Ձեր վստահելի աղբյուրը

 Panorama.am-ը ներկայացնում է հարցազրույց ՀՀ փոխվարչապետ, տարածքային կառավարման նախարար Արմեն Գևորգյանի հետ: Հարցազրույցում անդրադարձ է կատարվել Հայաստանում սպասվելիք տեղական ինքնակառավարման ոլորտի բարեփոխումներին, դրանց նպատակին ու մեթոդաբանությանը:

- Ինչպե՞ս կգնահատեք իրավիճակը տեղական ինքնակառավարման համակարգում: Առհասարակ, համակարգի կենսունակությունն ինչպիսի՞ն է:

- Համակարգն արդեն 17 տարի է, ինչ գործում է. Ընդամենը երկու տարի առաջ նշեցինք 15-ամյակը, և, մեծ հաշվով, կարելի է ասել, որ ՀՀ-ում ՏԻՄ համակարգը կայացել է, ունի բավականին լուրջ ավանդույթներ, գործում է օրենսդրության շրջանակներում և պաշտպանված է Հայաստանի Սահմանադրությամբ: Այն, ինչ թվարկեցի, պատահական չէ, որովհետև, ըստ էության, բավականին ամուր օրենսդրական հիմքեր կան գործունեության համար: Բայց դա դեռ չի նշանակում, որ մենք կարող ենք ասել, որ ունենք լիարժեք տեղական ինքնակառավարման համակարգ: Մեր զարգացումն ուղղված է այդ լիարժեքությունն ամբողջությամբ ունենալուն, ստանալուն, և այդ իմաստով մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք:

- 1995 թվականից հետո, երբ հիմք դրվեց ներկայումս գործող համակարգին, բազմաթիվ քայլեր են կատարվել համակարգն ավելի բարելավելու և արդիականացնելու ուղղությամբ: Այդ թվում նաև 2005-ի սահմանադրական բարեփոխումները: Այսօր, ըստ Ձեզ, կա՞ փոփոխությունների կարիք: Եթե` այո, ապա դրանք կոնցեպտուալ, փաթեթային բնույթ են կրո՞ւմ, թե՞ էլի փոքր քայլերով առաջ ընթանալու փիլիսոփայությամբ են:

- Ես կարծում եմ` ժամանակակից աշխարհն ու հասարակությունը զարգացման այն աստիճանին են, որ փոքր քայլերով շատ դժվար է մեծ նպատակների հասնելը: Եվ այդ իմաստով բացառություն չի մեր տեղական ինքնակառավարման համակարգը: Ես համոզված եմ, որ մենք, ըստ էության, արդեն հասել ենք համակարգի զարգացման այնպիսի հանգրվանի, որ պետք են արդեն էական քայլեր` առաջընթաց ունենալու համար: Խնդիրն ինչո՞ւմն է կայանում, ըստ էության. մենք այսօր ինչ-որ մի մակարդակում կարողացել ենք ապահովել տեղական ինքնակառավարման համակարգի մարմինների պարտականությունների և լիազորությունների կատարման համապատասխանեցումն իրենց հնարավորություններին, բայց,  զարգացող հասարակությունը, նոր ձևավորվող պահանջները և այլն, ավելի մեծ ակնկալիքներ են ձևավորում: Այսօր մեր խնդիրն է` կարողանալ ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որ այդ ավելի մեծ ակնկալիքները բավարարվեն: Ուստի, կարող ենք արձանագրել, որ մեր տեղական ինքնակառավարման համակարգի այսօրվա զարգացման աստիճանը դեռ հնարավորություններ չի ստեղծում, որպեսզի այդ նոր ձևավորված պահանջմունքները բավարարենք և նոր որակի ծառայություններ մատուցենք մեր բնակչությանը: Այսինքն` առաջիկայում մեր բարեփոխումների նպատակը գլոբալ իմաստով դա է լինելու` ստեղծել նոր պայմաններ և հնարավորություններ, որպեսզի մեր տեղական ինքնակառավարման համակարգը կարողանա նոր և ավելի որակյալ ծառայություններ մատուցել մեր բնակչությանը:

- Կմանրամասնեք` կոնկրետ ի՞նչ պայմանների անհրաժեշտությունն է այսօր զգում համակարգը զարգացման, առաջընթացի համար, և ի՞նչն է այսօր խոչընդոտում, որ, ենթադրենք, այն համայնքները, որոնք իսկապես տիրապետում են ունակությունների, հասնեն այդ նպատակներին` առանց փոփոխությունների:

- Երբ խոսում եմ կարողությունների մասին, առաջին հերթին կոնկրետ այս պարագայում խոսքը նյութատեխնիկական, ֆինանսական ռեսուրսների և համապատասխան մարդկային ռեսուրսների առկայության մասին է: Մենք այսօր հասել ենք մի մակարդակի, երբ տեղական ինքնակառավարման համակարգը իր սեփական եկամուտների հաշվին կարողանում է քիչ թե շատ ինչ-որ ծառայություններ մատուցել բնակչությանը, բայց այդ ծառայությունների մատուցման ծավալը և որակն այնպիսին չեն, որ բնակչությունն իր հիմնական, կենցաղային պահանջմունքների բավարարումը կապի և տեսնի տեղական ինքնակառավարման համակարգի մեջ: Դրա հետևանքով ուշադրությունը միշտ սևեռվում է դեպի պետություն, դեպի կառավարություն: Մյուս կողմից էլ այսօրվա մեր օբյեկտիվ հնարավորություններն այնպիսին չեն, որպեսզի համայնքները կարողանան ավելի շատ գումար հավաքագրել իրենց բյուջեներում, որպեսզի այդ խնդիրները լուծեն: Այդ իսկ պատճառով պետությունն է տարիներ շարունակ իր համապատասխան օժանդակությունը ցույց տալիս` դոտացիաների ձևով կամ այլ նպատակային ծրագրերով: Հիմա այդ խնդիրն է, որպեսզի կարողանանք այդ կարողությունները բարձրացնել, մեծացնել, որ իրենք կարողանան նաև տեղերում ավելի շատ հարցեր լուծել: Մյուս կողմից էլ խնդիր է առաջանում` արդյո՞ք մենք տեղական ինքնակառավարման համակարգում այսօր այդ մակարդակում ունենք անհրաժեշտ մարդկային պոտենցիալ, որն ի վիճակի է լուծել համայնքի առջև առաջացող խնդիրները: Խոսքը ոչ միայն գյուղապետերի մասին է, այլև ավագանիների մասին է, խոսքը համայնքային ծառայողների մասին է, որովհետև միայն համայնքի ղեկավարով շատ հարցեր համայնքում չես կարող լուծել: Եվ այդ իմաստով կարող եմ ասել, որ մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք այդ ուղղությամբ: Եվ հուսով եմ, որ այդ խնդիրները ևս կկարողանանք լուծել:

-Արդեն տևական ժամանակ խոսվում է, որ Հայաստանում համայնքների խոշորացման անհրաժեշտություն կա, որովհետև, օրինակ, Սյունիքի մարզում մենք ունենք 11 տնտեսություն ունեցող գյուղից մինչև Վանաձոր քաղաքի նման հարյուր հազարից ավել բնակչություն ունեցող համայնքներ, և, ըստ էության, միասնական խաղի կանոններով դժվար է համակարգն արդյունավետ ու կառավարելի դարձնել: Դուք տեսնո՞ւմ եք համայնքների խոշորացման անհրաժեշտություն:

- Քիչ առաջ, երբ ես նշում էի, որ մենք համայնքների զարգացման տեսակետից էական քայլերի պետք է դիմենք, նկատի ունեի նաև հենց այդ հանգամանքը, որ մեր երկրի տեղական ինքնակառավարման համակարգի հիմնական զարգացման քայլերից մեկը լինելու է համայնքների խոշորացումը:

- Եթե գաղտնիք չէ, ի՞նչ սկզբունքով. արդյո՞ք դա ենթադրում է վարչատարածքային նոր բաժանում:

- Մեր այսօրվա վարչատարածքային բաժանումը, երբ որ ընդունվել է համապատասխան օրենսդրությունը, կարծում եմ, ժամանակին դրված խնդիրներն արդեն լուծել է: Պետք էր պետության կառավարման օպտիմալ ձևաչափը գտնվեր, իսկ վերևից ներքև ինչ-որ լիազորություններ փոխանցվեր, և ժամանակի նորանկախ Հայաստանի համար այդ մոդելն օպտիմալ է համարվել և այդպես է ընդունվել: Զարգացումները ցույց են տալիս, որ այդ ձևով վարչատարածքային բաժանումն այսօր արդեն ռացիոնալ չէ: Եվ հնարավորություն չի ստեղծում ոչ միայն զարգանալու, այլ իմ անձնական համոզմունքն է` եղած ռեսուրսները` և´ պետական, և´ տեղական, առավելագույն արդյունավետ և օպտիմալ օգտագործելու և նպատակային դարձնելու: Այդ իմաստով 2008-ին և 2009-ին կառավարությունը նախաձեռնեց համապատասխան փաստաթղթերի մշակումը` խոշորացման հայեցակարգի հետ կապված: Եվ ուզում եմ միանգամից մի հանգամանք նշել: Ես շատ առիթներ եմ ունենում համայնքների ղեկավարների, բնակչության հետ շփվելու և առիթից առիթ նաև այս հարցերն ենք շոշափում. մի էական հանգամանք կա: Խոսքը չի գնում գյուղերի վերաբնակեցման, գյուղերի միացման և այլնի մասին: Երբ խոսում ենք համայնքների խոշորացման մասին, մենք նկատի ունենք բացառապես վարչական լիազորությունների, վարչական խնդիրների, վարչական հարաբերությունների միավորման, կենտրոնացման մասին: Եվ դա առաջին հերթին հնարավորություն է տալու խնայել ֆինանսական ռեսուրսներ և այդ խնայված ֆինանսական ռեսուրսներով համայնքներում ավելի շատ գործ իրականացնել, քան այսօր մենք կարողանում ենք անել:

-Պարոն Գևորգյան, քիչ առաջ Դուք խոսեցիք այն մասին, որ լուծվելիք խնդիրն այն է, որպեսզի մատուցվող ծառայություններն բնակիչներին ավելի հասանելի դառնան, բայց տվյալ դեպքում, եթե տեղի ունենա համայնքների խոշորացում, ինչպե՞ս է ենթադրվում մատչելիությունը, եթե համայնքի աշխատակազմը մեկն է լինելու և գյուղերի վերաբնակեցում չի նախատեսվում, ինչպե՞ս մի գյուղում բնակվող քաղաքացին պետք է ստանա ծառայությունները համայնքապետարանից, որը վարչականորեն գտնվում է մեկ այլ բնակավայրում:

-Կարծում եմ` յուրաքանչյուր զարգացած համայնքի, օրինակելի համայնքի ձևաչափը ենթադրում է հետևյալը` իմ խորին համոզմամբ, որպես համայնքի բնակիչ, ես պետք է այնպիսի միջավայրում և պայմաններում ապրեմ, որ վարչական ներկայության ազդեցությունն ընդհանրապես չզգամ և վարչական միավորներին դիմելու անհրաժեշտություն չունենամ: Ցավոք սրտի, չեմ կարող ասել, թե մենք այսօր այդ պայմաններում ենք, որովհետև մեր կենցաղային` շատ դեպքերում դեռ չկարգավորված խնդիրները` սկսած ջրամատակարարումից, վերջացրած աղբահանությամբ, այսօր համայնքների մեծամասնությունում այն վիճակում են գտնվում, որ օր ու գիշեր անհրաժեշտություն ես տեսնում ինչ-որ մեկին դիմելու այդ հարցերով` համայնքի ղեկավարին կամ իր ներկայացուցիչներին: Խոշորացման պարագայում խոշորացված համայնքներում նոր ինստիտուտներ են ձևավորվելու նաև համայնքի յուրաքանչյուր բնակավայրում, իսկ խոշորացված համայնքը ենթադրում է, որ կազմված է լինելու մի քանի բնակավայրերից, համայնքի ընտրված ղեկավարն ունենալու է վարչական ներկայացուցիչ: Այսինքն` այնպես չի լինելու, որ բնակավայրը զրկված է լինելու վարչական միավորի հետ կապից, և այդ վարչական ներկայացուցչի միջոցով բնակավայրի բնակիչները հնարավորություն են ունենալու անմիջապես իրենց հարցերը բարձրացնել, իրենց ընթացիկ խնդիրները լուծել:

-Խոշորացման հետ կապված մի այսպիսի հարց: Ի՞նչ սկզբունքով է տեղի ունենալու խոշորացումը և ի՞նչ ծավալներով: Կա՞ առհասարակ օպտիմալ քանակ, թե ինչպիսին պետք է լինի համայնքը, որքան բնակչություն պետք է ունենա, որպեսզի հնարավորինս արդյունավետ ինքնակազմակերպվի` և մարդկային ռեսուրսների, և նյութական, ֆինանսական տեսանկյունից:

-Դա շատ հարաբերական է: Որպեսզի պատկերավոր լինի, մենք այսօր մոտ 300 համայնք ունենք, մի քիչ ավելի քիչ, որտեղ բնակչության թիվը կազմում է մինչև 300 մարդ: Այդ նույն համայնքներն ունեն նույն պարտականություններն ու լիազորությունները, ինչ մնացած բոլոր խոշոր համայնքները: Նշեցիք Վանաձորը քիչ առաջ, ես կարող եմ նշել Երևանը, որովհետև Երևանը նույն համայնքն է, նույն պարտականություններն ու լիազորություններն ունի: Մեր ուսումնասիրություններն ու հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այսօրվա իրականությունից ելնելով` օպտիմալ թվաքանակը, որ մի համայնքում պետք է համապատասխան բնակչություն լինի, առնվազն 2000-3000-ն է, որպեսզի համայնքը կարողանա արդյունավետ գործել, սեփական եկամուտների հավաքագրման անհրաժեշտ մակարդակ ունենա և այսպես կոչված մասշտաբի էֆեկտ ապահովի` ծառայությունների մատուցման և դրանից ակնկալվող արդյունքների տեսակետից: Այդ իմաստով ես դժվարանում եմ ասել, իհարկե, որ բոլոր խոշորացվող տարբերակներում նմանատիպ ցուցանիշներ ենք ապահովելու, բայց այսօր առնվազն մենք փորձում ենք խոշորացման գաղափարը իրականացնել գոնե այն հատվածներում, որտեղ կա երկու հետևյալ մոտեցումը: Առաջինը պարզ վարչական խոշորացումը, երբ երկու համայնք ընդամենը մեկ փողոցի անջատումով են իրարից բաժանված կամ աշխարհագրորեն բավականին մոտ են, ընդհանուր ենթակառուցվածքներ ունեն և այլն. խոսքը երկու համայնք խոշորացնելու մասին է: Այսօր էլ, իմիջիայլոց, կարող եմ ասել, որ մենք բազմաթիվ համայնքներ ունենք, որոնք բաղկացած են երկու կամ ավելի բնակավայրերից, այսինքն` դա նորություն չէ մեր իրականության համար: Երկրորդ կոնցեպտուալ խոշորացման մոդելը ենթադրում է համայնքների խոշորացում ինչ-որ գաղափարի և ծրագրի շուրջ: Օրինակ, որևէ տնտեսական ծրագրի իրականացման արդյունքում երեք-չորս խոշորացվող համայնքները, որոնց բնակավայրերը կլինեն մեկ վարչական միավոր, նրանք այդ տնտեսական արդյունքից կարող են հավասարաչափ օգտվել: Ես կարող եմ նմանատիպ օրինակ բերել Տաթևի ծրագրի իրականացման հետ կապված, երբ այդ տարածաշրջանի մի քանի համայնքներ, բնակավայրեր կարող են մեծ հաշվով միավորվել մեկ վարչական միավորի մեջ, և այն էֆեկտը, որ ակնկալվում է այդ ծրագրի իրականացումից և հիմա, և ապագայում, հավասարաչափ կարելի է բաժանել այդ բնակավայրերի զարգացման համար:

- Մոտավորապես ե՞րբ եք նախատեսում մեկնարկել և արդյոք դրան պե՞տք է նախորդեն օրենսդրական որոշակի նախաձեռնություններ:

- Անպայման, դրան նախորդելու է շատ մեծ աշխատանք: Նախ դա ենթադրելու է վարչատարածքային բաժանման մասին օրենքում փոփոխություններ, այսինքն` ֆորմալ առումով կարելի է ասել, որ գործընթացը մեկնարկելու է, երբ կառավարությունը համապատասխան օրենսդրական նախաձեռնությամբ հանդես գա: Այդ գործընթացը ենթադրելու է նաև տեղական հանրաքվեների անցկացում համայնքներում, որտեղ կարծում եմ կարծիքների լուրջ բախում է լինելու` հաշվի առնելով իմ փորձը որոշ տեղերում քննարկումներից: Բայց, այնուամենայնիվ, համոզված եմ, որ մենք պետք է համոզիչ փաստարկներով հանդես գանք, ցույց տանք նաև բնակչությանը կարճաժամկետ հատվածում այդ բարեփոխումներից հնարավոր էֆեկտները` հատկապես ենթակառուցվածքների և սոցիալական, և արտադրական զարգացման տեսակետից: Ես կարծում եմ, որ ամեն դեպքում խոսել, քննարկել, բայց ոչինչ չանելն ավելի վատ է, քան քայլեր ձեռնարկելը և ընթացքում հնարավոր խնդիրները շտկելը:

-Այս կոնտեքստում Դուք անդրադարձաք մարդկային ռեսուրսներին: Ինչպե՞ս կգնահատեք համայնքային ծառայության վիճակն այսօր, և կատարելագործելու, ավելի արդյունավետ, ավելի պրոֆեսիոնալ դարձնելու ուղղությամբ ի՞նչ քայլերի անհրաժեշտություն կա:

- Քաղաքացիական ծառայության պես մոտ 7-8 տարի առաջ ձևավորվեց և ներդրվեց համայնքային ծառայության համակարգը: Կարող եմ ասել, որ այսօր համակարգը քիչ թե շատ արդեն կայացել է, աշխատում է, բայց, իհարկե, ունենք խնդիրներ: Խնդիրներ ունենք հատկապես այն համայնքներում, խոսքը հեռավոր գյուղական համայնքների մասին է, որտեղ այսօրվա կադրային ապահովվածությունը համայնքային ծառայության մեջ դեռևս իր վերջնական լուծումը չի ստացել: Այդ իմաստով փորձում ենք խրախուսել, փորձում ենք տարբեր ձևեր և միջոցներ գտնել, որպեսզի մարդկանց ներգրավվենք ծառայության մեջ: Պետությունը արդեն որերորդ անգամ ամեն տարի նպատակային վերապատրաստման ծրագրեր է իրականացնում համայնքային ծառայողների համար: Որպեսզի համապատասխան գիտելիքներ ձևավորվեն, որպեսզի այդ աշխատանքային փորձառությունը նաև ուրիշների հետ շփումների մեջ մեծանա և ամրապնդվի: Ես կարծում եմ, որ բավականաչափ աշխատանք է իրականացվել և ինչպես մնացած խնդիրներում նույնպես և այս պարագայում դեռևս շատ անելիքներ ունենք, որովհետև նոր համակարգ է` ըստ էության, նոր գաղափարների, նոր արժեքների վրա խարսխված: Մեր հիմնական խնդիրը տեղական ինքնակառավարման համակարգ-հասարակություն հարաբերությունների մեջ է, երբ համայնքի ղեկավարը կամ ավագանու անդամները կորցնում են այն զգացողությունը և, այսպես ասենք, պարտավորությունը, որ իրենք այնուամենայնիվ այդ բնակչության կողմից ընտրված մարդիկ են, և պետք է այդ բնակչությանը ծառայություններ մատուցեն: Շատերի մոտ ձևավորվում է այն կարծիքը, թե նրանք այդ բնակչության շեֆերն են:

- Զուգահեռ խնդիր էլ կա, բնակչությունն ինքն է մոռանում, որ իր ներկայացուցիչներն են նրանք: Դուք հիշատակեցիք, որ նախատեսում եք նաև տեղական հանրաքվեների անցկացումներ: Ես չեմ մտաբերում մի դեպք, երբ Հայաստանի 926 համայնքերից որևէ մեկում այս տասնամյակների ընթացքում որևէ հանրաքվե անցկացվի, եթե կապված չի անվանափոխության հետ:

- Ճիշտ եք ասում, այդ խնդիրը կա: Մեր այսօրվա գլխավոր խնդիրներից մեկը, որպեսզի համակարգը կարողանա կայանա` դա փոխադարձ վստահության ամրապնդումն է, երբ բնակչությունը իր կողմից ձևավորված համայնքին պետք է ամբողջությամբ վստահի և պահանջի: Վստահությունը միայն ընտրությունը չի, վստահությունը նաև այդ բնակչությանը նկատմամբ հաշվետու լինելն է, վստահությունը նաև այդ բնակչության կարծիքը հաշվի առնելն է, որոշումների կայացման գործընթացում նրանց ներգրավելն է: Ցավոք սրտի, այդ գործընթացներն այսօր ավելի խիստ ֆորմալ բնույթ են կրում, քան թե իրական, էական նպատակներին են ծառայում: Ես կարծում եմ, որ դրանով է պայմանավորված, որ տեղական հանրաքվեներ անցկացնելու ավանդույթը չկա: Այսօրվա մեր գործող օրենսդրությունն էլ մեծ հնարավորություններ չի ստեղծում այս կամ այն հարցում հանրաքվեի միջոցով համայնքի կարծիքը ճշտելու կամ պարզելու: Այնպես ենք կառուցում, որ բոլոր հարցերը միանշանակ պատասխան ունենան: Դա նաև հնարավորություն է տալիս խուսափելու ինչ-որ չարաշահումներից, երբ որ տարբեր տեղեր տարբեր ձևով կարող են մեկնաբանել նույն հարցը, տարբեր ձևերով լուծել և այլն: Վերջերս ես տեղեկացա, որ Գյումրի քաղաքում տնտեսական ակտիվությունը խրախուսելու, ներդրումներ ներգրավելու համար քաղաքային իշխանությունները որոշել են ապագա ներդրողներին մատչելի ձևով հողհատկացումներ իրականացնել: Դա ինչքանով վստահություն կառաջացնի, ինչքանով իշխանությունները ավելի արդյունավետ կաշխատեն, կյանքը ցույց կտա իհարկե, բայց մյուս կողմից խոսել և ոչինչ չանել, դա էլ է պրոբլեմատիկ:

-Կգնահատեք` համայնքները, տեղական ինքնակառավարման մարմինները որքանո՞վ են արդյունավետ օգտագործում օրենսդրությամբ տրված լիազորությունները և առհասարակ, լիազորությունները թե սեփական, թե պետության կողմից պատվիրակված, ինչ ծավալով և ինչ արդյունավետությամբ են իրականացնում այսօր:

-Գիտեք ամենադժվար հարցն է, քանի որ չափման միավորը չկա: Երբ ֆորմալ դաշտից դուրս ես գալիս, մնացածը սուբյեկտիվ է դիտվում: Այսօր ֆորմալ չափման միավորը կարող է լինել, ասենք, համայնքային բյուջեների կատարումը, որովհետև ըստ էության, բյուջեներում արտացոլվում է ծառայությունների այն ծավալը և դաշտը, որը պետք է մատուցվի բնակչությանը: Որովհետև համապատասխան ռեսուրսների բացակայության պարագայում ծառայություն չի կարող լինել, իսկ այդ ռեսուրսներն արտացոլվում են բյուջեում: Կարող եմ ձեզ որոշ թվեր տալ, որը չի նշանակում, թե որակական էական փոփոխություններ են եղել: Այո, կան համայնքներ, որտեղ որակական փոփոխություններ են եղել: Ասենք` եթե մենք համեմատենք 2007թ.-ի վերջով սեփական ռեսուրսների ծավալը, այն կազմում էր մոտավորապես 17 միլիարդի գումար: Անցած տարի մենք փակել ենք 28 միլիարդից մի քիչ ավել, իսկ այս տարի նախատեսված է 32 միլիարդ:

- Որպեսզի թվերը համեմատելի լինեն, կարո՞ղ եք մտաբերել նույն տարիներին պետության տրամադրած դոտացիաների ընդհանուր ծավալը:

-Դրանք կրկնապատկվել են. 2007թ.-ին եղել է մոտավորապես 18 միլիարդի չափով, այս տարի 32 միլիարդ է արդեն, մյուս տարի լինելու է մոտավորապես 39 միլիարդ: Մեր հնարավորություններն այդ մակարդակում, ինչպես սեփական եկամուտների հաշվին, այնպես էլ պետության կողմից տրամադրվող, համարյա կրկնապատկվել են: Բայց արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ ծառայությունները ավելացել են: Սրա գնահատականը կարող են տալ միայն բնակիչները`ի դեմս ավագանու կամ հենց բնակիչների: Ես կարող եմ իմ փորձով ասել` այն համայնքներում, որտեղ եղել եմ, համեմատության համար կարող եմ ասել, որ փոփոխությունները կան: Եթե 5-6 տարի առաջ փողոցային լուսավորություն չի եղել քաղաքային համայնքում, ապա կենտրոնական փողոցներում այդ լուսավորությունը կա: Որոշ համայնքներ հնարավորություն են ստացել իրենց համայնքը բարեկարգել, որոշ համայնքներ կարողացել են մատուցել աղբահանության հետ կապված ծառայություններ: Որոշ տեղեր վերաբացվել են մանկապարտեզներ, որոշ տեղեր, ցավոք, այդ հնարավորությունը դեռևս չկա: Մյուս կողմից էլ, ավելացված հնարավորությունները օգտագործվել են տարբեր ծրագրերին մասնակցելու համար: Իրականացվել է ենթակառուցվածքների արդիականացում, մշակույթի տան կամ մանկապարտեզի շենքի վերանորոգման համար և այլն: Բազմաթիվ համայնքներ ենք ունեցել, որոնք այդ ավելացված միջոցները համայնքի նախկին ղեկավարների ոչ լիարժեք վարչարարության առումով ստիպված են եղել նախկինում եղած պարտքերը մարել: Մենք 2008թ.-ի հունվարի մեկի դրությամբ համայնքներում միայն աշխատավարձերի մասով ունեցել ենք 3 միլիարդ 300 միլիոն աշխատավարձերի պարտք: Փոքր համայնքներում նման խնդիր չկա` փոքր համայնքներում ֆիքսված դոտացիա են ստանում, ֆիքսված աշխատակազմ ունեն: Հիմնականը կապված է եղել խոշոր համայնքներում չհիմնավորված աշխատակազմ պահելու, ուռճացած հաստիքացուցակ ունենալու և այլնի հետ: Վերջին տարիների ընթացում ստեղծված լրացուցիչն հնարավորությունների շնորհիվ գումարները ուղղվեցին նաև պարտքերի մարմանը: Նախկին 2.3 միլիարդից այսօր պարտք է մնացել ընդամենը 68 միլիոնի չափով: Մենք հասել ենք նրան, որ ընթացիկ աշխատավարձի մասով հատուկենտ համայնքներ ունենք, որոնք այսօր դժվարություններ ունեն: Տարվա ընթացքում ամեն ինչ անում են հին պարտքերը փակելու և նորերը չկուտակելու համար:

-Պարոն Գևորգյան, խոսեցիք տեղական համայնքների եկամուտների դինամիկայի մասին: Իրավիճակն ավելի մանրամասն կներկայացնե՞ք, մասնավորապես հարկային ու ֆիսկալ առումներով ի՞նչ խնդիրներ կան:

-Ամենաբարդ ոլորտն է, որովհետև գիտենք, որ ընտրված համայնքի ղեկավարը ընտրվելուց անմիջապես հետո միշտ ենթադրում է գոնե մտքում, որ ինքը 4 տարի հետո նորից պետք է ընտրվի: Շատ բարդ է բնակչությունից գումար հավաքելը: Մենք դեռ չունենք ձևավորված այդ մշակույթը: Երբ ես դեռ նոր էի նշանակվել, շատ համայնքային հանդիպումների ժամանակ այդ հարցը ինձ տալիս էին, թե ինչո՞ւ եք հողի հարկը հավաքում, ինչո՞ւ եք գույքահարկը հավաքում և այլն: Անգամ իրազեկման տեսանկյունից շատերը չգիտեին,որ դա իրենց համայնքում մնացող գումարներ են, իրենց համայնքի նպատակներին ծառայող գումարներ են և այլն: Այնպես չէ, որ գումարները գալիս են պետական բյուջե և ծախսվում են այլ նպատակներով: Հաջողվեց այս մի քանի տարիների ընթացքում և հանրային վերաբերմունքը և վարչարարությունը փոխել: Մենք դեռ վերջնական արդյունքների չենք հասել, բայց դինամիկան այնպես է, որ ՀՀ կտրվածքով վերջին 5-6 տարիների ընթացքում առնվազն 1.5-2 միլիարդ նախորդ տարվա համեմատ սեփական եկամուտները միշտ աճել են: Մենք այս խնդիրն անընդհատ մոնիտորինգի տակ ենք պահում. եթե առաջ ամսական կտրվածքով էին քննարկում, ապա այժմ` եռամսյակի կտրվածքով: Հիմա պահն է որոշակի օրենսդրական շտկումներ անել, որովհետև համակարգը ձևավորված է, հիմա փորձում ենք բյուջետավարման գործընթացի մեջ տեղեկատվական տեխնոլոգիաներ ներմուծել: Չնայած այս ամբողջ ծավալի աշխատանքներին, սեփական եկամուտների հավաքման ծավալը համայնքներում դեռ ընդհանուր իրենց կառուցվածքի մեջ չի գերազանցում 25-30%-ը: Դա շատ ցածր թիվ է: Այն մնացած 70%-ը համայնքային բյուջե ուրիշ տեղից է գալիս: Ունենք համայնքներ, որտեղ տրամաբանորեն գործող խոշոր հիմնարկը և ձեռնարկությունը այնքան տեղական հարկ պետք է վճարի, որպեսզի համայնքը կարողանա այդ գործարանում աշխատող բնակիչների կենցաղը կազմակերպել նորմալ ձևով` լուսավորություն լինի, ճանապարհները ասֆալտապատի, մանկապարտեզ պահի, որպեսզի այնտեղ գնան աշխատակիցների երեխաները: Բայց, ցավոք սրտի, անգամ այդ աշխատող տնտեսվարող սուբյեկտի վճարված հարկերը կազմում են ընդհանուր սեփական եկամուտների 10-15 տոկոսը: Այսպիսի խնդիրներ ունենք, որոնք ընթացքում շտկելու ենք: Օրենսդրությունը, կարծում եմ, բավականին թարմացվել է և կարելի է ասել, որ օրենսդրական առումով դաշտը կարգավորված է: Բայց կան նյուանսներ վարչարարության տեսանկյունից: Համայնք-հարկատու փոխհարաբերությունների մեջ դատական հայցերի կարագավորումը, որը շատ դեպքերում երկարաժամկետ է և բավականին ծախսատար` երկու կողմերի համար: Այստեղ էլ պետք է գտնենք որոշակի լուծումներ, որի վրա հիմա աշխատում ենք:

- Մի կարևոր էլեմենտի մասին այս առումով կցանկանայի իմանալ Ձեր կարծիքը: Հատկապես գյուղական բնակավայրերում քիչ չեն այնպիսի տնտեսությունները, որոնք ֆիզիկապես երկրում չեն, արտագաղթել են: Այս մասով մենք երբեք չենք հասնի տեղական հարկերի հավաքագրման 100 տոկոսի: Նման դեպքերում, ի՞նչ լուծումներ են նախատեսվում:

- Դրանք այն դեպքերն են, որոնք, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան, մեծ տեսակարար կշիռ չեն կազմում բյուջետային հարաբերությունների կազմավորման մեջ, բայց առկա են: Դեռևս 2004-2005թ ընդունված օրենսդրությունը` հողային օրենսգիրքը մասնավորապես, այդ խնդիրների լուծումները տվել է: Եթե խոսում ենք հիմնականում գյուղական բնակավայրերի մասին, ենթադրվում է, որ 3 տարի հողի հարկը չվճարած կամ 3 տարի հողը նպատակային նշանակությամբ չօգտագործած քաղաքացու սեփականության իրավունքները կարող են դադարեցվել: Ուրիշ բան է, որ այս օրենսդրական կարգավորումները չեն կիրառվում, որովհետև հասկանալի է, որ յուրաքանչյուր համայնքի ղեկավարի համար բավականին մեծ բարոյական խնդիր է իր համագյուղացու` թեկուզ գյուղից բացակայողի, սեփականության իրավունքի նկատմամբ ոտնձգություն անելը: Բայց, այնուամենայնիվ, արդեն գոյություն ունեն տարբեր օրինակներ, երբ համայնքի ղեկավարները երկարատև բացակայող քաղաքացիների իրավունքների դադարեցման հայցերով դիմում են դատարան: Այդ հողերը դառնում են համայնքային և տնօրինվում են համայնքի տարբեր բնակիչների կողմից: Դա, իմ կարծիքով, նորմալ է: Ամեն դեպքում յուրաքանչյուր համայնքում դա յուրահատուկ քննարկման, և առանձնահատուկ ուշադրության պետք է արժանանա: Վերջիվերջո այդ որոշումները ընդունում են նաև ավագանիները: Կան դեպքեր, երբ գյուղացիներն իրենք են հրաժարվում համապատասխան հողերից: Կան օրենսդրորեն կարգավորված գործընթացներ և ընթացակարգեր: Վերջերս որոշակի խնդիրներ նաև այս ուղղությամբ են առաջացել: Ցավալի է, որ ունենք նմանատիպ դեպքեր: Պետք է հասնենք նրան, որ դրանք չլինեն` գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու համար ստեղծելով համապատասխան պայմաններ, որպեսզի մարդ կպած լինի հողին և ստիպված չլինի երկրից գնալ աշխատանք փնտրելու համար, կամ էլ ի վիճակի չլինելով մշակել հողը` հրաժարվի դրանից:

- Պարոն Գևորգյան, նշեցիք երկու թիվ` որքանով են աճել բացարձակ թվով և քանի տոկոս են կազմում ընդհանուր եկամուտների մեջ: Իսկ ինչպիսի՞ն է տեղական հարկերի հավաքագրման դինամիկան վերջին հինգ տարիների ընթացքում:

- Դինամիկան դրական է:

- Իսկ ակնկալվող հավաքագրումների տեսակարար կշի՞ռը:

- Ես կարծում եմ, լինելու է նույն հարաբերակցությունը` 30, 35 միգուցե հասնի 40 տոկոսի: Բայց այսօրվա մեր գործող օրենսդրության շրջանակներում, որով սահմանված են որոշակի լիմիտներ և դրույքաչափեր, ավելի մեծ հավաքագրման տոկոս հնարավոր չէ: Արդյունավետությունը լինելու է զուտ վարչարարության առումով: Այսինքն` ովքեր չեն եղել հարկման դաշտում, նրանց դաշտ բերելը և պարտքեր չկուտակելը: Սրանք են լինելու առաջիկա տարիների հնարավորությունները: Կարող եմ նշել, բայց վերջին հինգ տարվա ընթացքում հողի հարկի աճը կազմել է մեկ միլիարդ դրամ` ամբողջ հանրապետության տարածքում մեկ միլիարդ դրամի չափով ավել հողի հարկ ենք հավաքել 2008թ. համեմատությամբ:

- Իսկ դա տեղի է ունեցել սեփականատերերի՞ փոփոխության արդյունքում, թե հասարակության ավելի ակտիվ մասնակցության հետևանքով: Կա՞ արդյոք նման ուսումնասիրություն:

- Դրա պատճառը արդյունավետ վարչարարություն է: Կատարվել է բազաների ճշգրտման, լիարժեքության հետևողական աշխատանք: Մի բան հիշեք: Ընդամենը երեք տարի առաջ, երբ որ մենք փոփոխություններ արեցինք հարկային օրենսդրության մեջ, տեղական հարկային վարչարարությունն անգամ պարտադիր լիազորություն չէր համայնքների համար: Դա եղել է պատվիրակված լիազորություն: Եղել են բազմաթիվ խառնաշփոթ իրավիճակներ: Ո՞վ պետք է հավաքեր հարկերը, ո՞վ պետք է վարեր բազան: Արդյունքում` չկար մեկ պատասխանատու, ինչը նշանակում է, որ գործը տեղից չէր շարժվելու կամ վատ էր իրականացվելու: Բայց մենք հասանք նրան, որ վերջիվերջո ֆիքսեցին, որ դա պարտադիր լիազորություն է և համայնքի ղեկավարը ընտրվում է, որպեսզի ծառայություններ մատուցի բնակչությանը, իսկ դրա համար նա պետք է ունենա համապատասխան ռեսուրսներ: Իսկ ռեսուրսները ունենալու համար նա պետք է ունենա օրենսդրորեն ամրագրված համապատասխան լիազորություններ և հնարավորություններ: Ուստի ես կարծում եմ, որ օրենսդրական առումով դաշտը հիմնականում փակ է, սակայն արդյունավետ վարչարարության իրականացման համար դեռևս ստեղծված չեն բոլոր հնարավոր լիարժեք պայմանները, որոնք մենք, ժամանակի ընթացքում շտկելով կիրականացնենք ԱԺ մեր գործընկերների հետ միասին:

- Այս կոնտեքստում թերևս վերջին հարցը, որին չենք կարող չանդրադառնալ, դա պետության կողմից համայնքներին տրվող օժանդակությունն է: Այսօր երևի ամենածավալուն օժանդակությունը տրվում է դոտացիաների ձևով, այն է, համայնքին ուղղակի հատկացվում են ֆինանսական միջոցներ, և որքան ես եմ հասկանում, հիմնական սկզբունքը տվյալ համայնքի բնակիչների թիվն է:

- Համահարթեցման սկզբունքն այսօր մի գուցե մի փոքր հնացած է, սակայն շարունակում է գործել և իրականացվում է շատ մեխանիկական ճանապարհով: Մենք ճշգրտում ենք համայնքների նախորդ տարվա հարկային բազաները: Եթե դրանք ավելանում են, դա մի հանգամանք է, որ կարող է բերել պետության կողմից տրամադրվող դոտացիայի չափի նվազեցմանը, իսկ մյուսը` դա բնակչության թիվն է: Բայց մենք առաջիկա բարեփոխումների շրջանակում անդրադառնալու ենք նաև այդ հարցին, որովհետև մենք հիմա քննարկում ենք ֆինանսական համահարթեցման նոր օրենքի ընդունման անհրաժեշտությունը: Օրենքը գտնվում է ԱԺ-ում: Այն բերելու է ֆինանսական ռեսուրսների բաշխման գործընթացում էական փոփոխությունների: Ժամանակին մենք սա նախաձեռնեցինք, իսկ հետո մի քիչ հապաղեցինք, քանի որ այդ փոփոխությունը բերելու էր քաղաքային խոշոր համայնքների համար դոտացիաների էական նվազմանը: Իսկ տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում դա խրախուսելի չէր լինի և կլիներ անհասկանալի: Ուստի ես կարծում եմ, որ հիմա, երբ շատ թե քիչ կայունացել են սեփական եկամուտներն ու պետական տնտեսական հնարավորությունները, մենք արդեն կարող ենք ներդնել այդ համակարգը, որն ավելի հասցեական է: Այսինքն` ավելի նվազ հնարավորություն ունեցող համայնքը ավելի մեծ ուշադրության պետք է ստանա պետության կողմից, քան թե ավելի կարող համայնքը:

- Առկա է նաև մեկ այն խնդիր: Սահմանված է դոտացիաների նվազագույն շեմ և շատ փոքր համայնքները սկզբունքորեն ստանում են գրեթե նույնքան, որքան նվազագույն շեմի հասնող բնակավայրերը:

- Այս խնդիրը արդեն լուծվել է: Այն, անկեղծ ասաց, ավելի շատ կապված էր արդարության հետ, որովհետև 300 ավելի քիչ բնակչություն ունեցող համայնքը ստանում էր ֆիքսված 3.5 մլն դրամ, իսկ 300-ից ավել, օրինակ 310, 315, 320 բնակիչ ունեցող համայնքը արդեն ընկնում էր բնակչության թվով հաշվարկի տակ: Արդյունքում այն կարող էր ստանալ 2-2.5 մլն դրամ, այն դեպում, երբ 300-ից պակաս բնակիչ ունեցող համայնքը ստանում էր 3.5 մլն դրամ: Հիմա մենք ֆիքսեցինք, որ անկախ այդ հաշվարկից, նվազագույնը պետք է լինի 3.5 մլն դրամը: Չպետք է լինի համայնք, որը պետությունից կստանա 3.5 մլն դրամից պակաս դոտացիա:

- Հիմնական օժանդակությունը, որքան հասկանում եմ, դոտացիաների ձևով է: Պետությանը չի՞ դիտարկում արդյոք սուբվենցիաների տեսքով ավելի նպատակային ֆինանսավորում իրականացնելու տարբերակներ` կոնկրետ ֆինանսավորման նախագածեր, ինչպես նաև համաֆինանսավորմամբ, որպեսզի համայնքը ավելի շահագրգիռ լինի:

- Հիմնական օժանդակությունը դոտացիաների տեսքով չէ: Դոտացիան մենք տալիս են համայնքային բյուջեին, որն ավելի շատ օգտագործվում է վարչական ընթացիկ բյուջետավարման գործընթացներում: Ես համոզված եմ, որ պետության աջակցությունը համայնքներին ավելի շատ իրականացվում է տարբեր ծրագրերի` հատկապես ենթակառուցվածքների արդիականացման տեսքով. սոցիալական` դպրոցների, մշակույթի տների վերանորոգում, նորերի կառուցում, ոռոգման համակարգ: Մենք միլիոնավոր դոլարների ծրագրեր ենք իրականացնում նոր պոմպակայանների, ջրանցքների կառուցման, եղածների վերանորոգման համար, ճանապարհաշինարարության վրա: Այսինքն` այս ծրագրերի տեսքով պետություն ավելի շատ օժանդակություն է իրականացնում համայնքներում, քան թե զուտ դոտացիան, որը տրամադրվում է: Երկրորդ հանգամանքը, որը ես կցանկանայի նշել: 2011թ.-ից մենք, այսպես կոչված, հրատապ ծրագրեր իրականացրեցինք: Ես կարող եմ ասել, որ այդ հրատապ ծրագրերը այլ ձևով են կոչվում, սակայն ըստ էության սրանք այդ նպատակային սուբվենցիաներն են: Մենք երկու տարում 40 մլրդ. դրամ գումար ծախսեցինք համայնքներում հրատապ խնդիրների լուծելու համար: Դրանք ուղղվեցին բազմաբնակարան շենքերի, ճանապարհների, բարեկարգման, գազաֆիկացման, խմելու և ոռոգման ջրի համակարգերի, բազմաթիվ դպրոցների վերանորագմանը: Շատերի համար կարող է զարմանալի թվալ, սակայն մենք շատ համայնքներում, մարզերում ավելի բարեկարգ դպրոցներ ունենք, քան ունեինք Արարատյան դաշտավայրում: Մի գուցե սա ստերեոտիպ էր, որ դա Արարարտյան դաշտավայր է և այնտեղ ամեն ինչ կարգին է և խնդիրներ չկան, բայց դպրոցների շենքային պայմանները ահավոր վատ, ծանր վիճակում էին: Դա մենք կարողացանք շտկել: Հարյուրավոր համայնքներում մենք ծրագրեր իրականացրեցինք, և դրանք հենց նպատակային սուբվենցիաներ էին: Նաև հնարավորություն ստեղծեցինք, որպեսզի այդ փողերով, գումարներով համայնքները կարողան մասնակցել այլ պարտնյորների հետ որոշ ծրագրերի իրականացմանը: Պարզ է, որ դա նաև այլ էֆեկտներ է տվել: Շինարարության տեսակետից բնակչության ներգրավվածության ապահովությունը: Այսօր մենք համայնքներին փորձում ենք օժանդակել նաև այլ հարցերով: Պարզ է, որ մենք պետք է նվազագույն աշխատավարձը հետևողականորեն բարձրացնենք, բայց դա լրացուցիչ հոգսեր է առաջացնում համայնքներում: Համայնքների ենթակայության տակ գործող հիմնարկների մեծ մասն այսօր դրույքաչափերը նվազագույն աշխատավարձով են կարգավորում: Պետությունն այս տարի միայն 2 միլիարդ 300 միլիոն դրամի չափով 2-րդ կիսամյակի համար օժանդակություն ցույց տվեց համայնքներին, որպեսզի իրենք կարողանան իրենց աշխատակիցների աշխատավարձերի այդ նվազագույն շեմն ապահովել: Տարբեր նմանատիպ այդպիսի ծրագրեր ենք իրականացնում: Չթվա, որ ինչ որ հիմա ասացի շատ է, բավարար է` ոչ: Ես կարծում եմ` մեր հոգսերն այնքան շատ են, որ մենք դեռ անելիքներ ունենք: Ցավոք սրտի, մենք պետք է այսօրվա եղած հնարավորություններով առաջնահերթությունները որոշենք: Շատ համայնքներում, որտեղ մենք շատ հարցեր լուծել ենք, պարզ է, որ նոր խնդիրների լուծման անհրաժեշտություն է առաջանում: Բոլորի մոտ մեծ ցանկություն կա բոլոր խնդիրները միաժամանակ լուծել, ստիպված եմ լինում շատ դեպքերում բացատրել, պարզաբանել, որ դա հնարավոր չէ: Եթե 3-4 խնդիր ունեք, ես կցանկանայի որ ամենաառաջնահերթը որոշեիք, որպեսզի այդ խնդիրը լուծեինք: Ես կարծում եմ, որ այն ավանդույթը և այն մոտեցումը, որ ձևավորվել է վերջին տարիներին համայնքային խնդիրներին ավելի մեծ ուշադրություն դարձնելու առումով, դա շարունակվելու է և հուսով եմ, որ դա կբերի նաև համայնքների գործելաոճի որակական փոփոխության, իրենց և բնակչության հարաբերությունների մեջ, և արդեն համայնքներից ավելի մեծ ակնկալիքներ կլինեն, քան թե պետությունից:

- Կայացած հասարակություններում, հատկապես արևմտյան երկրներում, որտեղ իսկապես ավանդույթներ կան, համայնքները ոչ միայն տեղական ինքնակառավարման մարմիններ են, որպես այդպիսին, այլ նրանք քաղաքացիական հասարակության ակտիվ մասնակիցներ են, նաև տնտեսվարող ակտիվ սուբյեկտներ են: Ի՞նչ կարելի է անել Հայաստանում այս երկու կոմպոնենտն ունենալու համար:

- Գիտեք, ֆորմալ ճանապարհը դա ՏԻՄ-երի աշխատանքին մասնակցելն է: Ասենք, ընտրվել ավագանի և որպես ավագանու անդամ շարունակել գործարարությամբ զբաղվել: Բայց ես պետք է մի բան էլ ասեմ` մենք այսօր փորձում ենք մաքսիմում խրախուսել բնակչության ներգրավումը համայնքին առնչվող հարցերի քննարկմանը և որոշումների կայացմանը: Որոշ գործընթացներ արդեն փորձել ենք ֆորմալիզացնել, օրենքում արդեն որոշ փոփոխություններ ենք արել: Դա իհարկե չի առնչվում այն կատեգորիային, որոնք Դուք նշեցիք, բայց ասենք, մենք արդեն հնարավորություն ենք տվել արդեն 16 տարին լրացող քաղաքացուն, որ ոչ թե ընտրվի, այլ կարողանա հարցեր բարձրացնի, մասնակից դառնա ավագանու նիստերին, բայց մենք ունենք շատ լավ օրինակներ, երբ այդ նույն տնտեսվարող սուբյեկտները, չլինելով ֆորմալ համայնքի ղեկավար մարմնի անդամ կամ առնչություն ունեցող, բայց այնուամենայնիվ քաղաքի կամ համայնքի համար մեծ գործեր են և այդ իմաստով ուղղակի կամ անուղղակի առնչվում ու շփվում են տեղական իշխանությունների հետ: Ասենք, օրինակ, Քաջարանի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը, որն համայնքներին օժանդակելու ահռելի մեծ սոցիալական փաթեթ ունի իր գործունեության մեջ: Ես ընդամենը մի քանի օր առաջ Սյունիքում էի և ինքս ականատես եղա, թե ինչ հնարավորություններ են ստեղծվել Քաջարան քաղաքում: Այդ նույն կոմբինատի մասնակցությամբ շատ լավ վերանորոգվել է Քաջարան քաղաքի նախկին պոլիկլինիկան, որը դարձել է հիվանդանոց, ընդամենը մեկ ամսվա ընթացքում կբացվի: Նույն այդ կոմբինատն այսօր ակտիվ մասնակցում է Կապան քաղաքի բարեկարգմանը, զարգացմանը և այլն: Ուզում եմ ասել, որ կարելի է չլինել տեղական իշխանությունների ֆորմալ մասը, բայց ակտիվ մասնակցություն ունենալ համայնքների զարգացմանը: Այդտեղ ավելի շատ ոչ թե ֆորմալ խնդիրը պետք է լինի, այլ քո իսկ աշխատակիցների նկատմամբ սոցիալական պատասխանատվության զգացումը: Որովհետև եթե դու ուզում ես, որ քո աշխատակիցն առավոտյան քո մոտ գա նորմալ, առողջ, առանց ինչ որ հոգեբանական խնդիրների, որ չգիտի երեխային որ մանկապարտեզը տանի, ոնց տանի, որ մեքենան մինչև գալիս գործարան է հասնում, ջարդվում է, քանի որ փողոցները բարեկարգ չեն, և այլն, այսինքն` որպեսզի քո աշխատակիցն իր աշխատատեղում ավելի արդյունավետ աշխատի և արդյունավետությունը բարձր լինի, դու պետք է սոցիալական այդ պատասխանատվությունը դրսևորես քո գործարանից դուրս համապատասխան միջավայր ստեղծելու առումով: Կարծում եմ, որ կան հատ ու կենտ օրինակներ: Ընդամենը մենք այդ օրինակների մասին պետք է իրազեկենք, հանրային մեծ քարոզչություն իրականացնենք և խրախուսենք, որպեսզի մեր մնացած հայրենակիցները նույնպես մասնակից դառնան դրան:

- Միջազգային տարբեր կազմակերպություններ երբ որ տեղական ինքնակառավարման համակարգին գնահատական են փորձում տալ, հիմնական չորս կոմպոնենտ են ընտրում` լիազորությունների ապակենտրոնացումը, որի մասին խոսեցինք, ընտրությունները, բնակչության ներգրավվածությունը որոշումների կայացման գործընթացում և թափանցիկությունը: Ամփոփելով մեր զրույցը` կարո՞ղ ենք ասել, որ այն բարեփոխումները, որոնք արվում են, միտված են հենց այս թիրախներին:

- Միանշանակ, որովհետև ժամանակակից աշխարհում հնարավոր չէ ոչ թափանցիկ աշխատել: Եվ ինչքան դու թափանցիկ ես աշխատում, այնքան դու ավելի ապահովագրված ես քո հաջողությունների մեջ: Որովհետև թափանցիկությունը դա նաև երաշխիք է, որ ավելի շատ կողմնակիցներ ու գաղափարակիցներ կունենաս: Թափանցիկությունը նաև նշանակում է քննադատություն, երբ քննադատության մեջ կարող ես ավելի ճիշտ և արդյունավետ որոշումներ կայացնել: Ուստի, այդ նույն չորս կոմպոնենտներն անփոխարինելի են, միշտ լինելու են յուրաքանչյուր բարեփոխման, յուրաքանչյուր զարգացման ընթացքում: Ամեն անգամ փոխվելու են` կամ ծավալները, կամ ինչ-որ հանգամանքներ: Ես կարծում եմ, նույն թափանցիկությունն այսօր ավելի մեծ տեխնիկական նշանակություն է ստանում, քան թե ըստ էության: Քանի որ այսօրվա համակարգի, համացանցի առկայության պարագայում, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների պարագայում ոչ թափանցիկ աշխատելն արդեն դառնում է այլ կարգի խնդիր: Մեր մոտ դա ավելի շատ մարդկային ռեսուրսի խնդիր է, որովհետև շատ համայնքային ծառայողներ, համայնքի ղեկավարներ, իրենք դեռ վարժված չեն այդ գործելաոճին, բայց համոզված եմ, որ դա ընդամենը ժամանակի խնդիր է:

- Շնորհակալություն, պարոն Գևորգյան:

Հարցազրույցը` Արմեն Մինասյանի
 
Մանրամասները` տեսանյութում