Ձեր վստահելի աղբյուրը

Ադրբեջանում սպասվող նախագահական ընտրությունների, այդ առնչությամբ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի հայտարարության և Արցախյան հակամարտության կարգավորման շուրջ Panorama.am-ը զրուցեց «Եվրոպական ինտեգրացիա» ՀԿ-ի ղեկավար, փորձագետ Կարեն Բեքարյանի հետ:

- Պարոն Բեքարյան, նախագահ Սերժ Սարգսյանը օրերս անդրադարձել է Ադրբեջանում սպասվող նախագահական ընտրություններին և հայտարարել, որ, չնայած Հայաստանի համար ցանկալի է ժողովրդավարական հարևան ունենալը, Արցախյան խնդրի բանակցային գործընթացի առումով Իլհամ Ալիևի հաղթանակը կլիներ ամենաձեռնտուն: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք ՀՀ նախագահի հայտարարությունը:

- Հայտարարությունը կպայմանավորեի ոչ թե քաղաքական գործոններով, այլ ավելի շատ մարդկային գործոններով: Բավական երկար տարիներ Ղարաբաղյան հակամարտության բանակցային գործընթացում այսպես թե այնպես առկա է անձնական շփում: Այս պարագայում նման հայտարարությունը շատ ավելի մտահոգ, սրտացավ մարդու, կոնֆլիկտի երեք կողմերից մեկի ղեկավարի արձագանքն է, որ կոնֆլիկտի կարգավորումը տարածաշրջանի համար ունի էական նշանակություն: Հայտարարությունը կարելի է այսպես բնութագրել. ելնելով այն մտահոգությունից, որ կոնֆլիկտի կարգավորումը շատ կարևոր է և, հակառակը, տորպեդահարումն ու դանդաղումը ողջ տարածաշրջանի համար վտանգավոր՝ նախագահը հայտարարել է, թե ինքը ինչ հնարավոր խոչընդոտներ կարող է տեսնել հարևան պետությունում նախագահական ընտրությունների հետ կապված: Սա է հայտարարության իմաստը: Ես չեմ կարծում, որ նախագահն այդ հայտարարությամբ ունեցել է քաղաքական մեսիջ հաղորդելու նպատակ: Սա հակամարտության երեք կողմերից մեկի ղեկավարի սրտացավ վերաբերմունքն է բանակցային գործընթացի նկատմամբ:

- Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք ադրբեջանական կողմի արձագանքը: Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի արտաքին կապերի բաժնի ղեկավար Նովրուզ Մամեդովը արձագանքել էր և վիրավորական, հակահայկական պիտակավորումներով ու սպառնալիքներով ընդգծել, թե Ադրբեջանի նախագահը Հայաստանի նախագահի աջակցության կարիքը չունի:
- Արձագանքները աբսուրդային էին: Այդ արձագանքների մեջ վատ իմաստով ավելի շատ գերակայում էր նախընտրական տրամաբանություն կոչվածը, որոշ դեպքերում մարդկային ցինիզմը, Հռոմի պապից ավելի կաթոլիկ երևալու ցանկությունը, քան բանականությունը, նորմալ մտածելակերպը: Իհարկե, դա անկանխատեսելի չէր. Ադրբեջանից նման արձագանքներ մենք շատ ենք տեսել: Այլ հարց է, որ չափերն արդեն շատ են անցնում: Անընդհատ փորձում ես մարդկանց բացատրել, որ այդ տոնայնությամբ, այդ հռետորաբանությամբ ոչ մի առաջընթաց չի լինի: Պետք է մի պահ արգելակներն աշխատեն ու այդ ժամանակ մարդիկ մտածեն, թե ի՞նչ ենք ուզում: Մենք ուզո՞ւմ ենք կոնֆլիկտ կարգավորել, ուզո՞ւմ ենք զիջումներ ունենալ, թե ի՞նչ: Այս հռետորաբանությա՞մբ, երբ արդեն քաղաքակրթական նորմերն են հարցականի տակ դրվում ընդհանրապես: Աննորմալ է, ցավալի է. այդ ամենը ցույց է տալիս, որ ոչինչ չի փոխվում: Կրկին ցավալի է, որ դա նորություն չէ: Հայաստանի նախագահի հայտարարությունը, կրկնում եմ, մտահոգ մարդու արձագանք էր հարևան երկրում սպասվող իրադարձություններին: Հայտարարության մեջ չկար սպառնալիքի լեզու, չկար վիրավորանքի լեզու: Բաներ կան, որ արդեն անհարմար է իսկապես: Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի արտաքին կապերի բաժնի ղեկավարի մակարդակով արձագանքող այդ մարդուն արժե հարց տալ, թե քո նկարագրած տարաբնույթ հիմարություններից հետո քո նախագահը Հայաստանի նախագահի հետ հանդիպելու է և դեմ-դիմաց խոսելու, ո՞նց ես քեզ զգալու: Քաղաքականությունն էլ ունի քաղաքակրթության ու մշակույթի խնդիր, և այսօր ականատեսն ենք նրա, որ քաղաքական մշակույթն ուղղակի կատաստրոֆիկ վիճակում է:

- Անդրադառնանք հոկտեմբերին Ադրբեջանում սպասվող ընտրություններին: Ի՞նչ գործընթացներ են տեղի ունենում և կա՞ն արդոք նախադրյալներ, որ թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում ընտրական շրջանի ավարտից հետո կարող է վերսկսվել Արցախյան խնդրի կարգավորման բանակցային ակտիվ գործընթաց: Համարվում է, որ գործընթացը շատ է դանդաղում և անգամ հայտնվել է փակուղում:
- Կարող ենք արձանագրել որ բավական հետաքրքիր իրողություններ են ի հայտ եկել Ադրբեջանում նախընտրական գործընթացի տրամաբանության ու տրամադրությունների առումով: Որքանո՞վ է ակտուալիզացված Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը Ադրբեջանի նախընտրական տրամադրություններում: Այս պահին այն բավականին լոյալ իրավիճակում է: Չեմ բացառում, որ նախընտրական ծրագրերի հրապարակումից հետո բավական մեծ թափ ստանա, բայց գոնե այսօր այդ բավական լոյալ իրավիճակը որոշակի ազդակներ է պարունակում իր մեջ: Որո՞նք են այդ ազդակները: Միֆ է այն պնդումը, թե ադրբեջանական ժողովուրդը ցանկանում է պատերազմ, դա միֆ է: Ինչպես ցանկացած նորմալ ժողովուրդ, այդ ժողովուրդն էլ չի ցանկանում պատերազմ: Երբ շատերը փորձել են դա միշտ շահարկել, մենք միշտ ասում ենք՝ տարբերակեք իշխանությունը, իշխող կլանը ժողովրդից: Երկրորդ էական հանգամանքն այն է, որ անկախ նրանից, թե նախագահի թեկնածուների շանսերը որքան են, եկեք տեսնենք, թե Ղարաբաղյան խնդրի վերաբերյալ ինչ է ասում իր հայտարարություններում ընդդիմության միասնական թեկնածու Իբրահիմբեկովը: Տոնայնության փոփոխություն, հռետորաբանության որոշակի տարբերություն կա: Ի դեպ նա ընդդիմության ներկայացուցիչն է, ով շատ լավ պատկերացնում է, որ խնդիր ունի իր շուրջ ժողովուրդ համախմբելու, ձայների տոկոս մեծացնելու: Արդյոք մարդը չի՞ պատկերացնում, որ եթե տրամադրությունները լրիվ հակառակը լինեն, նախընտրական շրջանում դա իրեն դիվիդենտ չի բերի, այլ հակառակը: Հետևաբար, սա անուղղակիորեն ցույց է տալիս, որ իրական և ներկայացվող տրամադրությունները էապես տարբերվում են իրարից: Ընտրական գործընթացը, անկախ ընտրությունների արդյունքներից, իր մեջ մի քանի էական ազդակ է ունենալու: Հասարակությունը հասունացել է այն աստիճան, որ հասկացել է, որ տարիներ շարունակ Ղարաբաղի հարցի օգտագործմամբ, անընդհատ թշնամու կերպարի ստեղծմամբ, տարածմամբ, ուռճացմամբ իշխանությունը բոլորովին այլ հարցեր է լուծել: Չեմ կարծում, որ կան լավատեսության հիմքեր Ադրբեջանի իշխանություններին առնչվող, բայց ես լավատեսության հիմքեր ուզում եմ տեսնել ժողովրդին ու հասարակությանն առնչվող, և ինձ թվում է, որ դրա հիմքերը մենք տեսնելու ենք:

- Հունիս ամսին Թբիլիսիում հայ և ադրբեջանցի փորձագետները հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ՝ ուղղված տեղական իշխանություններին, միջազգային կառույցներին, և առաջարկել Ղարաբաղյան հակամարտության կողմերի միջև վստահության վերականգնման ուղղությամբ որոշակի միջոցառումներ իրականացնել: Որքանո՞վ է իրատեսական այդ առաջարկությունների կենսագործումը և արդյոք քայլեր կատարվո՞ւմ են այդ ուղղությամբ:
- Այդ ծրագրի շրջանակում Թբիլիսիում հավաքվել էին վերլուծաբաններ, փորձագետներ, ոչ կառավարական սեկտորի ներկայացուցիչներ Հայաստանից, Ադրբեջանից և Արցախից: Անձամբ ես մասնակցել են՝ որպես հայաստանյան կողմի ներկայացուցիչ: Առաջին հիմնական արդյունքն այն էր, որ մարդիկ ունակ եղան միասնական տեսակետ ունենալ և փաստաթուղթ ընդունել: Մի կողմից դա ինքնին քիչ չէ, մյուս կողմից ցույց է տալիս, որ հակամարտության բոլոր կողմերի հասարակություններում առկա է այդ առողջ էլեմենտը, որը պատրաստ է խաղաղության համար ջանք դնել՝ անկախ բոլոր ստեղծված հնարավոր միֆերից, որ անգամ լարված վիճակում մարդիկ պատրաստ են համատեղ աշխատել և փաստաթուղթ ստորագրել: Ծրագրով սահմանված է, որ փաստաթղթի ընդունումից և տարածումից հետո կողմերից յուրաքանչյուրը Բաքվում, Ստեփանակերտում և Երևանում պիտի կլոր սեղաններ հրավիրեն, քննարկումներ ծավալեն այդ առաջարկությունների իրականացման վերաբերյալ:

Առաջին կլոր սեղանը արդեն եղել է Ստեփանակերտում: Բաքվում և Երևանում նախատեսվում է անցկացնել օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի սկզբին: Իմ կարծիքով իրատեսական շատ կետեր կան: Բոլորը հասկանում են, որ թշնամանքի հռետորաբանությունը վնասում է կարգավորման գործընթացին, բանակցային գործընթացի ֆոնին, չի տալիս հնարավորություն վստահության միջոցներ ձեռնարկելու համար: Փաստաթղթում մի քանի կետ վերաբերում է թշնամանքի հռետորաբանության հետ կապված բարձրաստիճան պաշտոնյաների ելույթների, ինչպես նաև մեդիադաշտի մոնիտորինգին: Ուրիշ բան է, երբ մոնիտորինգն անում ես զուտ տեսական հիմքերով, այլ բան է, երբ փորձում ես մոնիտորինգից ստանալ գործիք, որը կարող է կիրառվել միջազգային կառույցների կողմից, ինչն էլ կանխարգելիչ նշանակություն կունենա և պատասխանատվության էլեմենտներ կպարունակի: Օրինակ, կարևորվել է նաև շփման գծում միջադեպերի, դրանց հետաքննության հետ կապված խնդիրը: Այսինքն, այն ամենը, ինչը յուրաքանչյուրիս մաշկի վրա զգում ենք, արտացոլված է փաստաթղթում: Իրատեսակա՞ն է արդյոք: Իսկ ինչո՞ւ ոչ: Պատահական չէ, որ առաջարկություններն ուղղված են և՛ հակամարտության կողմերի իշխանություններին, և՛ միջազգային կառույցներին և իհարկե՝ միջնորդներին: Նրանց շահագրգռության և աջակցության դեպքում ամեն ինչ առավել քան իրատեսական է: Մարդիկ ցույց տվեցին, որ կա կոնկրետ միասնական անելիք:

- Պարոն Բեքարյան, արդյոք կա՞ նման միջազգային փորձ, երբ հակամարտությունների կողմերը նման ճանապարհով կարողացել են հասնել խնդիրների կարգավորմանը, նախադեպ, որը Արցախյան խնդրի պարագայում կարող է հաջողության ու լավատեսության գրավական լինել:
- Այդ հաջողության գրավականի մասին խորհելիս` միանգամից հայացքս ուղղում եմ Եվրոպա: Ցանկացած հակամարտության դեպքում կողմերին թվում է, թե իրենց հակամարտությունը շատ ունիկալ է, աշխարհում ամենաբարդն ու ծանր է, իսկ կարգավորումն անգամ անհնար է: Դրա մեջ կան և՛ օբյեկտիվ, և՛ սուբյեկտիվ գործոններ: Օբյեկտիվ գործոններից մեկն այն է, որ հակամարտությունն առնչվել է իրեն, իր հարազատին, ընտանիքին: Օբյեկտիվ գործոն է ժամանակը, որը նաև վերքերը բուժելու, առաջ ընթանալու հնարավորություն պետք է ընձեռի: Սուբյեկտիվ գործոններից է հռետորաբանությունը, պատերազմի, դաժանության քարոզչությունը, թշնամու կերպարի սերմանումը: Եթե հայացք գցենք Եվրոպայի պատմությանը, ապա կարող եմ բերել երկու օրինակ: Առաջինը՝ Դանիա և Շվեդիա: Եթե ուշադիր նայենք պատմությանը, թե նրանք քանի անգամ են իրար դեմ պատերազմել՝ զոհերի ինչ քանակով և ինչ դաժանությամբ, ապա մեր կոնֆլիկտը, թե՛ պատմական, թե՛ վերջին պատերազմի կտրվածով, շվեդ-դանիական հակամարտության հետ համեմատ շատ մեղմ կթվա: Երկրորդ օրինակը ֆրանս-գերմանական հակամարտությունն է: Կարող եք ուսումնասիրել, թե քանի դար ֆրանս-գերմանական հակամարտության ներքո ինչեր են կատարվել: Մեկ-երկու ամիս առաջ պատիվ եմ ունեցել մասնակցելու Ֆրանսիայի և Գերմանիայի կառավարությունների համատեղ ծրագրին, որն իրականացվել է Ելիսեյան հաշտության 50-ամյակի շրջանակներում: Արևելյան գործընկերության երկրներից մեկական վերլուծաբան եղել է Բեռլինում, ապա Ֆրանսիայի հետ սահմանամերձ շրջանում, Սառլենդ երկրամասում, այնուհետև սահմանը հատելով դեպի Լոթարինգիա, ֆրանսիական Ֆոռբախ և Փարիզ: Այդ ողջ ընթացքում ներկայացվել է սահմանամերձ շրջան կոչվածը իր ողջ պատմությամբ և պատերազմներով: Անցկացնենք մի քանի զուգահեռներ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ, դրանից հետո աննկարագրելի անվստահություն միմյանց միջև: Նույնիսկ այսօր կան քաղաքագետներ, որ ասում են, որ եթե նույնիսկ այն ժամանակվա համար օգտագործենք վստահության ճգնաժամ արտահայտությունը, ապա դա ոչինչ չի ասում, քանի որ վստահության ճգնաժամ նշանակում է, որ մի ժամանակ եղել է այդ վստահությունը, հետո՝ վերացել: Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջև եղել է լիակատար անվստահություն: Էլզասն ու Լոթարինգիան պատմության մեջ շատ մեծ արյունալի պատերազմների արդյունքում տասից ավելի անգամ ձեռքից ձեռք են անցել: Եվ ահա 1963թ.-ին ստորագրվում է Ելիսեյան հաշտությունը, իսկ դրանից առաջ նման անվստահության պարագայում կողմերը համաձայնության են գալիս, և Սառլենդ երկրամասը հանրաքվե է անում, որպեսզի ինքը որոշի իր ճակատագիրը, պատերազմից ընդամենը 12 տարի անց՝ 1957 թ.-ին: Սառլենդը հանրաքվեով որոշում է վերամիավորվել Գերմանիային, և այս հանրաքվեի հիմքով 1963թ.-ին կնքվում է մեծ հաշտության և բարեկամության պայմանագիրը: Փաստորեն պատերազմից 18 տարի անց կնքվում է Ելիսեյան մեծ պայմանագիրը, իսկ Սառլենդի հանրաքվեն՝ 12 տարի անց: Հաջորդ տարի կլինի Հայաստանի, Արցախի և Ադրբեջանի միջև զինադադարի 20-ամյակը: Մենք ունե՞նք առաջընթաց: Սա քաղաքական մշակույթի խնդիր է՞: Իհարկե: Լիդերների կամքի խնդիր է՞: Իհարկե: Երբ ուսումնասիրում ես և զրուցում տեղացիների, ականատեսների հետ, պարզվում է, որ այն ժամանակվա Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ղեկավարները՝ Ադենաուերը և Դե Գոլը աշխատել են թշնամանքի սերմանման դադարեցման և վստահության ստեղծման ուղղությամբ: Այդ ֆոնի ներքո է հնարավոր եղել հասնել նրան, ինչն այսօր կա Եվրոպայում: Համեմատելու համար՝ ասեմ, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի նախագահի կողմից առնվազն երեք-չորս անգամ հնչեցվել է, որ մեզ համար թշնամի ժողովուրդ չկա, հնչեցվել է հենց այն համատեքստում, որ նույն Ադրբեջանի ժողովուրդը մեզ համար թշնամի չէ: Բայց պետք է մյուս կողմից էլ նման արձագանք լինի, որ կարողանաս կարգավորման եզրեր գտնել: Այն հռետորաբանության ներքո, որ այսօր կա, ի՞նչ կարգավորես, ինչպե՞ս վստահության գնաս: Արցախի ժողովուրդը ի՞նչ զիջումների մասին պետք է մտածի, եթե ամեն օր հեռուստատեսությամբ սպառնալիք է լսում, ռադիոն միացնում է՝ սպառնալիք է լսում, համացանցում կրկին սպառնալիք է լսում: Եվ սպառնալիքը չեն լսում ինչ-որ լուսանցքային քաղաքական ուժի ներկայացուցչի կամ որևէ վերլուծաբանի կողմից, նրանք այդ սպառնալիքը լսում են պետության ամենաբարձր ներկայացուցչի մակարդակով: Եվ այդ իմաստով ֆրանս-գերմանական, եվրոպական փորձը ունիկալ է: