Ձեր վստահելի աղբյուրը

Տարտուի (Էստոնիա) Կառավարման և քաղաքականության համալսարանի պրոֆեսոր Անդրեյ Մակարիչև նաև PONARS-ի (Ռուսաստանի անվտանգության հանդեպ նոր մոտեցումների ծրագիր) անդամ է, հետազոտւմ է Եվրասիայի և Ռուսաստան-ԵՄ հարևանության քաղաքականության հիմնախնդիրները: Դոկտոր Մակարիչևի հետ panorama.am-ը զրուցել է հետխորհրդային տարածքի եվրաինտեգրացիայի հնարավորությունների ու խնդիրների մասին:

- Դոկտոր Մակարիչև, Դուք հաճախ եք գրում ԵՄ-Ռուսաստան հարարբերությունների, ինչպես նաև հետխորհրդային երկրներում նրանց մրցակցության մասին: Ինչպե՞ս կբնութագրեք այդ հարաբերությունների ներկայիս փուլը: Որքանո՞վ է, Ձեր կարծիքով, ԵՄ-ի ներկայիս ընդլայնումը մարտահրավեր հանդիսանում հետխորհրդային երկրներում Ռուսաստանի ազդեցության համար:

- Ներկայումս հարաբերությունները անկում են ապրում: Թեև Ռուսաստանն ու ԵՄ-ն շատ ընդհանրություններ ունեն տնտեսական և ֆինանսական առումներով, նրանք չեն կարողանում հաղորդակցվել միմյանց հետ` խորը տարաձայնությունների պատճառով: ԵՄ-Ռուսաստան գագաթնաժողովները ավելի շատ արարողակարգային բնույթ ունեն. Արդիականացման համար համագործակցությունը (Partnership for Modernization) ավելի շուտ մեռած է, քան կենդանի: Ըստ էության, Ռուսաստանը հետ է վերցրել Մերձդնեստրյան հակամարտության համատեղ լուծման հարցում Մեսբերգ նախաձեռնության շրջանակներում նախկինում ստանձնած իր պարտավորությունները: Այս բոլոր առումներով Ռուսաստանն անխոհեմ քայլեր է անում: Պահելով իր պահուստային միջոցների 40%-ը եվրո արժույթով` Կրեմլն այնուամենայնիվ փորձում է միառժամանակ քաղաքական զուգահեռներ պահպանել «հպարտ և պահպանողական Ռուսաստանի» և «ազատական Եվրոպայի» միջև:

ԵՄ-ի ընդլայնումը կարող է իշխանական վերնախավի շահերին դեմ լինել: Դա այն դեպքում, եթե վերջինս լրջորեն մտադրված է վերականգնել ռուսական արտաքին քաղաքականության կայսերական մոդելը՝ հարևան երկրների ուղղահայաց ստորադասության սկզբունքով: Սակայն ավելի լայն սոցիալ-քաղաքական կտրվածքով ԵՄ-ի ընդլայնումն ավելի մեծ հնարավորություններ է ստեղծում Ռուսաստանի համար (բիզնեսի, մասնագիտական կապերի և բազմակողմանի դիվանագիտության զարգացման առումով), քան վտանգներ, որոնք մեծ հաշվով արհեստականորեն են ձևակերպված:

-Այս համատեքստում ինչպե՞ս եք գնահատում Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի պայմանագրի հնարավոր ստորագրումը Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև:

-Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի պայմանագրի կնքումը կփաստի այն, որ Հայաստանը պատրաստակամ է գնալ դեպի Եվրոպա և ընդունել այն չափորոշիչները, որը Եվրոպան ակնկալում է տեսնել արևելքում: Քաղաքական առումով այս պայմանագիրը կարող է է՛լ ավելի ամրապնդել Հայաստանի բազմավեկտոր արտաքին քաղաքականությունը, ինչպես նաև հաստատել այն, որ Հայաստանը չի ցանկանում լիակատար կախվածության մեջ լինել Ռուսաստանի ազդեցությունից:

-ԵՄ-ի կողմից հայտարարություններ են հնչել այն մասին, որ հնարավոր չէ միառժամանակ և՛ ստորագրել խորը, համապարփակ առևտրի պայմանագիրը, և՛ անդամակցել Ռուսաստանի նախաձեռնած Մաքսային միությանը: Եթե դա իսկապես այդպես է, ապա հատկապես ի՞նչն է դա դարձնում անհնար: Մանևրելու տեղ ունի՞ Հայաստանը այս առումով:

-Տնտեսական առումով գրեթե անհնար է մանևրելը: Հնարավոր չէ ունենալ ազատ առևտրային հարաբերություններ տարբեր, այն էլ միմյանց հետ մրցակցող տնտեսական բլոկերի հետ: Այս առումով մի քանի փոխզիջում կարելի է ակնկալել միայն այն պարագայում, եթե Մաքսային միությունը և ԵՄ-ն միմյանց հետ պայմանավորվածություն ձեռք բերեն և ավելի մեծ տնտեսական տարածք ստեղծեն` «Լիսաբոնից մինչև Վլադիվոստոկ» (մեջբերելով Պուտինի երևակայական գաղափարը): Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով Մոսկվայի և ԵՄ-ի միջև եղած բազմաթիվ տնտեսական խնդիրները (ինչպես օրինակ Եվրոպական հանձնաժողովի դատավարությունն ընդդեմ Գազպրոմի, ԵՄ-ի բողոքներն առ այն, որ Ռուսաստանը խախտում է ԱՀԿ-ի նորմերը, վիզային ռեժիմի պարզեցման բանակցությունների ձգձգումը և այլ), այս սցենարը դեռևս հավանական չի թվում:

-Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ռամիլ Սաֆարովի արտահանձնման վերաբերյալ ԵՄ-ի դիրքորոշումը:

-Որքանով ես եմ տեղյակ, չի եղել պաշտոնական պատասխան Բրյուսելի կողմից: ԵՄ-ն նախընտրում է դա ներկայացնել որպես զուտ հունգարական դեպք` ըստ էության անտեսելով այն փաստը, որ դա տեղի է ունեցել ԵՄ անդամ երկրներից մեկում:

-Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այն փաստը, որ Թուրքիան ձախողեց հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումը և չբացեց սահմանը Հայաստանի հետ:

-Թուրքիայի դիրքորոշումը կարծում եմ կախված է երկու գործոնից` մի կողմից ԵՄ-ի հետ ունեցած իր հարաբերություններից` ի դեմս իր անդամակցության հեռանկարների (որի հավանականությունը գնալով նվազում է), և մյուս կողմից ազգային ինքնության հիման վրա Ադրբեջանի հետ ունեցած հարաբերությունների: Երբեմն այս երկու ասպեկտները հնարավոր չէ համատեղել, ինչը մասամբ բացատրում է թուրքական քաղաքականության մեջ առկա հակասությունները:

-Հայկական կողմը վերջերս բարձրացրեց այն հարցը, որ հայ-թուրքական սահմանը մեծ խոչընդոտ է Հայաստանի համար Խորը և համապարփակ առևտրի համաձայնագրի շրջանակներում եվրոպական շուկաներից լիարժեք օգտվելու համար: Ինչպե՞ս եք գնահատում հայ-թուրքական սահմանի բացման հավանականությունը Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև Ասոցացման պայմանագրի ստորագրումից հետո: Այս դեպքում կարո՞ղ է ԵՄ-ն ավելի մեծ ճնշում գործադրել Թուրքիայի վրա, որպեսզի վերջինս բացի սահմանը:

-Տեսականորեն այո, բայց գործնականում Թուրքիան գնալով ավելի է նմանվում ինքնուրույն և ԵՄ-ի հանդեպ թերահավատ երկրի: Հնարավոր է, որ Բաքվի արձագանքն ավելի կարևոր լինի նրա համար, քան Բրյուսելի կարծիքը: Եթե Ռուսաստանը քաղաքական առումով ավելի մերձենա Ադրբեջանի հետ` ՀՀ-ԵՄ Ասոցացման համաձայնագրի հետևանքով, ապա դա հաստատ աննկատ չի մնա Թուրքիայի կողմից. դա կարող է դիտվել որպես հիմք ավելի սերտ հարաբերություններ ձևավորելու երկու երկրների (Ադրբեջան-Թուրքիա) միջև, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի իր պահանջները ԵՄ-ից: