Ձեր վստահելի աղբյուրը

«European Ombudsman» ամսագիրը, որը լուսաբանում է մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ կապված ազգային հաստատությունների գործունեությունը, վերլուծել է Մոլդավայի խորհրդարանական օմբուդցմեն Աուրելիա Գրիգորիուի վերջին արկածները:

2013թ. հուլիսի 3-5 ՀՀ ԱԺ-ում տեղի ունեցած համաեվրոպական խորհրդաժողովի ընթացքում, Գրիգորիուն իր ամբողջ ելույթը նվիրել էր ոչ թե սեփական երկրի խնդիրների բարձրաձայնմանը, այլ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրին և ադրբեջանցիների հանդեպ հայերի իրականացրած «ոճրագործություններին»: Զեկույցի թեման «Սառեցված հակամարտությունների գոտիներում մարդու իրավունքների պաշտպանությունն» էր: Իր իսկ խոսքերով՝ նա հասցրել է ներկայացնել զեկույցի միայն մի մասը, որը սկսվել էր Վրաստանի մասին մի քանի անորոշ նախադասություններով, իսկ այնուհետև՝ շարունակվել ադրբեջանական քարոզչությամբ, որտեղ չեն հիշատակվել Ադրբեջանում հայկական բնակչության ջարդի և աքսորի մասին:

2013թ. փետրվարի 28-ին, մոլդովացի օմբուդսմենը իր ֆեյսբուքյան էջում կատարել է հետևյալ գրառումը. «Սումգայիթի, Բաքվի և Կիրովաբադի ջարդերի զոհերի հիշատակման օր. Արդեն ժամանակն է, որ միջազգային հանրությունը գնահատական տա այդ դեպքերին»: «European Ombudsman»-ը հարցադրում է անում այն մասին, թե ինչու չորս ամիս անց այս խոսքերը չներառվեցին նրա զեկույցի մեջ:

Իհարկե, հայ-ադրբեջանական հակարտությունը մի մեծ արյունոտ վերք է: Այն անձը, ով իրոք անհանգստացած է այս խնդրով և հանդիսանում է որևէ երրորդ պետության ներկայացուցիչ, պետք է չափազանց զգույշ լինի: Աուրելիա Գրիգորիունն իր խոսքը զգուշորեն կառուցող դիվանագետ չէ, սակայն նման բարձր պետական պաշտոնի արժանացած անձը պետք է որ տեղյակ լիներ նման տարրական նրբություններից:

Հայաստանում իր ելույթից երկու շաբաթ առաջ Գրիգորիուն մի շարք հանդիպումներ է ունեցել Ադրբեջանում և մասնակցել է օմբուդսմենների ամենամյա համաժողովին: Հոդվածի հեղինակը նշում է, որ այդ համաժողովը կազմակերպված էր ոչ թե իրավունքների պաշտպանության ոլորտում Ադրբեջանի հետաքրքրվածության, այլ հակահայկական հիստերիայի տարածման համար:

Հետևաբար, բնական է, որ Գրիգորիուի խոսքերին պետք է անվստահությամբ վերաբերվել: Այդ կասկածներն ավելի մեծացան այն բանից հետո, երբ օմբուդսմենն իր ելույթից առաջ միացրեց տեսախցիկը և նոր միայն մոտեցավ ամբիոնին:

Լրագրողների այն հարցին, թե ինչու իր զեկույցում չի նշվել սեփական երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին, Գրիգորիուն հայտարարել է, որ մտադիր էր այդ թեմայով ավարտել զեկույցը, քանի որ «ունկնդիրները հիշում են տեղեկատվության միայն առաջին և վերջին հատվածները»:

Իրականում, մոլդովացի օմբուդսմենն ուներ 15 րոպե, որի ավարտին մասին զգուշացումը Գրիգորիուն ընդունեց որպես իր իրավունքների խախտում՝ ասելով. «Ես չէի էլ կասկածում, որ Դուք ինձ կընդհատեք»:

Քիշնևում տեղի ունեցած մամլո ասուլիսը այս ամենի շարունակությունն էր: Գրիգորիուն նշեց, որ զեկույցում հղում է կատարում մի շարք հայտնի և բոլորին հասանելի միջազգային փաստաթղերին: Մանրամասներ, սակայն, չկարողացավ տրամադրել: Այն կամ 1993թ.-ից էր կամ 2007թ: Չկարողացավ նաև պատասխանել այն հարցին, թե արդյոք տեղյակ է որ հայ-ադրբեջանական հակամարտության արդյունքում, մասնավորապես Սումգաիթի, Բաքվի և Կիրովաբադի ջարդերից հետո, 400 հազար հայ ստիպված են եղել լքել իրենց տները: Օմբուդսմենը միայն ավելացրեց, որ մտադիր չի եղել որևէ մեկին վիրավորել ու «ցանկացել է հասարակության ուշադրությունը գրավել սառեցված հակամարտությունների գոտիներում մարդու իրավունքների խախտման վրա և իր դիրքորոշումն է հայտնել որպես օբմուդցմեն և իրավունքների պաշտպան»:

Ըստ Գրիգորիուի՝ խնդիրը նրանում է, որ իր խոսքերը սխալ են մեկնաբանվել: Սակայն իր ելույթը որևէ մեկը չի ընդհատել, վերջում միայն հնչել է խորհրդարանի փոխ-խոսնակ Հեմինե Նաղդալյանի համեմատությունը իր զեկույցը պատվերի հետ:

Հոդվածի հեղինակը կասկած է հայտնում Գրիգորիուի՝ սեփական երկրի օրենքների իմացության վերաբերյալ, քանի որ Մոլդովայի օմբուդսմենը պարտավոր է պաշտպանել Մոլդովայի քաղաքացիների իրավունքները, մինչդեռ Գրիգորիուն անդադար պնդում է, որ սեփական կարծիքի իրավունք ունի: Նույնիսկ եթե ցանկություն կա այլ երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության մասին կարծիք հայտնելու, ապա առնվազն պետք է նշվի, որ դա պարզապես սուբյեկտիվ կարծիք է:

Մոլդովական պատվիրակության և Մոլդովայի Սահմանադրական դատարանի անդամ Վիկտոր Պոպան այս առումով ասել է, որ համաժողովներին մասնակցելու մի շարք կանոններ կան: Եթե անձը արտահայտում է իր սեփական կարծիքը, սակայն դա չի նշում, ապա հնչած կարծիքը վերագրվում է այն կազմակերպությանը, որին ներկայացնում է տվյալ անձը: Ուշագրավ է Պոպայի այն հայտրարությունը, ըստ որի՝ իրենց զրույցում Գրիգորիուն նշել է, որ զեկույցի թեման իրեն հատկացվել է և «հնարավոր է, որ այդ թեման նրան հատկացնելուց՝ ի նկատի են ունեցել Մոդովայի Հանրապետության մասնակցությամբ սառեցված հակամարտություննեը, որոնք և նա պետք է ներկայացներ»: Մոլդովայի խորհրդարանի խոսնակ Իգոր Կորմանը Գրիգորիուի ելույթն անվանել է «լուրջ սխալ»:

Ի դեպ, Գրիգորիուն մեղադրանքներ է հնչեցրել նաև Վիկտոր Պոպայի հասցեին՝ ասելով, որ վերջինս չի արձագանքել իրեն օդանավակայան տանելուց հրաժարվող վարորդի պահվածքին և հեռացել է՝ իրեն միայնակ թողնելով հյուրանոցում:

Ակնհայտ է, որ Մոլդովայի օմբուդսմեն Աուրելիա Գրիգորիուի մեղքով առաջացած քաղաքական կոնֆլիկտը կվերանա այս տարվա աշնանը, երբ կլրանա իր պարտականությունների կատարման ժամկետը: Մինչ այդ, Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանը դիմել է Օմբուդսմենների միջազգային ինստիտուտ, օմբուդսմենների եվրոպական ինստիտուտ և Ֆրանկոֆոնիայի կազմակերպության օմբուդսմենների և միջնորդների ասուցացիա: Դիմումի մեջ Անդրեասյանը ներկայացրել է մոլդովացի իրավաբանի պահվածքի իրավական և էթիկական գնահատականը՝ կոչ անելով այդ կազմակերպություններին իրենց միջոցառումներին երբևէ չհրավիրել Գրիգորիուին: Հայաստանի օմբուդսմենը նաև դիմել է Մոլդովայի խորհրդարան՝ Գրիգորիուին պաշտոնից ազատելու պահանջով:

Չնայած միջազգային դիվանագիտական ապագա Գրիգորիուին այլևս չի սպասվում, նա գրեթե ազգային հերոս է դարձել Ադրբեջանում: Նրա պաշտպանությամբ հանդես է եկել Ադրբեջանի առաջին իրավապաշտպանը՝ Էլմիրա Սուլեյմանովան, ով հայտարարել է, որ Հայաստանում լրջորեն խախտվել են Մոդոլվայի օմբուդսմենի իրավունքները:

Հուլիսի 11-ին Մոլդովայի խորհրդարանի մարդու իրավունքներ և միջէթնիկական հարաբերությունների գծով հանձնաժողովը նիստ է անցկացրել, որին Գրիգորիուն չի ներկայացել, իսկ իր բացակայությունը պատճառաբանել է վատ առողջական վիճակով: Հանձնաժողովի նախագահը նշել է, որ Հայաստանի խորհրդարանում Գրիգորիուի հայտարարությունը «բաձարձակապես չի համապտասխանում Մոլդովայի խորհրդարանի և, ընդհանուր առմամբ, Մոլդովայի Հանրապետության դիրքորոշմանը: Դա իր սեփական դիրքորոշումն է: Մենք Մերձդնեստր ունենք և գիտակցում ենք նման իրավիճակի նրբությունը: Մենք հասկանում ենք, թե ինչպիսի սխալներ է թույլ տվել Գրիգորիուն իր ելույթի ընթացքում՝ Մոլդովայում մարդու իրավունքների պաշտպանության փոխարեն հայկական և ադրբեջանական կողմերին իրավական գնահատականներ տալով»:

Գրիգորիուի հարցով վերջնական որոշում դեռ չի կայացվել: Խորհրդարանական արձակուրդն արդեն սկսվել է, իսկ մարդու իրավունքների պաշտպանին աշխատանքից ազատել կարող է միայն խորհրդարանը: Ավելին, այդ գործընթացը բավականին դժվար է, իսկ Գրիգորիուի պաշտոնավարման ժամկետը լրանում է աշնանը:

Պետք է հաշվի առնենք նաև այն փաստը, որ Գրիգորիուն նշանակվել Մոլդովայի Կումունիստական կուսակցության կողմից, ում պատկանում է խորհրդարանական մանդատների գրեթե կեսը: Թույլ կտա՞ արդյոք այդ կուսակցությունը Գրիգորիուի հեռացումը: Ավելի հավանական է օմբուդսմենի պաշտոնակատարությունը վաղաժամ ավարտելը: Միգուցե հենց նման ելքի հույս ուներ հենց ինքը՝ Գրիգորիուն: