկական կողմի արձագանքը տեսնել: Նաև կարծում է, որ որոշ ժամանակ այնց այդ հալածանքները կդադարեցվեն: