Ձեր վստահելի աղբյուրը

Panorama.am-ը ներկայացնում է բացառիկ հարցազրույց պորտուգալացի կովկասագետ, դոկտոր Լիսինիա Սիմաույի հետ: Վերջինս դասավանդում է Կոիմբրայի Տնտեսագիտության ինստիտուտում, բացի կովկասյան խնդիրներից, հետազոտում է նաև ԵՄ արտաքին քաղաքականության հետ կապված հարցեր:

- Առաջիկայում Հայաստանն ու ԵՄ-ն պատրաստվում են ստորագրել Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի պայմանագիրը՝ որպես Ասոցացման համաձայնագրի մի մաս: Ինչպե՞ս եք դուք գնահատում գործընթացի ներկայիս փուլը, որո՞նք են ԵՄ-ի շահերն այս տարածաշրջանում:

- Երբ խոսում ենք ԵՄ-ի շահերի մասին, պետք է հասկանանք նրա կառուցվածքը. ԵՄ-ն առանձին պետություն չէ (անգամ պետությունը խնդիրներ ունի համաձայնեցնելու իրարամերժ կարծիքները և միասնական տեսլական ձևավորելու): Ինչ վերաբերում է ներկայումս ընթացող գործընթացին՝ ասոցացման համաձայնագիր, ազատ առևտրի համաձայնագիր, վիզայի պարզեցման ռեժիմ և այլն, այս ամենն ուղղորդվում է մեծ մասամբ Եվրոպական հանձնաժողովի կողմից, և այն տեսլականը, որը ձևավորվում է հանձնաժողովի կողմից, հաճախ կարող է չհամընկնել անդամ երկրների նպատակների հետ, քանի որ դրանց թիվը շատ մեծ է: Այսպիսով դժվար է խոսել միասնական շահի մասին: Սակայն քանի դեռ հանձնաժողովն ունի այս տեսլականը, մենք կարող ենք որոշակի առարկայական արդյունքներ ակնկալել:

Եվրոպական Հարևանության քաղաքականության, հատկապես Արևելյան գործընկերության շրջանակներում իրականացված բոլոր նախորդ քայլերի հետ համեմատ Ասոցացման պայմանագիրն ամենաընդգրկուն փաստաթուղթն է: Այս փաստաթղթով ԵՄ-ն շատ էական քայլ է կատարել, և չեմ կարծում, որ նա հետ կանգնի այս գործընթացից: Սակայն վերջնաժամկետի առումով այն կարող է ճկուն լինել: Եթե նայեք Արևելյան գործընկերության 6 անդամ երկրներին, ապա նրանք այժմ գործընթացի տարբեր փուլերում են գտնվում. Եվրոպական հանձնաժողովը և եվրոպական մյուս կառույցները, որոնք բանակցում են այս պայմանագրի շուրջ, այս գործընթացն օգտագործել են գործընկեր երկրներից յուրաքանչյուրից որոշակի զիջումներ կորզելու համար՝ այդպիսով նրանց միջև ավելի սերտ քաղաքական հարաբերություններ հաստատելու նպատակով: Սա նշանակում է, որ կա ուժեղ պայմանականության էլեմենտ, որը հետագայում է՛լ ավելի կմեծացնի այս երկրների կապը միմյանց հետ:

- Էական ի՞նչ փոփոխություններ կարող է խրախուսել կամ առաջ բերել Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի պայմանագիրը Հայաստանում:

- Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագրին միանալը կհեշտացնի հայկական ապրանքների մուտքը եվրոպական շուկա, ինչպես նաև եվրոպական որոշ ապրանքների մուտքը հայկական շուկա: Այս գործընթացում ԵՄ-ն ավելի շատ հետաքրքրված է Հայաստանում ներդրումներ անելու և արտադրանքը զարգացնելու մեջ, քան հենց հայկական շուկայի մեջ: ԵՄ-ի համար գրավիչ է ո՛չ թե հայկական տեղական շուկան, այլ ներդրումներ անելու հնարավորությունը:

Սա Հայաստանի համար էլ ձեռնտու կլինի, քանի որ այն ներդրումների կարիք ունի, որն էլ իր հերթին ճանապարհ կհարթի դեպի այլ շուկաներ: Այս առումով կարող են լինել նաև մի շարք խնդիրներ, ինչպիսիք են օրինակ սանիտարական և որակի վերահսկման հետ կապված հարցերը. քանի որ եվրոպական շուկան շատ խիստ է այս առումով, Հայաստանը այլ շուկաներ մուտք գործելու հետ կապված կարող է դժվարություններ ունենալ, սակայն մյուս կողմից էլ` եվրոպական չափանիշները աշխարհում ամենաբարձրերից են, և եթե հայկական ապրանքները համապատասխանեցվեն այս չափանիշներին, ապա նրանց համար ավելի հեշտ կլինի այլ շուկաներ մուտք գործելը:

- Արդյոք ՀՀ-ի և ԵՄ-ի միջև կնքվող Ասոցացման համաձայնագիրը լուրջ մարտահրավե՞ր է այս տարածաշրջանում ռուսական շահերին: Ըստ Ձեզ, որքանո՞վ են Ռուսաստանի մտավախություններն այս առումով արդարացված:

- Երբ նայում ենք ռուսական արտաքին քաղաքականությանը վերջին մի քանի տարվա կտրվածքով` հատկապես այն բանից հետո, երբ Արևելյան գործընկերության ծրագիրը ավելի ակտիվացավ և ազատ առևտրի մասին այս պայմանագիրը դարձավ ավելի առարկայական, տեսնում ենք, որ Ռուսաստանը մտահոգված է այս գործընթացով: Եվրասիական միությունը և Մաքսային միությունը իրենց հերթին կանխարգելիչ միջոցներ են Ռուսաստանի համար այս պետությունների ավելի խորը եվրոպական ինտեգրացիան խոչընդոտելու համար: Կարծում եմ` Ռուսաստանը սկսել է գիտակցել, որ ԵՄ-ի «մեղմ ուժը» (soft power), որն է տնտեսականը, այդքան էլ «մեղմ» չէ: Երբեմն այն կարող է ունենալ կոշտ ուժի ազդեցություն. ըստ էության, տնտեսական ինտեգրացիան ավելի դժվար է հետ շրջել, քան այլ քաղաքական համաձայնագրեր: Այսպիսով կարծում եմ, որ Ռուսաստանը սկսել է գիտակցել ԵՄ-ի արտաքին քաղաքականության հենց այդ ասպեկտը և այժմ լրջորեն մտահոգված է: Երբ նայում ենք, թե ինչ է կատարվում Մոլդովայում, Ուկրաինայում և այլ երկրներում, տեսնում ենք նմանատիպ գործընթաց, որտեղ Ռուսաստանն ասում է՝ «դուք կամ մեզ հետ եք, կամ մեր դեմ եք. մենք ձեր հանդեպ լծակներ ունենք և կօգտագործենք դրանք»: Սակայն Ռուսաստանը պետք է նաև հաշվի առնի այն, որ այս դիրքորոշման արդյունքում կարող է մեծ կորուստներ ունենալ տարածաշրջանում իր իսկ շահերի տեսանկյունից: Ըստ էության, այս երկրները հայտնվել են ներկայիս դժվարին կացության մեջ այն պատճառով, որ Ռուսաստանի և ԵՄ-ի միջև չկա կառուցողական երկխոսություն: 2007թ.-ից ի վեր երկու կողմերը ի վիճակի չեն եղել համակարգել իրենց դիրքորոշումները և խելամիտ համագործակցություն հաստատել: Այսպիսով ԵՄ-ի և Ռուսաստանի միջև առկա անկայուն հարաբերություններն ունենում են իրենց բացասական հետևանքները այլ երկրների համար:

- Այժմ հաճախ է հնչում այն միտքը, որ Հայաստանը կանգնած է երկընտրանքի առջև՝ կա՛մ ԵՄ, կա՛մ Ռուսաստան, սակայն միևնույն ժամանակ Հայաստանի ղեկավարները փորձում են պահպանել հավասարակշռությունը: Ձեր կարծիքով` ՀՀ-ն կարո՞ղ է տնտեսապես ինտեգրվել ԵՄ-ին, բայց միևնույն ժամանակ պահպանել ռազմավարական և ռազմական դաշինքը Ռուսաստանի հետ: Ինչու՞ պետք է Հայաստանն անպայման կանգնած լինի երկընտրանքի առջև:

- Կարծում եմ, որ Հայաստանի կառավարությունը և Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը այս առումով բավականին խելացի է եղել: Այն կարողացել է համատեղել իր բազմավեկտոր հարաբերությունները: Ռուսաստանի ներկայությունը Հայաստանում, ներառյալ ռազմական համագործակցությունը և անվտանգության երաշխիքները, անշուշտ կարևոր են Հայաստանի համար, բայց դրանք կարևոր են նաև Ռուսաստանի համար: Այսպիսով Ռուսաստանը նույնպես շատ բան ունի կորցնելու, եթե սպառնա հետ քաշվել Հայաստանից կամ անորոշություններ ստեղծի քաղաքական առումով… Նկատի ունենալով Հարավային Կովկասի աշխարհագրական դիրքը, Ռուսաստանի ներկայությունը Հայաստանում շատ մեծ կարևորություն ունի հենց Ռուսաստանի համար: Այսպիսով, եթե Ռուսաստանը նման սպառնալիքներ հնչեցնի, ապա նաև պետք է հաշվի առնի այն կորուստները, որ ինքը կկրի այդ պարագայում: Կարծում եմ, որ հայ քաղաքական գործիչները շատ լավ գիտեն այս մասին, և սա նրանց մանևրելու հնարավորություն է տալիս:

- Որքանո՞վ է հավանական, որ ԵՄ-ն ճնշում գործադրի Հայաստանի վրա` Ռուսաստանի հետ ունեցած գործընկերության առումով:

- Կարծում եմ ԵՄ-ն լրջորեն մտահոգված է այս հարցով: Իհարկե, ԵՄ-ն կգերադասեր, որ Հայաստանն ավելի քիչ կախվածության մեջ լիներ Ռուսաստանից, սակայն միևնույն ժամանակ և՛ ԵՄ-ի ներսում, և՛ եվրոպական մայրաքաղաքներում շատ լավ են հասկանում այն դժվարությունները, որ կան Հայաստանի առջև: Հայկական սփյուռքը ակտիվ է և այն միշտ տեղեկացնում է եվրոպական գործընկերներին այն մասին, թե ինչու Հայաստանը պետք է ընդունի այս կամ այն որոշումը: Կարծում եմ, որ ԵՄ-ն երբեք չի պահանջի, որ Հայաստանը դադարեցնի իր համագործակցությունը Ռուսաստանի հետ: Միևնույն ժամանակ ԵՄ-ն դիտարկում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության լուծումը Հայաստանի համար ռազմական առումով Ռուսաստանից ավելի անկախ լինելու միջոց: Այսպիսով, որպեսզի Հայաստանը ռազմական առումով ավելի քիչ կախվածություն ունենա Ռուսաստանից, պետք է կարգավորվեն Հայաստան-Թուրքիա/Ադրբեջան հարաբերությունները: Ահա այստեղ է, որ ԵՄ-ն կարող է ունենալ ավելի մեծ դեր. ըստ էության հնարավոր չէ տնտեսապես ինտեգրել որևէ երկիր առանց այդ երկրի անվտանգությանն ու քաղաքականությանն առնչվող խնդիրների վերաբերյալ ռազմավարական տեսլական ունենալու: Եթե ԵՄ-ին հաջողվի իր ազդեցությունն ունենալ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման խնդրի վրա, ապա Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունները կարող են փոխվել` անցում կատարելով ներկայիս կախվածության կարգավիճակից դեպի գործընկերային հարաբերություններ:

- Բազմաթիվ փորձագետների կարծիքով` Ղարաբաղյան հակամարտությունը կարճաժամկետ հեռանկարում լուծում չի կարող ունենալ: Եթե համամիտ եք այս կարծիքի հետ, ապա որո՞նք են դե ֆակտո ԼՂՀ-ի զարգացման և նրա բնակչության կենսամակարդակի բարելավման հեռանկարները: Եվրոպական կառույցներն ինչպե՞ս կարող են աջակցել ԼՂՀ-ի իշխանություններին այս գործընթացում:

- Սա ԵՄ-ի համար բարդ հարց է: Ղարաբաղը որոշակի աջակցություն է ստանում ԱՄՆ-ից, բայց որպեսզի ԵՄ-ն նման քայլի դիմի, այն պետք է ունենա պաշտոնական քաղաքականություն, սակայն ԵՄ-ն մոտ ժամանակներս դա չի պատրաստվում անել: Վրաստանում ԵՄ-ն կարողացել է իրականացնել ներգրավման քաղաքականություն Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի դե ֆակտո իշխանությունների հետ (որոշ փոքրածավալ ծրագրեր): Այսպիսով, տեսականորեն դա անհնար չէ. եթե ԵՄ-ն դա արել է այնտեղ, ապա կարող է նույնը անել նաև Ղարաբաղում: Սակայն Ղարաբաղը չի կարող իրապես զարգանալ, մինչև որ այն չունենա միջազգային ճանաչում (զարգացման այլ ուղիները շատ սահմանափակ են):

- Հնարավո՞ր եք համարում ԼՂՀ-ի միջազգային ճանաչումը` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանը խոչընդոտում է և հրաժարվում է դա անել:

- Դա կախված է հայկական լոբբիից: Կան երկրներ, որոնք ճանաչել են Հարավային Օսիան և Աբխազիան, չնայած Վրաստանի դիմադրությանը… Սակայն ավելի կարևոր խնդիր է` ստեղծել այնպիսի ձևաչափ, որը կբերի հակամարտության կարգավորմանը: