Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ապրիլի 19-ին ԱՄՆ պետքարտուղարությունը հրապարակեց մարդու իրավունքների վերաբերյալ հերթական զեկույցը, որտեղ մասնագետների ուշադրությունը գրավեց Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրին անդրադարձի տոնայնության որոշակի փոփոխություն: Այն հստակ պատկերացնելու համար, առաջարկում ենք ծանոթանալ զեկույցում խնդրին անդրադառնալու նախորդ հինգ տարիների փորձին:

Հարկ է նկատել, որ թեև կառուցվածքային առումով բոլոր երկրների վերաբերյալ զեկույցները գրեթե նույնն են, սակայն Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի անդրադարձերը Հայաստանի և Ադրբեջանի վերաբերյալ զեկույցներում ոչ միշտ են իդենտիկ: Օրինակ` զեկույցի Հայաստանին վերաբերող հատվածում խոսվում է հակահետևակային ականների ու դրանց պատճառած վնասների մասին, իսկ ահա Ադրբեջանի հատվածում` շփման գծի երկայնքով փոխհրաձգությունների մասին: Իհարկե, սա ոչ միշտ է այդպես եղել, սակայն հարցն այն է, որ երկու զեկույցներում նույն խնդրին անդրադարձը երբեք իդենտիկ չի եղել` բացառությամբ, թերևս, իրավիճակի նկարագրության:

Այսպես, 2009-ի զեկույցում, անդրադառնալով 2008-ի իրադարձություններին, և Հայաստանի, և Ադրբեջանի զեկույցներում նշվում է հետևյալ նախադասությունը. «Էթնիկ հայ անջատողականները` Հայաստանի աջակցությամբ, շարունակում են հսկողության տակ պահել Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի մեծ մասն ու հարակից յոթ ադրբեջանական շրջանները»:

Հաջորդիվ Հայաստանի զեկույցում խոսվում է այն մասին, որ Ադրբեջանի հետ պետական սահմանի և ԼՂ-Ադրբեջան շփման գծի երկայնքով` մոտ 540 մողն, տեղակայված ականները շարունակում են մնալ մարմնական վնասվածքների պատճառ: Հղում անելով կառավարական աղբյուրներին` զեկույցում նշվում է, որ 2008-ի առաջին 11 ամիսների ընթացքում ականների պայթյունից զոհվել է 2 և վիրավորվել 19 զինծառայող: Նշվու մ է նաև, որ քաղաքացիական անձանց շրջանում կորուստների մասին տեղեկություններ չեն եղել: Ադրբեջանի դեպքում շփման գծի երկայնքի ու ականների վտանգավորության մասին չի նշվում, սակայն տեղեկացվում է, որ 2008-ին ականների պատճառով կորուստների մասին պաշտոնական տեղեկություններ չկան, փոխարենը 2007-ին Ադրբեջանի կառավարությունը տեղեկացրել է 6 մահվան և 14 վիրավորների մասին, ըստ որում` զոհվածներից 2-ը և վիրավորներից 3-ը եղել են քաղաքացիական անձինք: Ուշագրավ է, որ մեկ տող ներքև հղում անելով հասարակական կազմակերպության` զեկույցի հեղինակները նշում են, որ կորուստներն ավելին են եղել` 10 զոհ և 18 վիրավոր, որոնցից 5 զոհը և 8 վիրավորները եղել են քաղաքացիական անձինք:

Մյուս նախադասությունը, որ երկու զեկույցներում էլ ներառվել է, հետևյալն է` «Տարվա ընթացքում Ղարաբաղյան հակամարտության արդյունքում երկու կողմերի միջև ստեղծված ռազմականացված շփման գծի երկայնքով փոխհրաձգությունը կրկին հագեցրել է երկու կողմից բազմաթիվ զոհերի»: Ադրբեջանի մասով այս առումով կոնկրետ տվյալներ չեն ներկայացվում, իսկ ահա Հայաստանի զեկույցում նշվում է, որ տարվա ընթացքում շփման գծում զոհվել է երեք զինծառայող և երկու քաղաքացիական անձ, 21 զինվորական և երկու քաղաքացիական անձինք էլ վիրավորվել են:

2010-ին հրապարակված զեկույցներում, որոնցում անդրադարձ է կատարվել 2009-ին, նախորդի հետ համեմատած գրեթե փոփոխություն չկա: Երկու զեկույցներում էլ կրկին նշվում է, որ «Էթնիկ հայ անջատողականները` Հայաստանի աջակցությամբ, շարունակում են հսկողության տակ պահել Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի մեծ մասն ու հարակից յոթ ադրբեջանական շրջանները»:

Այնուհետև Հայաստանի զեկույցում հիշատակվում է ականների հանգամանքն ու բերվում են տվյալներ` 3 զոհ և 2 վիրավոև, որոնցից ոչ մեկը քաղաքացիական անձ չէ: Իսկ Ադրբեջանի զեկույցում խոսվում է փոխհրաձգության մասին` նշելով, որ ԱԳՆ տվյալներով շփման գծում երկու քաղաքացիական անձ է զոհվել:
Ուշագրավ է, որ Հայաստանի հատվածում չի խոսվում շփման գծում կորուստների, իսկ Ադրբեջանի զեկույցում` ականների պայթյունների հետևանքների մասին:

2010-ի զեկույցը, որ հրապարակվել էր 2011-ի գարնանը, կրկին երկու երկրներին վերաբերող հատվածներում նշվում է. «Էթնիկ հայ անջատողականները` Հայաստանի աջակցությամբ, շարունակում են հսկողության տակ պահել Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի մեծ մասն ու հարակից յոթ ադրբեջանական շրջանները»:
Այս դեպքում ևս Հայաստանի զեկույցում խոսվում է ականների մասին և բերվում տվյալներ` 1 զոհ, 12 վիրավոր: Ադրբեջանից այս կապակցությամբ տվյալներ չկան:
Փոխարենը Հայաստանի զեկույցում տեղեկացվում է, որ շփման գծում 2010-ին գրանցվել է 11 զոհ և 34 վիրավոր, իսկ Ադրբեջանի համապատասխան տվյալները հասանելի չեն եղել: Ադրբեջանի զեկույցում ԱՄՆ պետքարտուղարությունը ներկայացրել է 2009-ին ԱԳՆ հաղորդած տվյալը` երկու քաղաքացիական անձանց կորստի մասին, որի մասին հիշատակվել էր նաև 2009-ի զեկույցում:

Մեկ տարի առաջ` 2012-ի գարնանը հրապարակած զեկույցում նույնպես Արցախի հիմնախնդրի վերաբերյալ մուտքը վերցված էր հետևյալ ձևակերպումը. «Էթնիկ հայ անջատողականները` Հայաստանի աջակցությամբ, շարունակում են հսկողության տակ պահել Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի մեծ մասն ու հարակից յոթ ադրբեջանական շրջանները»: Այս անգամ ևս Հայաստանի հատվածում հիշատակվում է միայն ականներից կորուստների թիվը` 1 զոհ, 3 վիրավոր: Ադրբեջանի դեպքում որևէ տվյալ չի հաղորդվում, ընդամենը նշվում է այն նույն ձևակերպումը, որն առկա էր նախորդ բոլոր զեկույցներում` «Տարվա ընթացքում Ղարաբաղյան հակամարտության արդյունքում երկու կողմերի միջև ստեղծված ռազմականացված շփման գծի երկայնքով փոխհրաձգությունը կրկին հագեցրել է երկու կողմից բազմաթիվ կորուստների»:

2012-ի զեկույցը, որը հրապարակվեց ընդամենը օրեր առաջ, իր բնույթով հեղափոխական է: Տասնամյակից ավել տևած «copy-paste»-ի պրակտիկայից հետո ԱՄՆ պետքարտուղարությունը վերանայել է խնդրի ձևակերպումը: Այս անգամ թե Հայաստանի, թե Ադրբեջանի զեկույցներում նշված է հետևյալը. «Անջատողականները` Հայաստանի աջակցությամբ, շարունակում են հսկողության տակ պահել Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի մեծ մասն ու ադրբեջանական յոթ այլ շրջաններ»:
Ինչպես տեսնում եք, առաջին անգամ «անջատողական» տերմինից առաջ չի օգտագործվել «էթնիկ հայ» բառակապակցությունը: Բացի այդ, Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջան բառակապակցությունից առաջ եղած և պատկանելիություն ենթադրող տեղանունն այլևս չի օգտագործվել:

Մեկ այլ կարևոր փոփխությունն էլ կա: Հայաստանի զեկույցում երկրորդ նախադասությունը հնչում է այսպես` «Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի հարցը մնում է Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի և Միացյալ Նահանգների համանախագահությամբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի միջազգային միջնորդական ջանքերի առաջրկա»:
Այս նույն նախադասությունը Ադրբեջանի զեկույցում չորրորդն է, մինչ այդ նախկինի պես նշվում է, որ «Տարվա ընթացքում Ղարաբաղյան հակամարտության արդյունքում երկու կողմերի միջև ստեղծված ռազմականացված շփման գծի երկայնքով փոխհրաձգությունը կրկին հագեցրել է երկու կողմից բազմաթիվ կորուստների: Շփման գծում քաղաքացիական կորուստների մասին տվյալներն անհասանելի են»:

Հատկանշական է, որ ԱՄՆ պետքարտուղարության զեկույցում առաջին անգամ ֆիքսվում է, որ ԼՂ վերջնական կարգավիճակի հարցը միջազգային միջնորդների մասնակցությամբ բանակցությունների առարկա է: Եթե այս մոտեցումը համադրում ենք առաջին նախադասության մեջ եղած փոփոխության հետ, ակնհայտ է դառնում, որ Մացյալ Նահանգները` առնվազն մարդու իրավունքների վերաբերյալ տարեկան զեկույցի մակարդակով, որոշակիորեն վերանայել է արցախյան հարցում իր մոտեցումը: Ըստ որում` ոչ ի օգուտ Ադրբեջանի:

Քաղաքագետ Արմեն Մինասյան