Ձեր վստահելի աղբյուրը

Հայաստանի Վերահսկիչ պալատն արդեն կայացած ինստիտուտ է: Այն նախորդ տարիներին բազմաթիվ բացահայտումներ է արել ու մի քանի անգամ հաշվետվություն ներկայացրել Ազգային ժողով: Սակայն այս տարի տեղի ունեցածը ոչ մի կերպ չի տեղավորվում նախորդ փորձի տրամաբանության մեջ: Ինչ-որ բան հուշում է, որ Վերահսկիչի գործունեության մեջ տեղի է ունեցել փոփոխություն, ինչի արդյունքում վտանգ կա, որ այդ կառույցը կարող է շեղվել իր բուն առաքելությունից` դառնալով հերթական ուռուցքը պետական կառավարման համակարգի օրգանիզմում: Գործելով մոտավորապես այն սխեմայով, ինչպիսին որ հարկայինն էր աշխատում:

Այսպես, հարկային ծառայության մասին օրենքը հարկային մարմինների հիմնական խնդիր է հռչակում հարկային օրենսդրության պահանջների կատարման հսկողությունը, այդ պահանջների խախտումների կանխումն ու բացահայտումը: Սա նորմալ է և, անշուշտ, սրա կարիքը կա: Սակայն ցածր իրավագիտակցության, անկատար օրենսդրության, ոչ թափանցիկության, վատ կառավարման և այլ գործոնների ազդեցության պայմաններում հարկային մարմինների խնդիրները փաստացի տրանսֆորմացվել են` վերածվելով ամեն գնով հարկային մուտքերի ապահովման, վերևից սահմանված պլանների կատարման, բիզնես կառույցների կոնֆլիկտներին միջամտության, առանձին խմբերի շահերի առաջ մղման, տեղ-տեղ նաև ռեկետի իրականացման գործիքի:

Արդյունքում ստացվել է մի իրավիճակ, որ հարկային մարմիններն իրականացնում են ոչ թե օրենքով իրենց վրա դրված լիազորություններն ու պարտականությունները, այլև օրենքի անվան տակ վերաձևում են բիզնես միջավայրը` հույս դնելով բացառապես այն կանխակալ կարծիքի վրա, որ բիզնեսը հակված է խաբել պետությանը: Որպես կանոն այս աշխատաոճն անցնում է, որովհետև բիզնեսի մեծ մասն իսկապես աշխատում է, մեղմ ասած, օրենսդրական կարգավորումներից դուրս: Սակայն լինում են դեպքեր, երբ բիզնեսն օրենքի տեսանկյունից անխոցելի կամ դժվար խոցելի է լինում, սակայն հարկայինը չունենալով գործողությունների շարքի այլ ալգորիթմ, նրանց վերաբերում է ճիշտ նույն կերպ և հայտնվում ծիծաղելի դրության մեջ: Որպես կանոն, նման իրավիճակներից պետական այդ մարմինը չոր է դուրս գալիս, բայց նստվածքն, ինչպես ասում են, մնում է: Զորօրինակ, «Ռոյալ Արմենիա» ընկերության հետ կապված հայտնի զարգացումները:

Հիմա պարզվում է, որ հարկայինի (և բազմաթիվ այլ գերատեսչությունների) աստիճանական բարեփոխման ֆոնին նոր ձևավորվող ինստիտուտները գնում են այն նույն արատավոր ճանապարհով, ինչով որ ժամանակին հարկայինն էր գնում: Ըստ էության, այդ ճանապարհն է բռնել նաև Վերահսկիչ պալատը:

ԱԺ-ում կայացած հաշվետվության լսումներն ու դրանց հետևած քննարկումները, ինչպես նաև տեղեկատվական տարածություն բացթողնված ազդակները գալիս են վկայելու, որ Վերահսկիչն աշխատում է «հարկայինի» տրամաբանությամբ: Այստեղ, ի տարբերություն բիզնեսի, գործ ունենք պետական մարմինների և պետբյուջեի տնօրինման հետ: Հասկանալի է, որ բյուջեն արդյունավետ չի տնօրինվում: Հասկանալի է նաև, որ առկա է կանխակալ վերաբերմունք առ այն, որ բյուջետային միջոցները զգալի ծավալով փոշիացվում են: Եվ ահա ձևավորվում է մի միջավայր, որտեղ ցանկացած մեղադրանք` քողարկված որևէ բացահայտման տակ, ապրիորի համարվում է լեգիտիմ: Այսինքն, Վերահսկիչը ցանկացած ստուգումից հետո հայտարարում է, որ տեղի է ունեցել պետական միջոցների վատնում, և որևէ մեկը, հատկապես շարքային քաղաքացիները, մտքի ծայրով անգամ չեն անցկացնում, որ հնարավոր է` Վերահսկիչը ժողովրդի լեզվով ասած, շառ է անում: Ճիշտ և ճիշտ հարկայինի նման:

Եթե հարկայինը հայտարարի, որ այսինչ կամ այնինչ օլիգարխը խաբում է պետությանը, մենք այդ պնդումը կասկածի տակ չենք առնի (իսկ եթե օլիգարխն ընդդիմադիր լինի, միանշանակ կասկածի տակ կառնենք)` առանց խորանալու ներկայացված փաստերի ու գնահատականների մեջ: Նույն կերպ` հակված ենք վերջին ատյանի ճշմարտության տեղ ընդունել նաև Վերահսկիչի հայտարարությունները:

Ըստ էության, հենց այս «հանրային վստահությունն» էլ շահագործում են թե հարկայինը, թե վերահսկիչը: Եվ այդ շահագործումը խափանումներ է ունենում միայն այն դեպքում, երբ մեկի դեպքում բիզնեսը, իսկ մյուսի դեպքում պետական որևէ մարմին, վստահ է իր գործողությունների օրինականության մեջ և փորձում է մինչև վերջ պայքարի գնալ:

Ասվածի ապացույցն էլ Վերահսկիչի վերջին «բացահայտումներն» էին Համաշխարհային բանկի ծրագրի տնօրինման վերաբերյալ: Դրանց անմիջապես հետևեցին և կառավարության, և Համաշխարհային բանկի տեղի գրասենյակի հակադարձումները, ու դրանց տողատակում երևաց, որ Վերահսկիչին, մեղմ ասած, կասկածում են աչառու վարքագիծ դրսևորելու մեջ: Թե ինչ հանգուցալուծում կստանա իրավիճակն, առայժմ պարզ չէ: Պարզ է մի բան` Վերահսկիչն արդեն վաղուց դուրս է եկել սահմանադրությամբ իր վրա դրված լիազորությունների շրջանակներից և դատելով «անհատ ներդրողների» ակտիվությունից, դրա արդյունքում կոնկրետ ձեռքբերումներ է ունենում:

Չի բացառվում, որ խնդրո առարկա գերատեսչություններից պնդեն հակառակը` որ իրենք, և միայն իրենք, աշխատում են օրենքի շրջանակներում: Բայց բոլորի համար էլ պարզ է, որ համակարգի արատների ու խոցելիության պայմաններում այլ բան ակնկալել չարժե:

Հեղինակ՝ Արմեն Մինասյան