Ձեր վստահելի աղբյուրը

Օրերս Սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Հարությունյանը հայտարարել էր, թե որևէ երկրի Սահմանադրական դատարան երբևէ անվավեր չի ճանաչել ընտրությունների արդյունքները: «Նման փաստեր չեք գտնի», -ասել էր Հայաստանի ՍԴ նախագահը: Սահմանադրական իրավունքի մասնագետ, Բեռլինի Հումբոլդտի անվան համալսարանի դոկտորանտ Գոռ Հովհաննիսյանը, սակայն, մատնանշում է առնվազն երեք որոշում, որոնց համաձայն, Գերմանիայի Դաշնային հողերից երեք Սահմանադրական դատարաններ (ՍԴ) անվավեր են ճանաչել խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքները:

Ներկայացնում ենք Գոռ Հովհաննիսյանի հետ Panorama.am-ի հարցազրույցը:

-Պարոն Հովհաննիսյան, Դուք վկայակոչում եք երեք որոշում, որոնց համաձայն խորհրդարանական ընտրություններ են անվավեր ճանաչվել: Կներկայացնե՞ք ավելի մանրամասն այդ որոշումները, ո՞ր ՍԴ-ների որոշումներն են դրանք:

-Խոսքը Գերմանիայի երեք դաշնային հողերի ՍԴ-ների որոշումների մասին է: Գերմանիայում գործում են 17 ՍԴ-ներ՝ 1 Դաշնային և 16 դաշնության սուբյեկտների: Այս 17 ՍԴ-ներից 3-ը տարբեր ժամանակներում անվավեր են ճանաչել համապատասխան դաշնային հողերի խորհրդարանական ընտրությունները: Գերմանիայի բոլոր ՍԴ-ները գործում են իրենց առանձին սահմանադրական տիրույթում, լիովին անկախ են և չեն համարվում Դաշնային ՍԴ-ին ստորադաս դատարաններ: Փաստորեն, Համբուրգի ՍԴ-ն անվավեր է ճանաչել Համբուրգի խորհրդարանական ընտրություններն ամբողջությամբ 1993 թվականին (տե՛ս Համբուրգի ՍԴ-ի 04.05.1993թ. HVerfG-3/92 որոշումը): Բրեմենի ՍԴ-ն անվավեր է ճանաչել Բրեմենի խորհրդարանական ընտրությունները մասնակի 2008 թվականին (տե՛ս Բրեմենի ՍԴ-ի 22.05.2008թ. BremStGH-St. 1/07 որոշումը), և Շլեզվիգ-Հոլշթայնի ՍԴ-ն անվավեր է ճանաչել խորհրդարանական ընտրությունները կրկին ամբողջությամբ 2010 թվականին (տե՛ս Շլեզվիգ-Հոլշթայնի ՍԴ-ի 30.08.2010թ. LVerfG-1/10 որոշումը): ՍԴ-ների այս որոշումների արդյունքում անցկացվել են նոր խորհրդարանական ընտրություններ: Դաշնային ՍԴ-ն ընտրական վեճեր շատ է քննել, սակայն Բունդեսթագի ընտրություններն անվավեր ճանաչելու մասին որոշում դեռ չի եղել: Սակայն դա չի նշանակում, թե կարելի է պնդել, որ ոչ մի երկրում, ներառյալ Գերմանիայում, ՍԴ-ները ընտրություններն անվավեր չեն ճանաչել: Գերմանիայում փաստորեն կա նման 3 դեպք:

-Այսինքն նման դեպքեր հնարավոր համարում եք նաև ա՞յլ երկրներում:

-Ես հրապարակումը կարդալուց հետո որոշեցի ստուգել որևէ երկրում ընտրություններն անվավեր ճանաչված չլինելու մասին պնդման ճշմարտացիությունը: Իբրև սահմանադրական իրավունքի մասնագետ, ինձ դա շատ հետաքրքրեց: Ես շատ արագ ուսումնասիրեցի գերմանական իրավունքը և պարզեցի, որ Գերմանիայում փաստորեն ընտրություններն անվավեր ճանաչող ՍԴ-ի որոշումներ կան: Այն էլ 3-ը: Ես չեմ բացառում, որ այլ երկրներում էլ նման որոշումներ լինեն:

-Գերմանիայում ինչպե՞ս և ինչի՞ հիման վրա են որոշում՝ ի վերջո ընտրությունները վավե՞ր են, թե՞ ոչ:

-Ընտրության վավերականության և դրա արդյունքում ձևավորված մարմնի, օրինակ՝ խորհրդարանի լեգիտիմության հարցը պարզելու համար ՍԴ-ները պետք է պատասխանեն 2 հարցի՝ 1. Սահմանադրությանը համապատասխանո՞ւմ է ընտրական օրենքը, որի հիման վրա անցկացվել է ընտրությունը: 2. եթե այո, ապա ճիշտ կիրառվե՞լ է ընտրական օրենքը, այսինքն՝ ընտրությունն անցկացվե՞լ է ընտրական օրենքի պահանջներին համապատասխան:
Ընդ որում, ընտրական օրենքի սահմանադրականության ստուգումն ընտրական գործեր քննելիս հանդես է գալիս իբրև նախահարց: Նմանատիպ գործերով ՍԴ-ին առաջադրված հիմնական հարցը, բնականաբար, ընտրության վավերականության և դրա արդյունքում ձևավորված մարմնի լեգիտիմության հարցն է: Բայց տրամաբանական է, որ այդ հիմնական հարցին կարելի է պատասխանել միայն ընտրական օրենքի սահմանադրականության հարցում համոզվելուց հետո: Որովհետև հակասահմանադրական օրենքի հիման վրա անցկացված ընտրությունն ինքնին հակասահմանադրական է և անվավեր, իսկ դրա արդյունքում ձևավորված մարմինը՝ ոչ լեգիտիմ: Հետևաբար, Գերմանիայում բոլոր ՍԴ-ները ընտրական վեճեր քննելիս պարտադիր նախ ստուգում են ընտրական օրենքի սահմանադրականությունը: Հակառակ դեպքում ընտրության վավերականության հարցին պատասխանելն անհնար կլինի: Սա ոչ թե գերմանական իրավունքի առանձնահատկությունն է, այլ հասարակ տրամաբանության հարց:

-Իսկ մեզ մոտ ի՞նչ պրակտիկա է ընդունված: Քննարկվո՞ւմ է Ընտրական օրենսգրքի (ԸՕ) սահմանադրականության հարցը:

-Ցավոք, ո´չ: ՀՀ ՍԴ-ն ընտրական վեճեր քննելիս ԸՕ-ի սահմանադրականությունը չի ստուգում: Թեև եղել են դեպքեր, երբ դիմող կողմը հատուկ ՍԴ-ի ուշադրությունը հրավիրել է ԸՕ-ի հնարավոր հակասահմանադրականության խնդրի վրա, սակայն ՀՀ ՍԴ-ն մերժել է ԸՕ-ի սահմանադրականությունն ստուգելու մասին կողմի միջնորդությունը` պատճառաբանելով, թե «ՀՀ ընտրական օրենսգրքի առանձին դրույթների սահմանադրականությանն առնչվող հարցերը սահմանադրական դատարանում քննության առարկա կարող են դառնալ միայն ՀՀ սահմանադրության 101-րդ հոդվածով նախատեսված սուբյեկտների՝ օրենքով սահմանված կարգով ներկայացրած դիմումների ու համապատասխան դատավարական ընթացակարգերի հիման վրա» (ՍԴՈ-1028): Այնինչ, ՍԴ-ն պարտավոր է իբրև նախահարց ստուգել ԸՕ-ի սահմանադրականությունն առանց կողմի միջնորդության: Իրավաբանական գրականության մեջ այս անուղղակի վերահսկողությունը կոչվում է ինցիդենտ վերահսկողություն: Փաստորեն, ՀՀ ՍԴ-ն հետևության է հանգում վիճարկվող ընտրության վավերականության մասին՝ առանց իմանալու՝ արդյոք ԸՕ-ն, որի հիման վրա անցկացվել է ընտրությունը, համապատասխանում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Նման պայմաններում յուրաքանչյուր քաղաքացու մոտ շատ բնական հարց է ծագում՝ իսկ եթե ԸՕ-ն իրոք հակասահմանադրական է՞: Ուրեմն ինչպե՞ս կարող է հակասահմանադրական օրենքի հիման վրա անցկացված ընտրությունը լինել վավերական, իսկ դրա արդյունքում ձևավորված մարմինը՝ լեգիտիմ: Այս հարցը հայկական իրավական պրակտիկայում բաց է:

Բացի այդ, ՀՀ ՍԴ-ի նման դիրքորոշումը կարող է պրակտիկայում շատ անցանկալի հետևանքների հանգեցնել: Օրինակ, հնարավոր է, որ առանց ԸՕ-ի սահմանադրականությունն ստուգելու ընտրությունները վավեր ճանաչելուց հետո վերացական վերահսկողության կամ անհատական դիմումի վարույթում բարձրացվի նույն ԸՕ-ի սահմանադրականության հարցը, ինչպես որ ՍԴ-ն ինքը պատկերացնում է: Եվ հնարավոր է, որ ընտրություններից 1 ամիս կամ 1 տարի հետո ՍԴ-ն այլ վարույթում հակասահմանադրական ճանաչի ԸՕ-ն: Արդյունքում շատ ուշ կպարզվի, որ ընտրություններն անցկացվել են հակասահմանադրական օրենքի հիման վրա, և որ, ասենք, խորհրդարանը փաստորեն լեգիտիմ չէ: Նման սցենարը երկրում քաոսային վիճակ կառաջացնի: Հակասահմանադրական օրենքի՝ ԸՕ-ի հիման վրա ընդունված բոլոր որոշումներն ինքնին հակասահմանադրական են, ներառյալ՝ ԿԸՀ-ի որոշումները: Հնարավոր է նաև, որ հակասահմանադրական ԸՕ-ի հիման վրա ընտրված ոչ լեգիտիմ խորհրդարանն այդ ընթացքում ընդունած լինի բազմաթիվ օրենքներ: Ոչ լեգիտիմ խորհրդարանի ընդունած օրենքները նույնպես հակասահմանադրական են: Նման քաոսային վիճակից խուսափելու համար ՀՀ ՍԴ-ն ևս ընտրական վեճեր քննելիս պարտադիր իբրև նախահարց պիտի նախ ստուգի ԸՕ-ի սահմանադրականությունը: