Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս «Ռեգիոն» հետազոտական կենտրոնի աջակցությամբ առցանց հարցազրույց էր կազմակերպվել ադրբեջանցի քաղաքագետ Արաստուն Օրուջլուի հետ: Նման հարցազրույցները հնարավորություն են տալիս սահմանափակ կապերի պայմաններում առանձին հարցադրումների վերաբերյալ ծանոթանալ դիմացի կողմի մոտեցումներին: Բացի այդ, առանձին դեպքերում հնարավոր է դառնում այդ երկխոսության ընթացքում պատկերացում կազմել հակամարտող կողմերի դիրքորոշումների վրա` որոշակի տրամադրություններ արտահայտող զրուցակցին դիտարկելով որպես ինդիկատոր: Արաստուն Օրուջլուի դեպքը դրանցից մեկն է: Ըստ որում` նրա դեպքում եզրակացությունների համար բավական է ընդամենը մեկ հարց:

Ես, որպես Panorama.am-ի թղթակից, պարոն Օրուջլուին դիմել էի հետևյալ հարցով. «Հայ սպային կացնահարած ադրբեջանցի սպա Ռամիլ Սաֆարովը 2012 թվականին Հունգարիայից Ադրբեջան էքստրադիցիայի ենթարկվելուց հետո ոչ միայն չշարունակեց կրել պատիժը, այլև նախագահի կողմից ներման արժանացավ, պարգևատրվեց, նրա զինվորական կոչումը բարձրացվեց և այլն: Ինչպե՞ս եք Դուք գնահատում խաղաղ պայմաններում անզեն մարդու սպանության փաստը և ադրբեջանական իշխանությունների արձագանքն այդ ամենին»: Այս հարցը ես ժամանակ առ ժամանակ ուղղել եմ ադրբեջանցի տարբեր մասնագետների, փորձագետների և գործիչների` դրա միջոցով բացահայտելու նրանց աշխարհայացքը, ինչ-որ տեղ անկեղծությունն ու ողջամտությունը:

Եվ ահա Արաստուն Օրուջլուի պատասխանը. «Այդ փաստին իմ վերաբերմունքը ես արտահայտել եմ, և այն եղել է բացասական: Ցավոք, ցանկացած հանցագործության հերոսացումն առայժմ մի ապրանք է, որը գնորդներ ունի երկու հասարակություններում էլ: Ցավալի է, իհարկե, որ Ալիևն արեց դա, սակայն այս առումով հատուկ ցնծություն առաջ չի բերում նաև ամերիկացի հետազոտող Թոմաս դե Վաալին հայ նախագահ Սարգսյանի պատմածը այն մասին, թե ինչպես է ինքը Խոջալուում մասնակցել սպանություններին»:

Արտաքուստ թվում է, թե ադրբեջանցի փորձագետը ողջամիտ պատասխան է հնչեցրել, սակայն այս պատասխանից ակնհայտ երևում է, որ նա

ա/ կիրառում է այն մանիպուլյացիոն հնարքները, որոնք հատուկ են ադրբեջանական քարոզչությանը,

բ/ գուցե չուզենալով, բայց փաստում է, որ ինքը հանդես է գալիս ոչ թե որպես անհատ մտածող, այլ այդ նույն քարոզչության սպասարկող:

Նախ` պետք է ասեմ, որ ինտերնետում որոնումների արդյունքում պարոն Օրուջլուի վերաբերմունք այս հարցի առնչության չգտա: Միակ հարցազրույցը, որ նա տվել է այս թեմայով, «Ազատություն» ռադիոկայանի տեսակամուրջն է , որտեղ ադրբեջանցի քաղաքագետն իսկապես անդրադարձել է խնդրին, բայց ներկայացրել է ոչ թե իր վերաբերմունքը, այլ` իրավիճակի իր վերլուծությունը` Ալիևի գործողությունները որակելով քաղաքական և PR նպատակներ հետապնդող:

Ինչ վերաբերում է Օրուջլուի այն դիտարկմանը, որ հանցագործության հերոսացումն առայժմ հեշտ իրացվող ապրանք է, ապա համաձայնել չենք կարող: Բայց տվյալ դեպքում խնդիրն այն է, թե ով է այդ ապրանքն արտադրում: Եթե դրանք առանձին մարգինալ խմբերի ձեռքի գործն են, դա այլ է, իսկ եթե դրանով զբաղված է մի ամբողջ պետություն` նախագահի գլխավորությամբ, այլ է: Օրինակ, թմրանյութերի արտադրության, տեղափոխման և իրացման խնդիր այսօր աշխարհում բոլոր երկրներն ունեն: Սակայն խնդիրն, օրինակ, Մեքսիկայում այլ է (որտեղ տարեկան հարյուրավոր ոստիկաններ են զոհվում նարկոկարտելների հետ պատերազմի արդյունքում), այլ էր «Թալիբանի» գլխավորած Աֆղանստանում, որտեղ գործը «կառավարվում» էր անմիջապես քաղաքական իշխանությունների կողմից:
Այսինքն` եվրոպական երկրում ցմահ ազատազրկման դատապարտված հանցագործին հերոսացրած ու պարգևատրած նախագահի արարքը չի կարելի համեմատել, օրինակ, փողոցում հայհոյանք տվողի արարքի հետ:

Օրուջլուն ինքն էլ փայլուն հասկանում է սա, բայց հավանաբար ունենալով համապատասխան հրահանգ, պարտավոր էր իրավիճակից մի կերպ դուրս գալ և այդ նպատակով էլ դիմել է Թոմաս դե Վաալին: Ըստ որում` միանգամից մի քանի մանիպուլյացիա անելով:

Սկսենք ձևակերպումից. «…Հատուկ ցնծություն առաջ չի բերում նաև ամերիկացի հետազոտող Թոմաս դե Վաալին հայ նախագահ Սարգսյանի պատմածը այն մասին, թե ինչպես է ինքը Խոջալուում մասնակցել սպանություններին»: Այս հայտարարությունը պարզունակ սուտ է: Հենց միայն այն պատճառով, որ Թոմաս դե Վաալի հետ հարցազրույցում Սերժ Սարգսյանը նման բան չի ասել: Հարցազրույցում Հայաստանի նախագահի մեջբերված խոսքում որևէ նախադասություն ներկայացված չէ եզակի առաջին դեմքով: Թե ինչու է պարոն Օրուջլուն վերաշարադրում հենց այդպես, հայտնի կլինի միայն իր պատվիրատուներին:

Այժմ գանք տխրահռչակ հարցազրույցին: 2011 թվականին առիթ եմ ունեցել Թոմաս դե Վաալից անձամբ հարցազրույց վերցնել` գրքում տեղ գտած մեջբերումների վերաբերյալ: Այդ ժամանակ ամերիկացի հետազոտողը հայտարարեց, որ մեջբերումների իսկությունը հաստատելու համար ինքը պետք է լսի իր մոտ եղած ձայնագրությունները (ինչը մինչ այժմ չի արել), սակայն փաստեց որ ինքը հեղինակ է և շատ դեպքերում գրքում ներկայացրել է իր տպավորությունները: Բուն Խոջալուի դեպքերի վերաբերյալ էլ այդ ժամանակ նշել էր, որ իր կարծիքով դա ամենևին կանխամտածված և ծրագրավորված ակցիա չի եղել: Հարցազրույցից մի հատված արդեն երեք տարի բեռնված է ինտերնետում, և պարոն Օրուջլուն կարող էր ծանոթ լինել դրան:
Չնայած նրա մոտեցումը վկայում է, որ ինքը խնդիր ունի ոչ թե փաստերին ծանոթ լինել, այլ փաստերը խեղաթյուրելու միջոցով պատվիրված գնահատականներ շրջանառել:

Հ.Գ. Ի դեպ, Թոմաս դե Վաալի և բազմաթիվ այլ անձանց հետ հարցազրույցներն օգտագործվել են «Սովի և կրակի միջև. իշխանություն կյանքերի գնով» ֆիլմում: Ցանկալի կլինի, որ ադրբեջանցի քաղաքագետները ծանոթ լինեն նաև ֆիլմում ներկայացվող փաստերին:

Հեղինակ` Արմեն Մինասյան