Ձեր վստահելի աղբյուրը

Մահմեդական աշխարհում հենց ոչ բարեհաճ բան է լինում, սկսում ենք ակնկալել դրա կրկնությանը Ադրբեջանում: Սա գաղտնիք չէ: Որքանո՞վ է հնարավոր Թուրքիայի վերջին դեպքերի կրկնությունը Ադրբեջանում:
Հիշեցնենք` Ստամբուլի Թաքսիմ հրապարակում և այլ քաղաքներում տեղի ունեցած հակակառավարական զանգվածային ակցիաների ու ոստիկանական ուժերի հետ բախումներ տեղի ունեցան:

Սրա և թուրք-ադրբեջանական հարաբերությունների որոշ խնդիրների վերաբերյալ panorama.am-ը զրուցեց թուրքագետ Լևոն  Հովսեփյանի հետ:

- Ինչպիսի՞ շեշտադրումներ կային ադրբեջանական ԶԼՄ-ներում և փորձագիտական գնահատականներում Թուրքիայում տեղի ունեցող վերջին իրադարձությունների հետ կապված:

-Նախ, Թուրքիայում տեղի ունեցող զարգացումներին ադրբեջանական մամուլը բավական աչալուրջ էր հետևում և դրանք որոշակի արձագանք գտան ադրբեջանական վերլուծական շրջանակներում: Խմբագրական և փորձագիտական մեկնաբանություններում ու վերլուծություններում նկատվում էր երկու հիմնական մոտեցում: Առաջինը` որոշակի օբյեկտիվության հիմքով իրադարձությունների վերլուծությունն էր ու գնահատականը, որտեղ հիմնական շեշտադրումներն արվում էին Թուրքիայի վարչապետ Էրդողանի անձի և ավտորիտար կառավարման վրա: Երկրորդը` Թուրքիայում տեղի ունեցող զարգացումների ու իրադարձությունների դեմ բացասական դիրքորոշման արտահայտումն էր, որոնցում շատ հաճախ կրկնվում էին թուրքական իշխանությունների հայտարարությունները: Հաճախ Թուրքիայում տեղի ունեցող ցարգացումները ադրբեջանական փորձագիտական շրջանակների կողմից մեկնաբանվում էին «արտաքին դավադրությունների» տեսանկյունից` թիրախավորելով հստակ ուժերի ու երկրների, ինչպես օրինակ` Իրանին և Սիրիային: Ինչպես Թուրքիայում, այնպես էլ Ադրբեջանում բավական ակնհայտ էր դրսևորվում իրադարձությունների մեջ առաջին հերթին «օտար ու դավադիր» ուժերի ներգրավվածության ու հրահրման միտումը: Որոշ ադրբեջանցի փորձագետներ իրենց մտավախությունն են հայտնել ու հավանական համարել Ադրբեջանում Թուրքիայի զարգացումների կրկնումը, որի համար որպես հիմնական պատճառ, սակայն, նշվել է Թուրքիայի ազդեցությունն Ադրբեջանի վրա և երկու երկրների միջև առկա սերտ կապերը:

- Թուրքիայում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ կապված խոսվում է Ադրբեջանում դրանց կրկնության հավանականության մասին: Հնարավո՞ր է դա:

-Ադրբեջանում հասարակական-քաղաքական դաշտում կուտակված ու հասունացած տարաբնույթ խնդիրները կարող են պարարտ հող ստեղծել այդ երկրի ապակայունացման համար: Հնարավոր զանգվածային ակցիաներն ու բախումները միանգամայն հավանական են, և դրանց համար Թուրքիայի վերջին զարգացումները կարող են ուղղակի վարակիչ լինել: Սակայն դա չի կարող լինել միայն Թուրքիայի իրադարձություններով պայմանավորված: Ադրբեջանում տիրող ներկա պայթյունավտանգ իրավիճակը վերջին տարիներին բավական բուռն իրեն զգացնել է տվել զանգվածային ակցիաների ու բախումների համատեքստում՝ ինչպես Իսմայիլիի և Ղուբայի իրադարձությունները: Այս երկրում կուտակված բազում խնդիրները կարող են դուրս բերվել փողոցներ և դրա համար առաջին պատճառը կարող է լինել այս տարի կայանալիք նախագահական ընտրությունները: Թուրքիայում հակակառավարական գործողությունների հիմքում ընկած էր նաև Էրդողանի ավտորիտար կառավարման դեմ պայքարի գաղափարը: Այս առումով Ադրբեջանն էլ ավելի վատթար վիճակում է, քանի որ գոնե հենց ի տարբերություն Թուրքիայի` Ադրբեջանում ընտրական գործընթացները ամբողջովին գտնվում են «բռնապետական մոդելի» տիրույթում: Ադրբեջանի պարագայում առկա հիմնախնդիրներից հիմնականը ալիևյան ռեժիմի ավտորիտար բնույթն է, որի պատճառով արգելափակված է խոսքի ազատությունն ու չեն պահպանվովում մարդու իրավունքները: Մյուսը` քաղաքական ասպեկտն է, այսինքն` Ադրբեջանում քաղաքական ընդդիմադիր ուժերը չեն կարողանում նվազագույն կերպով գոնե դերակատարություն ունենալ երկրի քաղաքական կյանքում կամ ավելի ճիշտ, ամեն կերպ ճնշվում ու սահմանափակվում են: Հատկապես վտանգավոր կարող են լինել օրըստօրե ամրացող ծայրահեղ իսլամական կազմակերպություններն ու հոսանքները կամ առանձին խմբավորումները, որոնք չնայած ինչ-որ կերպ վերահսկվում կամ բացահայտվում են իշխանությունների կողմից, այդուհանդերձ կարող են դիմել ռեժիմի դեմ պայքարի ուղղակի գործողությունների և ստանձնել բացահայտ քաղաքական դերակատարություն: Չի կարելի բացառել նաև Ադրբեջանում զանգվածային ակցիաների ժամանակ ճնշված տեղաբնիկ ժողվուրդների ակտիվացումը` արդեն հստակ իրենց պահանջների ձևակերպմամբ:

- Ներկայում երկու երկրների իշխանությունների միջև կա՞ն արդյոք հակասություններ կամ անվստահության մթնոլորտ, և դրանք կարո՞ղ են ազդել միջպետական հարաբերությունների վրա:

-Այսօր Թուրքիայի և Ադրբեջանի իշխանական վերնախավերի միջև «արտաքուստ եղբայրության ու բարեկամության» քողի տակ թաքնված է «սուր անձնական ու արժեհամակարգային հակասությունն ու անվստահությունը», և սա ընդունում են նաև որոշ թուրք փորձագետներ և վերլուծաբաններ: Իհարկե, միջպետական հարաբերություններում դա սուբյեկտիվ գործոն է, որը, սակայն, իշխող անձերով կամ շրջանակներով պայմանավորված, էականորեն ազդում է պետությունների միջև փոխադարձ վստահություն վայելող հարաբերությունների ձևավորմանը: Այդ հանգամանքի մասին են վկայում նաև «WikiLeaks»-ի բացահայտումները, ըստ որոնց Ադրբեջանի գործող վարչակարգը Ալիև կրտսերի գլխավորությամբ ատելությամբ է վերաբերվում Թուրքիայում իշխող «Արդարություն ու զարգացում» կուսակցությանը, իսկ իսլամի նկատմամբ ադրբեջանական իշխանությունների թշնամանքն ու վախը պայմանավորված են նաև Թուրքիայում իսլամամետ այդ կուսակցության իշխանությամբ:

- Ադրբեջանում հնարավոր ապակայունացման ու փողոցային զանգվածային ակցիաների դեպքում ինչպիսի՞ն կլինի Թուրքիայի դիրքորոշումը, ինչ եք կարծում:

-Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի հասարակական-քաղաքական հարցերի բաժնի ղեկավար Ալի Հասանովը վերջերս իր ելույթներից մեկում նշել էր, որ ադրբեջանական ընդդիմությանը աջակցում են արտաքին ուժեր` չնշելով կոնկրետ դերակատարների մասին: Մեծ հաշվով, չի կարելի բացառել այս մոտեցումը: Սա կարող է վերաբերել նաև Ադրբեջանի դաշնակից ու «ավագ եղբայր» Թուրքիային: Իհարկե, արտաքուստ այդ հարաբերություններում բնականոն վիճակ է և որևէ էական հիմնախնդիր առաջին հայացքից կարծես թե չկա: Սակայն ստվերային մակարդակում կան մի շարք խնդիրներ և դրանք բազմազան են: Ադրբեջանի քաղաքական կյանքում, իհարկե, Թուրքիան միշտ էլ ցանկացել է ազդեցություն ունենալ, ինչի ուղղությամբ էլ իրականացվել և իրականացվում են համապատասխան քայլեր: Թուրքական որոշ քաղաքական ու նաև պաշտոնական շրջանակներ կարող են և պետք է ունենան կապեր ու հարաբերություններ ադրբեջանական ընդդիմադիր դաշտի հետ: Այդ նույն դաշտում գործունեության մեծ հետաքրքրություններ ունեն նաև թուրքական հատուկ ծառայությունները, ադրբեջանական ընդդիմությանը Թուրքիայի կողմից ցուցաբերվող աջակցության խնդիրը` որպես Ալիևի ռեժիմի տապալման կարևոր երաշխիք: Ի հայտ են եկել փաստեր դեռ 1990-ականներին Ադրբեջանի հետ կապված թուրքական հատուկ ծառայությունների գործողությունների վերաբերյալ, երբ վարչակազմի տապալման գործում մեծ ներդրում են ունեցել թուրքական շրջանակները: Թուրքիան իր շահերի տեսանկյունից ակտիվ քայլեր ու գործողություններ է իրականացրել Բաքվում և կարծում եմ, դրան կդիմի նաև հետագայում: Ընդհանրապես, Անկարայի համար ամենաընդունելի տարբերակը Ադրբեջանի նկատմամբ բավարար վերահսկելիություն և ազդեցություն պահպանելն է, և այս պարագայում Ի. Ալիևի իշխանությունը որոշակիորեն գոնե փորձում է իրեն դուրս պահել թուրքական ազդեցությունից կամ էլ մեծացնել ինքնուրույնության չափաբաժինը: Սա, իհարկե, Թուրքիայի թե ռազմաքաղաքական, և թե տարածաշրջանային քաղաքական հավակնությունների ու շահերի մեջ չի տեղավորվում: Ուստի, առաջիկա քաղաքական գործընթացներում այս երկիրն իր շահերին համապատասխան կփորձի վերաձևակերպել ադրբեջանական քաղաքական կյանքում ու նաև համակարգում իր ներկայությունն` առաջին հերթին ազդեցության ձևով: Իսկ Ադրբեջանում հնարավոր ապակայունացման դեպքում Թուրքիան կգործի իրավիճակով պայմանավորված բացառապես իր շահերի շրջանակում, որի մեջ կարող է լինել թուրքական ներկա իշխանական շրջանակներին ավելի ընկալելի, վերահսկելի և արժեհամակարգային ընդհանրություն ունեցող ուժերի հետ սերտ համագործակցությունը և դրանց աջակցությունը: Ադրբեջանում իրավիճակի ապակայունացման դեպքում Ալիևի ռեժիմի չտապալման պարագայում էլ լուրջ լծակներ կապահովեն մի շարք արտաքին դերակատրների ու նաև Թուրքիայի համար` Ալիևին դարձնելով ավելի խոցելի ու կառավարելի: